Söz köNLÜMÜ QƏLƏm etdi (publiSİSTİk düŞÜNCƏLƏR)

“Yurdum, yuvam, məskənimsən,
Anam doğma vətənimsən”
Siz rəngi çalarlarla əvəz etmək istəyirsiniz. Onda Böyük şairimiz Rəsul 
Rzanın şerə başlıq kimi vermiş “Rənglər”i çalarlar ifadəsilə əvəz etmək 
lazım gələcək. Biz onsuz da vətənin çox hissəsini itirmiş, müstəqilliyimizi 
ikinci  dəfə  qazandığımız  dönəmdə  aran  və  dağ  Qarabağı  işğala  möhtac 
edilmiş,  hələ  istiqlal  sevincini  dadmamış  sinəsi  ağrılara  pərçimlənmiş 
ölkənin  vətəndaşlarıyıq.  Vətəni  yurda  qədər  qısaltmağa  ehtiyac  yoxdur. 
Bunu artıq düşmənlər bizə ərməğan edib. Bizim dilimizin inkişafını göy 
türklərin danışdığı məqamlara qaytarmaq lazım deyil. Nə tez müstəqillikdən 
doyduq ki, indi də bizi onun atributları narahat edir? 
HİMN,  HERB,  BAYRAQ  90  illik  istiqlal  tariximizin  daşıyıcılarıdır. 
Bunu da nəzərə alın ki, 90 il bundan qabaqkı danışıq və yazı dili ilə indiki 
danışıq və yazı dili arasında çox fərq var.
Baxmayaraq  ki,  siz  Əhməd  Cavadın  12  aprel  1913-cü  ildə  yazdığı 
«Dilimiz»  şerini,  dilimizə  fars  və  ərəb  dilindən  gələn  sözlərə  qarşı  nü-
mu nə  kimi  gətirirsiz. Yəqin  ki,  90  il  sonrakı  danışıq  dililə  indiki  bizim 
danışıq dili arasında da fərq olacaq. Zaman hərəkətdə olduğu kimi, dil də 
inkişafdadır.  Necə  müqəddəs  Qurana  toxunmuruqsa,  eləcə  də  himndəki 
sözlərə toxunmamalıyıq. O elə o sözlərlə də axıcıdır, dahiyanə bəstələnmiş 
musiqiyə uyğundur və qəlbimizə, canımıza hopub. Böyüklü-kiçikli ürəyi 
istəyənlər onu çoxdan seviblər. Hələ 90 ildə bu vətəndə onu ürəklərində, 
bağırlarında yaşadan yaşlılarımız olub. Onda belə çıxır ki, muğamatımızı 
da,  əruzumuzu  da  dəyişdirmək,  yeniləşdirmək  lazımdır.  Sizin  himnin 
sözlərini dəyişdirib yeni mətn kimi təqdim etdiyiniz o şeir parçasında (əgər 
ona şeir parçası demək mümkünsə) heç bir axıcılıqdan, şeriyyətdən söhbət 
gedə bilməz. Himnin mətnində “Ey qəhrəman övladın şanlı vətəni” deyilir, 
şeirdə övlad geniş mənada nəzərdə tutulur, çünki dədə də, baba da, ata da, 
oğul da, ana da, bacı da, qız da, uşaqlı-böyüklü biz hamımız bu başıbəlalı 
vətənin  övladlarıyıq.  Ona  görə  də  müəllif  övlad  deyəndə  təkcə  babaları 
yox, qadınlı-kişili bu vətən insanını nəzərdə tutur! 

---

18
“Minlərlə can qurban oldu, 
Sinən hərbə meydan oldu” 
Bu misralarda fikir çox düzgün verilib, ona görə ki, minlərlə can qur-
ban  olmasaydı,  heç  vətənin  sinəsi  də  hərbə  meydan  olmazdı.  Yağılar 
asanlıqla gəlib bu torpağa qonardılar və Azərbaycan adında bu vətən dünya 
insanının yaddaşında qalmazdı. Qaldı mətndə işlədilən ərəb dilindən gələn 
“müştaq” sözünə, o da arzulayan, həsrət çəkən mənasını daşıyır və əksər 
yaşlılarımızın dilində bu söz hələ bu günə qədər də işlənir. Mətndə “Cümlə 
gənclər  müştaqdır”  deyilir,  siz  də  deyirsiz  “Cümlə  millət  müştaqdır”, 
biz  hamımız  bilirik  ki,  azadlıq  uğrunda  savaş  da,  işğala  qarşı  vuruş  da, 
döyüş də, yarış da bu kimi tutumlu qələbələr, gəlin etiraf edək ki, gəncliklə 
bağlıdır, çünki insanın 40 yaşından sonra yavaş-yavaş fiziki enmə dövrü 
başlayır.  Müəllif  bu  mənada  gəncliyə  ruhverici  amalı  üstün  tutaraq  bu 
misranı işlədib və nəticə də çox tutarlı alınıb. Siz misranı “Hüququndan 
keçən əsgər” əvəzinə “Öz başından keçən əsgər” kimi yazırsız. Əvvəla, biz 
orta əsrlərdə yaşamırıq ki, ölkənin himninin mətnində başdan keçməkdən 
danışılsın. Əsgər başından keçməməlidir, başını işlətməlidir. Siz görürsüz 
ki, baş işlədən millətlər hansı uğurlar qazanıb, hansı mərtəbələrə çatıblar. 
Dahi  Üzeyir  bəy  Hacıbəyovun  musiqisilə  vəhdət  təşkil  edən,  böyük 
Əhməd Cavadın ilhamından doğmuş o şeir parçası bilsəniz necə ruha qi-
dadır!  Deyilənə  görə  Üzeyir  Hacıbəyov  xəstəliklə  əlaqədar  dünyasını 
dəyişsə də repressiya qurbanı idi, çünki ona istəməyə-istəməyə bolşevik 
himni  yazdırdılar. Türkiyənin  ikinci  himni  kimi  səslənən,  musiqisi  dahi 
Üzeyir Hacıbəyova, sözləri böyük Əhməd Cavada məxsus olan “Çırpınırdı 
Qara dəniz, baxıb türkün bayrağına “şərqisi, yəqin ki, heç zaman türklər 
tərəfindən  müzakirə  məngənəsində  boğulmayıb.  Dahi  əsərlər  müəllifi 
Üzeyir bəy Hacıbəyov çox güman ki, bu himnin mətninin Əhməd Cavada 
məxsus olduğunu dəqiq bilirdi. Bu hər iki istedadlı müəllifin işinə şübhə ilə 
yanaşmaqdan savayı bir şey deyil.
Bəxti qara, sinəsi para, əyalı darmadağın Əhməd Cavad, sənin nə ağrılı 
taleyin varmış?! Sən hələ bu dünyada sağ olmayanda da repressiya atəşinə 
tuş olursan. İstiqlal da qazandıq, hələ də sənə qarşı hücumlar səngimək 
bilmir…  Himn  sözlərini  dəyişmək  eşqinə  düşüb  yeni  mətn  yazmağa 
cəhd  edənlərimizə  bir  Azərbaycan  qadını  kimi  demək  istəyirəm:  “Siz 
Allah,  gedin  istedadınızı  ədəbiyyatımızın  müxtəlif  sahələrində  sınayın”. 

