Şukin adına teatr məktəbində təhsil alan gənc qızın aktrisa kar

idilliyasını digəri əvəz edir.
Harri gülərək cavab verdi:
-  Əlbəttə,  yox.  Bizim  öz  problemlərimiz  kifayət  qədərdir. 
Bəzən  bunu  hətta  saxtakarlıq  da  adlandırmaq  olar.  Bir  baxın, 
biz  necə  yaxşı,  necə  mehriban  yaşayırıq.  Pərdəsiz  pəncərələr 
həm də protestant ənənəsidir. Küre istənilən anda öz rayonun-
da gəzə və pəncərələrə baxa bilər. Bu ona nəinki qadağan edilir, 
əslində onun borcudur. O, görməli və bilməlidir ki, öz icmasına 
mənsub adamlar nə edirlər. 

227
Mənim filmimdən kadr: “balaca Holandiya” ayaq altında

228
Hollandiya  əsasən  protestant  ölkəsidir.  Amma  iki  yüz  il 
əvvəl kraliçaları həyatının sonuna kimi pravoslav dininə sa-
diq qalan, imperator I Pavelin qızı Anna Pavlovna idi. Onun 
dövründə bir neçə pravoslav məbədi inşa olunub və onlar bu 
günə kimi qalır.
Rotterdamda  olarkən,  biz  onlardan  birini  ziyarət  etdik. 
Gördük ki, məbəddə hollandlarla yanaşı, çoxlu qaradərililər 
– Efiopiyadan, Surinamdan, Qabondan olanlar da var. Əlbət-
tə, mən özümü saxlaya bilmədim və onlarla söhbətə girişdim. 
Bu  adamların  pravoslav  məbədində  nə  etdiklərini  anlamaq 
istəyirdim.  Onların  cavabları  məni  dərindən  heyrətləndirdi. 
Hollandlar danışırdılar ki, əvvəllər bu insanlar katolik, yaxud 
protestant  olublar.  Lakin  bir  dəfə  pravoslav  məbədində  ol-
duqdan bir müddət sonra, inanclarını dəyişərək, pravoslavlı-
ğa keçiblər. Katolik məbədlərində yumşaq oturacaqlar mənim 
üçün rahat görünmüşdü. Onların fikrincə isə, kilsədə rahatlıq 
qəbul edilməzdir.
Konsert  salonundakı  kimi  oturursan,  musiqi,  oturacaq-
da yastıqçalar, - Yen hətta bir qədər mühakimə edirmiş kimi 
mənə danışdı. – Pravoslav kilsəsinə isə gəlirsən, ibadət vaxtı 
ayaq üstə dayanırsan və hiss edirsən ki, ruhun çalışır, bədənin 
işə düşür, əvvəlcə ağrıyır, ayaqların sızıldayır, sonra isə sanki 
bu ağrılardan azad olursan. Axırda, xor heç bir musiqi aləti ol-
madan oxuyanda, hiss edirsən ki, qəlbin çırpınır, problemlər 
səni tərk edir, başın yüngülləşir. 
- Bəli, mən də bunu hiss edirəm, - qaradərili Yorn söhbətə 
qoşulur. – Amma mənim üçün ən böyük həzz ibadətdən sonra 
ümumi çayiçmə mərasimidir. Hər kəs özü hazırladığı piroqu, 
özü  bişirdiyi  mürəbbəni  təklif  edir.  Bu,  mağaza  cemi  deyil, 
mən beləsini ilk dəfə burada yemişəm, “matuşka” qonaq edib.
“Matuşka”  sözünün  afroamerikalının  deyil,  afrohollandi-
yalının deməsi mənə çox gülməli göründü, onun rəfiqəsi – efi-
opiyalı qız isə əlavə etdi:
- Burda hər şey və hər kəs bir yerdədir. Bu məbəddən başqa 
heç yerdə bu yoxdur. 
Monastırın  başçısı,  çoxuşaqlı  ailənin  atası  yaxınlaşaraq, 
dəqiqləşdirdi:

