Söz köNLÜMÜ QƏLƏm etdi (publiSİSTİk düŞÜNCƏLƏR)

  
“EŞİDİB-BİLDİKLƏRİMDƏN” YAZISININ 
MÜƏLLİfİ ƏNVƏR NƏZƏRLİYƏ 
 AÇIQ MƏKTUB
Hörmətli, Ənvər müəllim, mən Sizi ilk dəfə “Məcməüş-şüəra” (“Şair lər 
məclisi”) və “Füzuli” ədəbi məclislərindən şəxsən tanıdım, amma hələ ali 
məktəb illərindən haqqınızda eşitmişdim. Sizin 1937-ci il repressiyasının 
qurbanı  olmuş  Hacıbaba  Nəzərli  ocağından  olduğunuzu  bilirdim.  Sizin 
ailənin çəkdiyi ağrı-acılardan az-çox xəbərim var idi. Mən bu ədəbi məc-
lislərə gəlib-gedərkən sizin səmimiliyinizin, sadəliyinizin, yüksək savad-
lılığınızın,  başqalarından  fərqli  olaraq  dözümlülüyünüzün  şahidi  oldum. 
“Füzuli”  məclisində  qəzəllər  oxunarkən  haqq  dünyasına  qovuşmuş  rəh-
mətlik Hacı Mail tez-tez sizə müraciət edib sizin fikrinizi öyrənərdi. Bu 
sizin  klassik  şeir  forması  olan  əruza  bələdliyinizdən  və  əruz  sahəsində 
qazandığınız mükəmməl bilikdən xəbər verirdi. Sizin 2006-cı ildə işıq üzü 
görmüş  və  mənə  bağışladığınız  “Ürək  təranələri”  divanınızı  oxuyarkən 
onun axıcılığının şahidi oldum. Bu divanda dilimizin şirinliyinin qorun-
ması,  dilimizdə  işlənməyən  ərəb-fars  tərkibli  sözlərin  qəzəllərinizdə  ol-
maması sizin ustad şairliyinizdən xəbər verir. Ona görə də sizin kimi ustad 
sənətkarı şəxsən tanıdığıma görə qürur hissi keçirirəm. Qürur duyuram ki, 
siz  mənim  2002-ci  ildə  çapdan  çıxmış  “Kiminə  acı  dünya,  kiminin  tacı 
dünya”  kitabımda  gedən  qəzəllərin  redaktoru  olmusuz.  Əziz  ustad!  Siz 
ilhamlı şairsiz, fəqət bununla bahəm həm də gözəl şərqşünassınız, məhz 
ona görə də əruzda diliniz belə rəvandır. 
Arzu  edərdim  ki,  Sizin  könül  oxşayan  qəzəlləriniz  muğam  oxuy-
an  xanəndələrimizin  diqqətini  çəksin  və  dillərinin  əzbəri  olsun.  Ənvər 
müəllim,  mənim  məqsədim  sizin  qəzəlləriniz  haqqında  fikir  yürütmək 