---

19
Bizim himnimiz var, biz onun sözlərini də, musiqisini də sevirik. Himnin 
sözlərinə əl gəzdirmək İstiqlal mücahidlərimizin ruhuna hörmətsizlikdir, 
çünki bu himn, herb və bayraq istiqlalının şirinliyini az müddətə dadmış, 
sağlıqlarında əzab və əziyyətlərə düçar olmuş insanlarımızın ağrılı ruhlarını 
bir daha incitmək deməkdir.
Hörmətli müəllif, siz böyük bəstəkarımız Cavanşir Quliyevin yazdığı və 
hamımızın sevimlisi olan məşhur “Azərbaycan əsgəri” marşının sözlərinin 
zəifliyindən məqalənizdə bəhs edirsiniz. Biz sonuncu erməni işğalına qarşı 
xalqımızın haqq savaşında bu marşın necə insanlarımızın canında, ruhun-
da kök saldığının şahidi olduq. Mən “Məcməüş-şüəra” (“Şairlər məclisi”) 
və “Füzuli” ədəbi məclislərinə üzv idim. Məclislərin birində mətni yazan 
müəllifin üstünə düşdülər ki, bəs mətn zəifdir, əgər bu mətnin sözləri və 
musiqisi millətin canına və qanına hopubsa, deyin hansı zəiflikdən söhbət 
gedə bilər? Bizim qədimdən bir adətimiz var, hər hansı bir sahədə fərqlənən 
insanda uğurlu işartı gördükdə tez düşürük onun üstünə, çalışırıq ona özü-
müz bildiyimiz və qavradığımız kimi diktə etməyə… 
Vətən insanının bu saat ümdə problemi işğal altında olan torpaqlarımızın 
xilasıdır. Əgər bu xilasa nail olmasaq, bizim qazandığımız uğurlara köl-
gə salacaq, çünki dünya məğlubu sevmir, məğlub bütün zamanlarda ca-
hanın  hiddət  məngənəsində  boğulub.  Bunu  isə  uşaqlı-böyüklü  hamımız 
etməliyik: sözlə, dünyaya baxan açıq gözlə, ruhu ehtişama gətirən vərdişlə, 
aləmi heyrətdə qoyan gedişlə, ən nəhayət, qəvi-düşməni qandıra bilməsək 
ərzi titrədən döyüşlə, qələbəyə qədər vuruşla! Onda Xankəndinə, Şuşaya 
sancılacaq bayrağımızla şad olarıq, dünyanın yaddaşında qalib tək qalarıq. 
Qalibi isə hamı sevir!
Sonda hörmətli müəllifə bildirmək istəyirəm ki, əgər ərəb və fars söz-
lərinin bolluğundan qurtulmaq istəyirsə, onda birinci öz adından, soy adın-
dan, soy adının sonunda işlədilən rus dilindən gəlmə “ov” şəkilçisindən, 
təxəllüsündən azad olmalıdır. Qoy hörmətli müəllif rus dilindən dilimizə 
daxil olub dilimizi cinslərə bölən, dilimizin özünəməxsus xüsusiyyətlərinə 
kölgə salan, qadın cinsini kişi cinsindən ayıran və soy adının sonuna əlavə 
olunan mənfur “ov, yev, ova, yeva” şəkilçiləri haqqında düşünsün. Beləliklə, 
dilimizdə cinsi bildirən müəllimə, şairə, xadimə bu kimi ifadələrin dərdinə 
çarə edilməsinə yardımçı olsun, çünki bizim dildə cinslər yoxdur, sözlər 
cinslərə bölünməməlidir.

---

20
Əmirşah müəllim, bayrağımızın, herbimizin, himnimizin 90 illik tarixi 
var. Gəlin həm şərəfli, həm də şərəfli olduğu qədər də ağrılı tariximizin 
daşıyıcısı, bu üç atributdan biri olan himnimizin sözlərinin nəinki sətrinə, 
hətta vergülünə, nöqtəsinə belə toxunmayaq. Bunu nə Allah götürər, nə də 
istiqlal tariximizin banilərinin incik ruhları. 
 19.07.2008