229
- Onlarda kollektivçilik hissi çatışmır. Cəmiyyət bir-birin-
dən  çox  ayrılıb,  atomlaşıb,  -  o,  dünyəvi  anlayış  əlavə  etdi. 
–  Mənim  fikrimcə,  hollandiyalılar  qətiyyən  sərbəstləşə  bil-
mirlər,  axı,  onlar  doğrudan  sutkada  24  saat  çalışırlar.  On-
lar effektlə işləyən robotlara çevriliblər. Cəmi on altı milyon 
nəfərdirlər, amma iqtisadiyyatları Avropada dördüncü yerdə-
dir.  Belə yüksək əmək məhsuldarlığına və firavan həyatlarına 
rəğmən, hollandlar arasında intihar faizi çox yüksəkdir. Onlar 
heç kimlə danışa, qəlblərini aça, dəstək qazana bilmirlər. Yal-
nız  saysız-hesabsız  kafe-şoplarda  sakitlik  tapmaq  istəyirlər, 
orada isə rəsmi olaraq yüngül narkotiklər satılır. 
* * *
P.S. Yeri gəlmişkən, çəkiliş günlərindən birində, mənim ba-
şım filmin qəhrəmanlarından biri ilə söhbətə qarışanda, sevim-
li  operatorum  sevimli  səs  rejissorumla  birgə,  mənə  dedikləri 
kimi, bir dəqiqəlik “qəhvə içmək” üçün icazə aldılar. Bir saat 
sonra,  donqar  körpüdə,  bir-birinə  sarmaşmış,  elə  körpü  kimi 
donqarlaşmış tanışları gördüm. Bunlar Fyodor və Saşa idilər.  
Onlar ara vermədən pıçıldaşır və səfeh-səfeh gülüşürdülər. On-
lar mənə yaxınlaşanda, Fyodor gülümsəyərək, dedi:
- Nina, işləyək? – eyni zamanda axmaqcasına güldü.
“Yoxsa onlar içiblər?” – baş aça bilmirdim, çünki spirtli içki 
iyi gəlmirdi.
- Göbələklər! – Fyodor öz vəziyyətini şən halda izah etdi.
Günortadan sonrakı çəkilişlər holland göbələkləri ilə kor-
landı.

230
STRADİVARİNİN ƏBƏDİ MÜƏMMASI
1995-ci ildə Birinci kanalda mənim “Stradivarinin əbədi 
müəmması” filmim nümayiş olundu. Bu sənədli filmi mən 
ssenari  müəllifi  və  prodüser  kimi  Stradivarinin  vətənin-
də, Kremonda, Milanın 60 kilometrliyində çəkmişəm. Film 
üzərində işləmək inanılmaz dərəcədə maraqlı idi. Bundan 
az əvvəl Saxalin vilayətində, İturup adasında, kommunal 
mənzildə  “Stradivari”  möhürü  olan  qədim  skripka  aşkar 
olunmuş və müsadirə edilmişdi.
Bizim  çəkiliş  qrupumuz  skripkalar  üzrə  mütəxəssislə 
Saxalinə uçdu. Əgər bu, həqiqətən Stradivarinin skripkası 
idisə,  tapıntı  əsil  sensasiyaya  çevriləcəkdi.  Dahi  italiyalı-
nın əsərləri Sotbis hərracında milyon funt sterlinqdən baha 
qiymətə satılırdı. 
Mən Saxalinə zəng edib, skripka ilə maraqlananda bil-
dirdilər ki, onu kommunal mənzillərdən birində dalaşanla-
rı aralamağa getmiş sahə müfəttişi aşkar edib. Dava köhnə 
skripkaya görə başlayıb: sakinlərdən biri onu vahimə do-
ğuran    məbləğə  -  doqquz  min  dollara  yaponlara  satmağa 
hazırlaşırmış. Onun birgə yaşadığı qadın isə təkid edirmiş 
ki, o axmaqdır, “belə skripkaya görə”, yaponlardan mini-
mum on min dollar tələb etmək lazımdır. Bir sözlə, əməl-
li-başlı  dalaşıblar,  qonşular  isə  səs-küyə  sahə  müfəttişini 
çağırıblar.
Saxalinə  qədər  yol  yaxın  deyildi.  Biz  ora  uçana  kimi, 
təxəyyülüm bir-birindən maraqlı fərziyyələr irəli sürürdü. 
Təyyarə  yarımadadan  enənə  yaxın  isə  birdən  bu  skripka-
nın ehtiraslı musiqi həvəskarı admiral Kolçaka məxsus ola 
bilməsi  ağlıma  gəldi.  Onun  qatarı  bolşeviklər  tərəfindən 
ucsuz-bucaqsız  Sibir  çöllərində  qarət  olunmuşdu.  Qlinka 
muzeyindən  olan  skripkalar  üzrə  mütəxəssis  mənim  fər-
ziyyəmi  rədd  etmədi.  Bizim  çəkiliş  qrupumuz  istənilən 
gözlənilməzliklərə hazır idi.  

