Sport va harakatli

 
 

---

147 
10.3 TO‘P TRAYEKTORIYASI XUSUSIYATLARI
To‘pga oyoq bilan zarba berishning asosiy usullari ikki xil 
bajariladi: to‘g’ri zarba berish, burama zarba berish. To‘g’ri zarba 
berganda zarba impulsining yo‘nalishi to‘pning og’irlik markazi o‘qidan 
yoki bevosita uning yaqinidan o‘tadi. Burama zarba berish uchun esa 
zarbaning yo‘nalishi to‘p og’irlik markazi o‘qida anchagina chetdan 
o‘tishi kerak.
Amalda yuqorida ko‘rsatilgan hamma usullar to‘g’ri zarba berish 
mumkin. Faqat oyoq yuzining tashqi qismi bilan shunday zarba berish 
sal noqulayroq. Burama zarba berish oyoq kaftining ichki tomoni bilan, 
oyoq yuzining ichki qismi va ayniqsa tashqi qismi bilan eng samarali 
bajariladi. To‘g’ri zarba berilganda to‘pning uchish trayektoriyasi 
kuchning qo‘yilish joyiga bog’liq. Zarbaning qo‘yilish joyi gorizontal 
tekislik bo‘ylab to‘pning o‘rta qismiga to‘g’ri kelsa, to‘p to‘g’riga 
pastlab uchib boradi. Zarba joyi vertikal o‘qqa nisbatan o‘zgarsa, 
to‘pning uchib chiiish azimuti o‘zgaradi (gorizontal tekislikda o‘ngga 
yoki chapga suriladi).Agar kuchning qo‘yilish joyi gorizontal o‘qdan 
pastroqqa to‘g’ri kelsa, unda to‘pning uchib chiqish burchagi o‘zgaradi. 
Zarba sirtining vertikal va gorizantal o‘q atrofida burilishi azimutning 
ham uchib chiqish burchagining ham (yuqorilab o‘ngga, yuqorilab 
chapga) o‘zgarishiga sabab bo‘ladi. To‘pning uchish trayektoriyasi 
burama zarba berilganda anchagina o‘zgaradi. Zarbaning yo‘nalishi 
to‘pning og’irlik markazi o‘qidan o‘tmaydi. Bu hol to‘pni anchagina 
aylantirib yuboradi. To‘p gorizontal o‘q atrofida (tagidan tepilganda), 
veritikal o‘q atrofida (pastiga burama tepganda) va qiya o‘q atrofida 
(yuqorisiga burama tepganda) aylanishi mumkin.Qattiq aylanib 
uchayotgan to‘p havo qarshiligiga uchrab, boshlangich trayektoriyasini 
o‘zgartiradi (Magnus effekti). Masalan, to‘p vertikal o‘q atrofida aylanib 
borayotgan bo‘lsa, uchish trayektoriyasi aylanish tomoniga og’adi. 
Qattiq aylanayotgan to‘p yerdan sapchib qaytganda uning keyingi uchish 
yo‘nalishi o‘zgaradi. Trayektoriya to‘p aylanayotgan tomonga 
qiyshayadi. 
To‘pning 
uchish 
xususiyatlarini 
bilish 
futbolchi 
harakatining 
ishonchliligini oshiradi.