Sual məktəbəqədər təhsildə təhsilləndirici mühit anlayışı

SUAL 12. Təhsilin ekoloji və fərdi, antropoloji və psixoloji yamaşmaları
1. Ekoloji yanaşma - “obyektlər və hadisələr arasında əlaqələrin zehni qurulmasında ekoloji şüurun, ekoloji düşüncənin formalaşmasına kömək edir, öyrənilən fenomeni şəxslə əlaqələndirir”. Bu, “Ətraf aləm – insan - ətraf mühit” sistemindən irəli gəlir.
Müasir dövrdə insanın hərtərəfli inkişaf etdirilməsi bağçaların qarşısında ən mühüm vəzifə kimi durur. Uşaqların təlim, tərbiyə, bilik və bacarıqlarını yüksəltməkdə fərdi yanaşma prinsipi mühüm rol oynayır.
Məktəbəqədər və məktəb yaşındakı uşaqlar üçün ətraf mühit mədəniyyəti, indi ekoloji böhran yaşadığımızı nəzərə alaraq əxlaqi tərbiyənin bir hissəsi olmalıdır. Ətraf mühitin vəziyyəti insanların davranışlarından asılıdır, yəni insanların hərəkətlərinin düzəldilməsi lazımdır. Gecikməmək üçün insanlara uşaqlıqdan təbiətə dəyər verməyi öyrətmək lazımdır və yalnız o zaman maddi nəticələr verəcəkdir. Planeti özümüzdən qorumalı olduğumuzu aydınlaşdırmaq lazımdır ki, nəsillər üçün heç olmasa bir şey qalsın: flora və fauna dünyası, təmiz su və hava, münbit torpaq və əlverişli iqlim.
Məktəbəqədər uşaqlar üçün ekoloji təhsilin əhəmiyyəti nədir?
 təbiətin qorunması üçün məsuliyyət yaradır;
 gözəllik duyğusunu, təbii gözəlliyi görmək bacarığı;
 planetdə bütün canlıların yaxın əlaqələrini anlayır;
 təbiətlə bağlı təcavüzkar, dağıdıcı hərəkətlərin qarşısını alır;
 uşaqların fəaliyyətini müsbət istiqamətdə istiqamətləndirir və üfüqlərini genişləndirir.
2. Fərdi yanaşma .
Hər bir uşağın ahəngdar inkişafına, onun biliyində və əxlaqında nəzərə çarpan qüsurları vaxtında görüb aradan qaldırmağa və müsbət cəhətləri daha da inkişaf etdirməyə imkan verir. Uşaq yaşa dolduqca, onun fərdi xüsusiyyətləri də inkişaf edir və formalaşır. Tərbiyəçi-müəllim təlim prosesində bu xüsusiyyətləri nəzərə almalıdır, həm də necə rəftar apardığını da unutmamalıdır.
Sevimli şairimiz S.Vurğun yazırdı: “Müəllimlik işində adamlarla, xüsusən şagirdlərlə mədəni rəftar böyük əhəmiyyət kəsb edir. Uşaqlarla mədəni davranmağı bacarmayan müəllim yüksək nüfuz sahibi ola bilməz. Həssas uşaq ürəyi haqsızlığa, əsasız məzəmməti, ədalətsizliyi heç cür bağışlamır. Belə uşağın həvəs və ümidləri qırılır, onun mənəvi aləmi xəzan vurmuş bir bağçanı andırır”.
Tərbiyəçi-müəllim o vaxt uşaqlara təsir göstərmək üçün əlverişli yol tapa bilər ki, onların fəaliyyətində onları işə sövq edən səbəbləri dərindən öyrənsin. Fərdi yanaşma hər bir uşağın qabiliyyətinin, marağının, meylinin, bilik və bacarığının formalaşmasına imkan verir. Fərdi yanaşma prinsipinin mahiyyəti klassik pedaqoqların və digər elm xadimlərinin əsərlərində daha aydın göstərilmişdir.
Təlim-tərbiyə işi ilə məşğul olan müəllim, uşağı, onun inkişaf xüsusiyyətlərini, keçirdiyi həyat şəraitini yaxşı öyrənməlidir. Böyük pedaqoq bu məqsədlə müəllimlərdən uşaq psixologiyasını öyrənməyi tələb edərək yazırdı:
“Tərbiyəçi insanı həqiqətdə olduğu kimi bilməli, onun bütün zəif və qüvvətli cəhətləri ilə, bütün gündəlik xırda ehtiyacları və eləcə də böyük ruhi tələbləri ilə tanış olmalıdır. Tərbiyəçi insanı ailədə, cəmiyyətdə, xalq arasında, bəşəriyyət içərisində və öz vicdanı ilə üzbəüz durduğu halda öyrənməlidir. O, insanı bütün yaşlarda, bütün siniflərdə, bütün vəziyyətlərdə, şadlıq və qəmginlik hallarında, yüksələn və alçalan hallarda öyrənməlidir”. Hər bir müəllim uşaq ruhuna təsir göstərməyi bacarmalıdır, əgər bacarmırsa, onun uşaqlar arasında da nüfuzu yüksək ola bilməz. Tərbiyə vermək üçün müəllim şagirdin marağını, dünyagörüşünü, səyini, həyat təcrübəsini, onu əhatə edən adamları, yaşadığı mühiti hökmən bilməlidir.