231
Yujno-Saxalinsk, 1995-ci il. Skripka saxta çıxdı və filmin yanım-
dakı ssenarisini yenidən yazmalı oldum

232
İşin  araşdırılması  başa  çatana  kimi,  skripka  Saxalin  vi-
layətinin o vaxtkı qubernatorunun seyfində qalmışdı. Biz adi 
adamların “möhür”, mütəxəssislərin isə “etiket” adlandırdıq-
ları damğaya səylə baxıldıqdan sonra ilkin verdikt çıxarıldı – 
skripka surətdir, yaxud Nikolay Nikolayeviçin adlandırdığı 
kimi, “replika”dır.
- Stradivarinin replikaları XIX əsrdən, çox güman ki, çex 
ustaları  tərəfindən  düzəldilməyə  başlamışdı,  -  o,  bildirdi.  – 
Çexlər xüsusilə “amatizləri” (Amati sözündən) hazırlayırdı-
lar, amma “stradivariuslar” da onların məhsulu idi. 
“Məhsul olmağına məhsuldur, amma sensasiya alınmadı”, 
- mən düşünürdüm. Amma mən uzun müddət qanımı qaralt-
maq  niyyətində  deyildim.  Çünki  filmi  kiçik  alətdə  yaranan 
səsin istənilən ürəyə yol tapmaq iqtidarında olması haqqın-
dakı hekayə kimi düşünmüşdüm. Həm də qarşıda bizi skrip-
ka  düzəldən  dahilərin  vətəni  –  Kremon  gözləyirdi.  Amati, 
Qvarneri və əlbəttə, Sradivarinin skripka yaratdıqları şəhər.
Deyilənə  görə,  bir  dəfə,  uzaq  dövrlərdə  dənizdə  batmış 
gəmidən qiymətli daşlarla yanaşı, futlyarlarda Stradivarinin 
işi olan musiqi alətləri də çıxarılıbmış.  Əlbəttə, onları açan-
da orada skripkanı təşkil edən hissələrin – yuxarı deka, aşağı 
deka,  şadara,  çürüməmiş  balina  sümüyündən  kamanın  his-
sələri bir-birindən ayrılmışdı.   
Amma təmizlənmiş, qurudulmuş və yapışdırılmış alətlər 
skripkaçının əlində səslənəndə hadisənin şahidləri çox hey-
rətlənmişdilər.  Dərindən  sarsılan  həmin  adamlar  Stradivari 
haqqında səs tanrısı kimi danışırdılar. Hətta dənizin dərinlik-
lərindən salamat çıxan, hər şeyi dağıdan fəlakətə qalib gələn  
səsin.
Qumilyovun yaradıcılığın mahiyyəti haqqında maraqlı şe-
iri var:
Əziz oğlan, elə şənsən, işıqlıdır təbəssümlərin,
Dünyanı zəhərləyənlərdən diləmə sən səadət,
Bilmirsən, bilmirsən, bu skripka nədir,
Oyun törədənlərin iyrənclikləri nədir!
Onu bir dəfə amiranə əllərinə götürənin,

