Sual dünyanın siyasi xəritəsinin formalaşması Si­ya­si xə­ri­tə

Əha­li. İran əha­li­si tə­bii ar­tım he­sa­bı­na sü­­rət­lə ar­tan öl­kə­lər­dən bi­ri­dir-2% öt­müş­dür. 1956-57-ci il­lər­də ilk si­ya­hı­ya alın­ma­-18,9 mln. əha­li ya­şa­yır­dı­sa, Ha­zır­da əha­li­nin sa­yı 83 mln. nə­fə­r (2019). İran­da tə­bii ar­tı­mın yük­sək ol­ma­sı er­kən ni­gah, tib­bi xid­mə­tin yax­şı­laş­dı­rıl­ma­sı ilə izah olu­nur.

Öl­kə­də əra­zi üz­rə əha­li­nin sıx­lı­ğın­da kəs­kin fərq­lər (hər kv.km or­ta sıx­lıq 50,4 nə­fər­) Əl­ve­riş­li iq­lim şə­rai­ti və tor­paq eh­ti­yat­la­rı, su mən­bə­lə­ri­nin ol­ma­sı əha­li­nin yer­ləş­mə­si­nə tə­sir gös­­­tə­rir- öl­kə əha­li­si­nin 80 fai­zi şi­mal və şi­­mal-qərb əya­lət­lə­rin­də. Xə­zər­sa­hi­li ova­lıq, Ur­­mi­ya gö­lü ət­ra­fı, da­ğə­tə­yi böl­gə­lər. səh­ra və ya­rım­­səh­­ra­lar­da or­ta sıx­lıq 3-4 nə­fər­dən ar­tıq de­yil­dir.

Öl­kə­də 40-dan ar­tıq xalq var. öl­kə­nin ən bö­yük xal­qı fars­­lar­dır (48-50%)- El­burs dağ­la­rın­dan cə­nub­­da, öl­kə­nin şərq və cə­nub böl­gə­lə­rin­də. kürd­lər (7-9%), gi­lan­­lı­lar, lur­lar, bə­luc­lar, tat­lar, ta­lış­lar da­xil­dir.

İran­da say­ca ikin­ci bö­yük xalq azər­bay­can­lı­lar­dır.. azər­bay­can­lı­la­rın 25 mln.-dan ar­tıqdır.-Şər­qi və Qər­bi Azər­bay­can, Zən­­can, Ər­də­bil əya­lət­lə­rin­də, Teh­ran, Qəz­vin, Hə­­mə­dan, Ərak şə­hər­lər­də

İra­nın döv­lət di­li fars di­li­dir. Öl­kə­də ha­kim din İs­lam­dır. İran mü­səl­man­la­rı­nın (98,8%) 90%-dən ço­xu şi­ə­­dir. Məş­həd və Qum şə­hər­lə­ri­nin məs­cid­lə­ri di­ni mər­kəz­lər­dir. Öl­kə əha­­li­si­nin 80 mi­ni xris­ti­an­dır.

İran­da ya­şa­yan­la­rın 70%-i şə­hər­lər­də məs­kun­la­şıb. Şə­hər əha­li­si­nin art­ma­sı­na ilk növ­bə­də öl­kə­da­xi­li miq­ra­si­ya­lar tə­sir gös­tər­miş­dir. Sə­na­ye­nin in­ki­şa­fı, şə­hər­lər­də iş tap­maq im­ka­nı­nın çox ol­ma­sı, şə­hər­lə­rin mə­­də­ni şə­rai­ti­nin yük­sək ol­ma­sı- kənd əha­li­si­ni cəlb edən əsas sə­bəb­lər­dir.

SUAL 35. İranın kənd təsərrüfatı və onun sahələri

İran­da aq­rar sa­hə­də in­ki­şaf hə­mi­şə ləng get­miş­dir. Bu­nun sə­bə­bi isə məh­sul­dar tor­paq və su ça­tış­­maz­lı­ğı, aq­rar qu­ru­lu­şun və­ziy­yə­ti və s. ol­muş­dur. İs­lam in­­qi­la­bı­nın qə­lə­bə­sin­dən son­ra aq­rar sek­tor­da is­la­hat­la­ra bax­­ma­­ya­raq, bu sa­hə­də kök­lü və mü­tə­rəq­qi də­yi­şik­lik­lər baş ver­­mə­di. Öl­kə əra­zi­si­nin 10%-i (17 mln. ha) əkin­çi­lik məq­səd­lə­ri üçün is­ti­fa­də olu­nur. Bu­nun cə­mi 4,2 mln. hek­ta­rı su­va­rı­lır.

Qə­dim İran mə­də­niy­yə­ti­nin in­ki­şa­fı hə­mi­şə su­var­ma ilə əla­qə­dar ol­muş­dur. Öl­kə­nin ir­ri­qa­si­ya sis­te­mi iki xü­su­siy­yə­ti­nə: bi­rin­ci­si, su­var­ma­nın müx­­tə­lif növ­lə­rin­dən is­ti­fa­də olun­ma­sı, ikin­ci­si, su­var­ma­da yer­­al­tı su­la­rın (kəh­riz su­la­rı) üs­tün­lü­yü­nə gö­rə fərq­lə­nir.