Sport faoliyati

1.3. Zamonaviy milliy harakat o’yinlarining turkumlari.
Awal aytganimizdek, juda ko‘p harakatli o‘yinlar chetdan kirib kelib, milliylashib ketgan. Chunki ulaming mazmun, maqsad va mohiyati yurtimizning iqlim sharoiti, aholining ijtimoiy mehnat 16 vu turmush madaniyatiga mos kelgan. Shu sababdan milliy harakatli n'yinlar tarkibida uchraydigan boshqa millatlaming harakatli o‘yinIiim haqida fikr-mulohazalar yuritilsa ajablanmaslik zarur. Atoqli olimlar M.Murodov, U.Qomboyev, MJabborov, J.Tosh- |x»*latov, A.Atoyev, R.Abdumalikov, T.Usmonxo‘jayev kabilaming ilmiy-nazariy mulohazalari hamda o‘yinlaming mazmunlari asosida milliy harakatli o‘yinlami quyidagi turkumlariga ajratish mumkin: 1. Tabiat manzaralari, fanlar bilan bog‘liq о ‘yinlar. Bunga • Ko'chat o‘rnat», «Kartoshka ekish», «Yomg‘ir», «Ayoz bobo» kabi o'yiniarni namuna qilib ko‘rsatish mumkin. Bu o ‘yinlar obhnvoning o‘zgarishi, sovuq va yomg‘irlardan saqlana bilish kabi harakatlar asosida shug‘ul 1 anuvchi 1 ammg hushyorlik, epchillik, chidamlilik kabi jismoniy sifatlari va aqliy fazilatlarini tarbiyalashda xi/.mat qiladi. 2. Hayvonot olami bilan bog‘liq о ‘yinlar. Bunga «Qushlar pirr clib uchdi», «Kalxat keldi, qochbolam», «Bo‘rilarva ovchilar», •Zovurdagi bo‘rilar», «G'ozlar», «Tulki bilan xo‘roz», «It va qarg‘a» vji shu kabi juda ko‘p o ‘yinlar misol bo‘la oladi. Bu o‘yinlarda о’/лго munosabatlar, yaxshilikvayomonlik, o‘zini ehtiyot qilish kabi fazilatlar bilan birgalikda bare ha jismoniy sifatlami tarbiyalash timulga oshiriladi. Shu asosda bolalarda hayvonot olamiga bo‘lgan qi/.iqish, uni asrash kabi his-tuyg‘ular uyg‘onishi mumkin. 3. Mehnat bilan bog4iq о yinlar. Inson faoliyati aqliy va jismoniy mehnat bilan belgilanadi. Ularni harakatli o‘yinlar mazmunida hum uchratish mumkin«Shakllami joylashtirib o‘z holiga keltirish» (shakl yasash) va shunga o‘xshash faoliyatlami aks ettiruvchi o‘yinlar kiradi. Jismoniy mehnatni aks ettiruvchi harakatli o'yinlar ham juda ko‘pdir. Ulaiga «0‘tin yorish», «Podato‘p» (cho‘pon), «Qo‘sh haydash» (yerni haydash, chopish), «Osilib chiqish», «Tortilish», «Yuk ko‘tarish», «Eshak mindi», «Piyoda poyga», «Poyezd» vaboshqalar kiradi. Ularning mazmunida mehnat qilish yo‘llari, uni bajarish usullari hamda chidamlilikni ifodaetuvchixislatlarmujassamlashgan. Umuman olganda, milliy harakatli o£yinlaming barchasida aqliy va jismoniy mchnatlar uyg‘unlashib, asosan jismoniy barkamollikni tarbiyalashga xizmat qiladi. 4. Ommaviy madaniy tadhirlar (bayramlar, to ‘ylar, turli xil marosimlar, sport musobaqalari va h.k.)da qo ‘llaniladigan, ya hi namoyish va musohaqalashish maqsadida uyushtiriladigan murakkab va oddiy harakatli о \yinlar. Ular tarkibiga kurash elementlari, o to ‘yinlari, ko‘pkari-uloq, poyga, dorbozlik, tosh ko‘tarish, arqon tortishish, yelka urishtirish, «xo'ro/Jar jangi» va h.k. kiradi. 5. Jismoniy sifatlami tarbiyalashga xizmat qiluvchi о ‘yinlar ham o‘z navbatida turli turkumlurgu boMinadi. Ularga quyidagilami namuna qilib ko'rsatish mumkin: tezlikka doir о yinlar: «Qopqon*, «Kim oldin*, «Insiz quyon», «To‘rt oyoqlab yugurish* (emaklab yugurish), «Hakkalagan qushchalar», «Uchinchisi ortiqeha*, turli estafetalar va boshqatar; kuchga doir о ‘yinlar: «Oq suyak», «Chillik», «Yclkada ko‘pkari», «Eshakmindi», «Arqon tortishish», «Bilak kuchini sinash», «Qo‘llarda tortilish» va boshqalar; chidamlilikka doir о yinlar: «Oq tcrakmi, ко'к terak», «Davradan chiqai», «Olamon poyga», «Dorboz», «Oqsoq qarg‘a», «Oshiq» (gardkam), «Qilichbozlar», «Beshtosh», «To‘qqiz tosh», «Orqang kuydi», «Bo‘ta soldi», «Tortishmachoq», «Ko‘z bog‘lash», «Bekinmachoq», «Kimkeldi», «Zuv-zuv» va boshqalar. Yuqorida nomlari keltirilgan murakkab va oddiy o‘zbek xalq milliy o‘yinlari barcha yoshda kishilaming jismoniy sifatlarini tarbiyalasb bilan birgalikda ularda insoniy fazilatlami ham shakllantirish va ulami yanada takomillashtirishda bevosita xizmat qiladi. Bolalarda epchillik, ixchamlik, abjirlik, uddaburonlik, qayishqoqlik kabi xususiyatlarni rivojlantirishda faqat jismoniy tarbiya darslaridagi harakatli o'ymlar bilan chegaralanib qolmaslik lozim. Ularning bo‘sh vaqtlarida hovli, ko‘cha, maydonlanda erkin ravishda sport o‘yinlari, gimnastika, yengil atletika, kurash kabi sport turlarining elementlari bilan shug‘ullanishlarini ta’minlash maqsadga muvofiqbo‘ladi. Xulosa shundan iboratki, xilma-xil turkumlarga bo‘linadigan harakatli o'yinlami o‘z vaqtida maqsadli qo‘llash zarur.