233
Rahat işığı itəcək, həmişəlik gözlərinin, 
Cəhənnəm ruhları sevir bu möhtəşəm səsləri, 
Quduz qurdlar dolaşır skripkaçının yollarında.
Əbədi ağlamaq və oxumaq lazımdır, bu cingiltili simlərə,
Əbədi döyüşməli, qıvrılmalıdır havalanmış bu kaman,
Günəş, çovğun altında, həm ağaran ləpədöyəndə,
Qərb zəbanə çəkəndə, həm də şərq qızaranda,
Yorulur, ləngiyirsən, bir anlıq kəsilir nəğmə,
Və artıq qışqırıb, tərpənə, ah çəkə bilməyəcəksən.
Quduz qurdlar həmin an qana həris azğınlıqla
Dişlərilə boğazından yapışıb, pəncəsilə 
sinəndə duracaqlar.
Onda başa düşəcəksən, bütün oxuyanlar necə istehza edir,
Gecikmiş, amma qüvvətli qorxu gözlərinə baxacaq.
Kədərli ölüm soyuğu parça kimi bədəninə sarılacaq,
Nişanlı qız ağlayacaq və dostun fikrə gedəcək.
Oğlan, davam et! Burda görməyəcəksən 
nə şənlik, nə xəzinə!
Amma görürəm mən güldüyünü, bu baxışlar - iki şəfəq.
Al, sahib çıx, sehrli skripkaya, yırtıcının gözünə bax
Və həlak ol, öz dəhşətli skripkaçı ölümünlə.
Bax belə, Kremonda skripka divanəsi olan adam haqqında 
film çəkməli idim.
İş sadə deyildi. İtalyanlar (xüsusilə də əyalətlərdə, Kremon 
isə doğrudan da əyalət hesab olunur) öz doğma dillərindən 
başqa heç bir dildə danışmırlar. Mən bu məsələdə çox böyük 
çətinliklər  görürdüm.  Skripkalar  haqqında  film  üçün  mən 
az  məbləğ  istəmişdim.  Saxalinə  bilet,  İtaliyaya  uçuş,  çəkiliş 
qrupunun xərcləri, əmək haqqı, texnikanın icarəsi – hər şeyi 
nəzərə  almaq  lazım  gəlirdi.  Smetanı  tərcüməçiyə  qonorar 
vermək üçün heç cür “sıxa” bilmirdim. 
Həmişəki kimi russayağı “bəlkə” xilas etdi. Artıq uçuşdan 

234
əvvəl mən bizim skripkalar üzrə ekspertimiz Nikolay Nikola-
yeviçə zəng etdim, o mənə Sovet İttifaqından İtaliyaya getmiş 
skripka ustalarının adlarını verdi.
- Deyəsən, o, Kremona köçüb, çoxdan mühacirətdədir. Har-
dadır, nə işlə məşğuldur, - heç nə bilmirəm. Onun adını, so-
yadını yazın – Aleksandr Krılov. Birdən bəxtiniz gətirər, - o, 
tərcüməçi ilə bağlı gileyimə cavab olaraq mənə təsəlli verdi. 
Kremona  gəldikdən  sonra,  skripka  muzeyinə  getmək, 
yaxud Stradivari muzeyini tapmaq qərarına gəldim. Artıq orda 
Krılov haqqında soruşacaqdım. Amma italyanlar mən onlara 
ingiliscə “Excuse me, could you pleas tell us how to get to the 
violin museum, if there is one your town, or to the Stradivarius 
museum?” - müraciət etdikdə, belə mürəkkəb ifadəni eşidib, 
cavabında başlarını yelləyirdilər. Onlar şənliklə gülümsəyərək 
uzun-uzadı italyanca cavab verirdilər. Nə haqqında danışdıq-
ları isə aydın deyildi. 
Nəhayət, bizim qrupun operatoru Fyodor dedi:
- Nina, bilirsiniz, bu, ingiliscə deyil. Onlardan nə haqqında 
soruşmağınızı mən də başa düşmürəm. Gəlin, mən öz ingilis-
cəmdə onlardan soruşum. 
O, itlə gəzən yaşlı italyanı dayandırdı. Onun təsəvvürünə 
görə, Kremonun köklü sakini məhz belə olmalı idi. Və rus di-
lində soruşdu:
- Sinyor, Stradivari burda hardadır? – Sonra isə öz ingiliscə-
sində soruşdu: - Where Stradivari? – Əli ilə ətrafı göstərdi.
Və möcüzə baş verdi! İtaliyalı onu başa düşdü! Huşu özünə 
gəlmiş kimi başını yellədi:
- Stradivarius! Stradivarius!
- Muzey! Skripkalar! – Fedya xəyali skripkanı çiyninə qoy-
du və sağ əlini tez-tez onun üstündə aparıb-gətirdi. 
- Museo! –qoca bizim arxamızdakı binanı göstərdi.
- Qrasiya, - Fyodor ona təşəkkür etdi və təntənə ilə baş əydi.
İşə bir bax, qaraçı xoşbəxtliyi deyilən şey var imiş! İki dəqiqə 
sonra biz muzeydə idik və mən ingiliscəmi yaxşı anlayan eks-
kursiyaçı qızla danışırdım. Mən ondan rus skripka ustası Ser-
gey Krılovun telefon nömrəsini tapmaqda bizə kömək göstər-
məsini xahiş etdim.