---

23
deyil, bu fikri hörmətli akademikimiz Vasif Məmmədəliyev kifayət qədər 
açıqlayıb. 
Əziz ustad, mən sizin mənim və mənim kimi bir çoxlarının nəzər-diq-
qətini cəlb etmiş və marağına səbəb olmuş “Eşidib-bildiklərimdən” yazınız 
haqqında ürək sözlərimi söyləmək istəyirəm. 2008-ci il may ayının 10-dən 
maraqlı ədəbi orqan olan “Kredo” qəzetində ardıcıl olaraq sizin “Eşidib-
Bildiklərimdən”  yazınız  çap  olunur.  Mən  bu  yazıya  publisistik  yox, 
mənsub olduğunuz nəslin timsalında dəyərli bir tədqiqat əsəri, yaşadığımız 
dövrün ağrılı-acılı, nəşəli-ələmli, yüyrək dilli həyat dastanı, həyat hekayəsi 
deyərdim. Əziz ustad, sizin qəzəllərinizdə olduğu kimi bu hekayətdə də 
axıcı  yazı  diliniz  var.  “Eşidib-bildiklərimdən”  hekayəti  təkcə  bir  nəslin 
həyat yoluna çıraq tutmur, bu Vətənimiz müstəmləkə məngənəsində bo-
ğularkən  onun  övladlarının  başına  gələn  acılı-şirinli,  maraq  dolu  ömür 
tarixçəsidir. 
Sizin əminiz Hacıbaba Nəzərli nəslinin başına gələn müsibətlər əsilli, 
ziyalı ailələrin hər birinin ağrılı taleyindən keçib. Mən özüm də bəy nəsilli 
ailənin övladıyam. Babamın, babamın atasının, əmisinin başına gətirilmiş 
fəlakətlərin acı hekayəsini dönə-dönə rəhmətlik atamdan eşitmişdim. Əziz 
ustad, çar Rusiyasının sonlarına və sovet dövrünə tutduğunuz sənət çırağı 
sizin gözəl publisist-tədqiqatçı kimi istedadınızı üzə çıxardıb. Bu yazını 
mütəmadi  qəzetdə  çap  edən  “Kredo”  qəzetinin  baş  redaktoru  Əli  Rza 
Xələfliyə də öz minnətdarlığımı bildirirəm, çünki o, tariximizin dünəninə 
çıraq tutan belə maraqlı yazının qəzetdə işıq üzü görməsinə imkan yaradıb. 
Hörmətli ustad, sovet dövrü bizim Vətənimizin tarixinin bir hissəsidir, çün-
ki biz də bu dövrdə doğulmuşuq və bu dövrün daşıyıcılarıyıq. Ona görə də 
bu dövr həm müsbət, həm də mənfi cəhətləri ilə olduğu kimi öyrənilməli 
təzə  doğulanlara,  yəni  gələcək  nəslə  doğru-düzgün  çatdırılmalıdır.  Siz 
həmin zamanlarda müxtəlif məsul vəzifələrdə çalışmış, həmin vəzifələrin 
ağrı-acısını, şirinini-şəkərini dadmış insansınız. Nəzərli ocağının atəşindən 
doğan şölələr sizin könlünüzə işıq salmış, heç bir qadağaya, qorxulara bax-
mayaraq o dövrdə oxuyub yüksək mənsəblərə çatmısınız. Bu o zamankı 
dövrdə hər adamın işi deyildi. Çoxları öz ata-babalarının soy adını belə 
gizlətdiyi  halda,  Siz  Nəzərli  soyuna  sadiq  qalıb  onun  adını  öz  işiniz  və 
xeyirxah əməllərinizlə işıqlandırmısınız. Hörmətli ustad, siz böyük Şəh ri-
yarın “Heydərbabaya salam” poemasının bu tayda ilk dəfə mətbuat səhi-
fəsində üzə çıxmasına nail olmusunuz. Böyük Şəhriyar da, Siz də mənim 

---

24
ən  çox  sevdiyim  şairlərdənsiz.  Siz  Vəli Axundovdan  bu  hekayətdə  xoş 
sözlər yazırsız. O mənim atamın ana tərəfdən qohumudur və mən onun 
haqqında yazılan bu xoş sözlərə görə qürur hissi keçirirəm. Siz Bağırovun 
amansızlığından, Hacıbaba Nəzərliyə tutduğu divandan söhbət açırsınız. 
İnanırsınız, bu sətirləri oxuyanda dəhşətə gəldim. Böyük çıxmasın, mənim 
“Bizi özümüzdən qoru, Allahım” şerim burda lap yerinə düşür. Deyəsən 
bizim  özümüzün  özümüzə  etdiyimizi  heç  kim  bizə  etməyib.  Bir  də  ki, 
özgənin etdiyi pislik adamı o qədər yandırmır axı?! Deyəcəksən ki, qanı 
qanımdan deyil, canı canımdan. Biz bu müsibətləri az-çox o dövrün canlı 
şahidi olmuş qocalarımızın dilindən hərdən bir pıçıltılarla eşidərdik. Bu 
pıçıltılar onların qanına, canına hopmuş qorxudan nişan verirdi. Bu qorxu 
indi də bizim qanımızda var, genlərlə keçib bizə! Bəli, biz həmin qorxu-
nun canlı daşıyıcılarıyıq!.. Budur Bağırovların millətimizə vurduğu ağır 
mənəvi zərbələrin acı təzahürü!
Hörmətli ustad, siz məsul vəzifələrdə çalışdığınız vaxtlar, xarici ölkə-
lərdə səfərlərdə olduğunuz zamanlar barədə hekayətdə maraqlı məqamları 
nəql  edirsiz.  İraqda  səfərdə  olarkən  hüzr  yerinə  getməyiniz  haqqındakı 
əhvalatdan bəhs edirsiniz. Hüzr mərasimində oradakı adət-ənənənin canlı 
şahidi  olmusuz. Yas  mərasimində  hüzrə  gələnlərə  az  miqdarda  acı  kofe 
paylanılırdı. Siz də həmin kofedən dadmalı olmusunuz. Bu acı kofe yas 
sahibinin  dərdinə  şərik  olmanı  təcəssüm  etdirirdi.  Bunu  mən  mərhum 
yazıçımız Əzizə Cəfərzadənin də dilindən eşitmişdim. Təəssüflər olsun ki, 
bizdə yas mərasimləri varlılıqdan, kasıblıqdan asılı olmayaraq bir şouya 
çevrilib. Yasa gələnlər bərbəzəkli təamlarla dolu olan süfrəni görəndə heç 
olmasa üzdən də olsa kədərlənməyi unudurlar. Vallah, indiki qəbiristanlıqlar 
heykəltəraşların açıq səma altında emalatxanasına bənzəyir.
Hərdən mənə elə gəlir ki, bizlərin çoxunda nə Allaha, nə də islama etiqad 
var. Sadəcə olaraq, din bizim məişətimizə mövhumatla və vərdişlə daxil olub.
  Siz  1968-ci  ildə  o  vaxtkı  Çexoslovakiyada  Sovet  İmperiyasının 
törətdiyi qırğının nəticəsi olaraq Türkiyədə başınıza gələn əhvalatdan bəhs 
edirsiz. Türk  xalqının  sovetdən  gələn  nümayəndə  qrupunu  necə  nifrətlə 
qarşılamağı  və  türk  hökumətinin  məcbur  olub  bu  qrupu  üç  gün  adada 
giz lətməyi  maraqlı  tarixi  məqamdır.  Siz  bu  məqamı  açıqlayıb  o  dövrün 
daşıyıcıları olan biz insanlara çatdırırsınız. Hörmətli Ənvər müəllim, Siz 
sovet  dövrünün  təhsil  sistemindən  bəhs  edirsiz  və  maraqlı  açıqlamalar 
verirsiz.  Doğrudan  da  o  dövrdə  təhsil  çox  güclü  idi. Adi  ailələrdən  tut-