235
Skripka işi ustalarının qonağı olarkən. 
Skripkanı belə düzəldirlər. Kremona. İtaliya

236
Birdən  yadıma  düşdü  ki,  Nikolay  Nikolayeviçin  verdi-
yi, ad yazılmış kağızı götürməmişdim. Soyad mənə o qədər 
sadə görünmüşdü ki, unutmayacağımı düşünürdüm. 
Həmin illərdə Rusiya televiziyası ilə tez-tez pop mahnılar 
oxuyan  panamalı  gombulu  göstərirdilər.  Onun  adı  Sergey 
Krılov  idi.  Altşüur  onun  adını  yadıma  saldı:  Aleksandrın 
əvəzinə, Sergey. Qız sevincək telefon nömrəsini mənə uzat-
dı və söylədi:
- Sergio, Sergio Krilov. Budur, onun telefonu.
Mən zəng etdim, “Pronto” deyən gənc səs eşitdim və ar-
tıq ümidsizcəsinə rus dilində soruşdum: 
- Siz Sergey Krılovsunuz?
- Si, daha doğrusu, bəli, - mənə coşqunluqla, yüngül ital-
yan ləhcəsi ilə, amma rusca cavab verdilər!
Mən  özümü  təqdim  etdim,  dedim  ki,  Moskvadanam  və 
rus televiziyası üçün Stradivari haqqında film çəkmək istə-
yirəm.
- Mamma mia! Sizə mənim padre, atam lazımdır. O, indi 
qısa müddətə çıxıb. O, Aleksandr Krılovdur. Atam çox se-
vinəcək.  Moskva,  Moska,  Madonna  mia,  o,  xoşbəxtlikdən 
öləcək.  Mən  onun  oğluyam  –  Sergey.  Siz  indi  hardasınız? 
Hə, bu “Piazza del Comme”nin yanındadır. Orada gözləyin. 
Pyetronun yanında qəhvə için. Mən indi atamı taparam. Si-
zin yanınıza gələcəyik. Çinkve minuti.
Dəstək asıldı. Yanımda dayanan və söhbətin bir hissəsini 
eşidən Fyodor karıxıb qalmışdı. Etiraf edim ki, elə mən də.
Yaxşı, hansı Pyetronun yanında qəhvə içək?
Səhər tezdən idi. Kiçik şəhərciyin mərkəzi meydanı çiçək, 
sərinlik və qəhvə ətrinə bürünmüşdü. Adama elə gəlirdi ki, 
bu ətirlər hər açılan qapıdan, hər açıq pəncərədən saçır.
Bizim  yanımızdan  kiçik  sürətlə,  əyləci  basaraq  və  süd 
dolu  şüşə  bankaları  cingildədərək,  süd  satan  velosipedlə 
keçdi. O, fitlə “Faust”dan Mefistofelin ariyasının musiqisini 
elə təmiz çalırdı ki, Fedya heyfsiləndi: “Lənət şeytana, gör  
necə gözəl kadrdır, mən isə kamerasızam”. 
-  Heyfsilənmə  Fedya,  İtaliya  –  milyonlarla  kadrdır. 
Güclə  çəkməyə  macal  tapacaqsan,  -  uzaqdakı  təpələrə 