---

25
muş  yüksək,  çinli  ailələrə  kimi  hamı  ali  təhsil  arzusuyla  aşıb-daşır  və 
hamı  bu  arzuya  yetmək  üçün  çalışırdı.  İndiki  kimi  bilik  almaq  üçün  nə 
uşaqlara müəllim tutulardı, nə də onların nazı ilə oynanılardı. Heç kəsin 
əlindən kitab düşməzdi yerə, hamı savadlanmağa can atardı. Kitabxanalar 
qələbəlik olardı. Sadə ailələr də uşaqlarını oxutdurmağa cəhd edərdi. Onda 
da tanışlıqla, “dayı” ilə oxuyanlar çox idi. Əslində bu təhsil sistemi sovet 
quruluşuna xidmət üçün qurulmuşdu. Ümumilikdə götürdükdə isə müsbət 
mənada milləti savadlanmaya aparırdı. İndi də oxuyanlar az deyil, amma 
savadlılar azlıq təşkil edir. İnternet, kompüter məişətimizə daxil olandan 
cavanlarda kitaba maraq azalıb. Yeni texnikanı bilmək irəli getməkdir, an-
caq kitabı əlindən yerə qoymamaq şərti ilə… Mən də kompüterdən istifadə 
edirəm, ancaq kompüter kitab deyil axı. Çox qabağında oturanda insanda 
beyin  yorğunluğu,  rahatsızlıq  yaradır.  Hörmətli  ustadım  Ənvər  Nəzərli, 
mən sizin yazdığınız bu hekayəti başdan-başa nəql etmək fikrində deyiləm, 
ancaq mənə təsir edən bir çox məqamları sizinlə bölüşmək istədim. Bir 
də  bir  istəyimi  sizə  yetirmək  istəyirəm. Yaxşı  olardı  ki,  “Eşidib-bildik-
lərimdən” hekayəti qəzetdə sona çatdıqdan sonra kitab şəklində işıq üzü 
görsün. Bu həm tədqiqatçılar üçün, həm də yaxın keçmişimiz olan və artıq 
bir tarixə dönən sovet dövrünün yadda qalan səhifələrinin gələcək nəsillərə 
ötürülməsi üçün dəyərli bir vasitə olardı. 
Və arzum budur ki, mənə də “Eşitdiklərim-bildiklərimdən” kitabının 
bir nüsxəsini öz dəsti-xəttinizlə ərməğan edəsiz. Sizə möhkəm can sağlığı 
və yaradıcılıq uğurları eşqilə Şadiman.
10.11.2008