237
baxaraq, operatora dedim. 
- Burdadılar onlar! Calme, calme! Trankvile... Ke Bella sə-
nin russa, - biz rus dili ilə italyancanın qarışığını eşitdik.
Kiçik meydanı keçən iki kişi bizə yaxınlaşırdı – Krılovlar: 
ata və oğul – bu onlar idi. 
Sonra biz Pyetronun yanında səhər qəhvəsini içdik. Onda 
mən anladım ki, film artıq hazırdır. Mühacirətdə də öz sənə-
tindən  ayrılmayan  skripka  ustası  Aleksandr  Krılovu  din-
ləmək mənə xoş idi. 
Aleksandr Krılov danışırdı ki, skripka ustası olmaq üçün 
musiqi  mədəniyyəti,  materialşünaslıq,  musiqi  akustikası, 
rəsm, rəsmxət, kimya və fizikadan xüsusi hazırlığın, materi-
allar müqaviməti haqqında təsəvvürün olmalıdır. 
Aleksandr  skripkalar  haqqında  şair  məhəbbət  haqqın-
da danışdığı kimi, saatlarla danışa bilərdi. O özü də gözəl 
skripkalar düzəldirdi, amma Stradivarinin adını şövqlə çə-
kirdi. 
-  Axı  bunu  ancaq  dahi  edə  bilərdi!  O,  elə  yapışqan  ya-
ratmışdı ki, heç kəs onu təkrarlaya bilməzdi. Halbuki indi 
hamı onun kimyəvi tərkibini bilir! O, dekaları elə cilalayırdı 
ki, bunu başqa alətlə etmək mümkün deyil! Deyirlər, o, biz-
də kəndlərdə saman tədarük edilən kimi, Po çayının çaytu-
tarında bitən qatırquyruğunu tonlarla yığıb, hazırlayırmış. 
Özünə məlum olan qaydada onların duzunu çıxarır, quru-
dur, məhz onlarla sevimli skripkalarını cilalayırmış.
O, Venesiyaya arabalar göndərir, gəmilərdən heyrətamiz 
əks-səda  xüsusiyyətinə  malik  və  kəsiyində  fantastik  şəkil-
ləri olan Bosniya ağcaqayını aldırırdı. “Skripka düzəldin”, 
deyiləndə qətiyyən xoşuna gəlmirdi. Az qala nifrətlə cavab 
verirdi: “Skripkanı düzəltmirlər! Çəllək və skamyanı düzəl-
dirlər! Skripkanı isə çörək, üzüm və uşaq kimi doğur və ye-
tişdirirlər”.
Yuxarı deka adətən şamdan düzəldilir, çünki şamın gözəl 
əks-səda xüsusiyyəti var. Şam səsi uzun müddət saxlayır və 
asta-asta verir, onun üzərində bu səsin çıxdığı nəfis kəsiklər 
– eflər açılır.
Aşağı  deka  tamamilə  başqa  ağaclardan  –  tozağacı,  ağ-

238
caqayın, bəzən isə armuddan hazırlanır. Burada da demək 
olar  ki,  hər  bir  ustanın  öz  sirri  var.  Yalnız  ağacın  cinsini, 
onun  yaşını,  məhz  haradan  kəsilməli  olmasını  bilmək  az-
dır. Xüsusi yuyulma, qurudulma, lakın hopdurulma xüsu-
siyyətlərini, ağacın şəklini korlamamaq və səsini almamaq 
üçün neçə təbəqə vurmaq lazım olduğunu düşünüb, tapmaq 
lazımdır. Bəs lakın altındakı naxışların görünməsi nə qədər 
vacibdir! Naxış darıxdırıcı və maraqsız, yaxud da şəkildəki 
kimi qəşəng ola bilər. Burada ağacın faktura və şəklini hiss 
etmək üçün rəssamlıq duyumun olmalıdır. 
Bəs astarlama və lakla örtülmə… Axı, səslənmənin gözəl-
liyi onlardan asılıdır. Lak skripkaya yalnız fantastik gözəl-
lik vermir, həm də təkrarsız səslənməni təmin edir. Köhnə 
skripkaların  səsi  təkrarsızdır. Artıq  üç  əsrdir  ki,  Stradiva-
rinin  skripkalarına  oxşar  nəsə  yaratmağa  çalışırlar,  amma 
bu, heç kəsə müyəssər olmur. Yaxşı usta skripkanın səsini 
artıq onun üzərində işləməyə başlayanda və o hələ anadan 
olmamış eşidə bilər.
Skripkanı heç də əbəs yerə oxuyan heykəl adlandırmırlar.  
Bu, insan qəlbinin surətidir. O, füsunkar və misilsizdir. Ona 
oxşada bilərsən, amma mütləq oxşarlığa nail olmaq heç vaxt 
mümkün deyil. 
Deyilənə görə, Stradivari  92-93 il yaşayıb. Hələ sağlığın-
da ona dəhşətli dərəcədə həsəd aparırdılar, elə ölümündən 
sonra  da  həsəd  davam  edir.  İndiyə  kimi  iddia  edirlər  ki, 
bütöv artellər ona işləyirmiş və guya o, öz skripkalarından 
başqa heç kimi sevmirmiş. Yaşlı vaxtında gənc qadınla ev-
lənmişdi və uşaqlarını mirassız qoymuşdu.
-  Təsəvvür  edirsiniz,  onun  haqqında  indiyədək  canlı 
kimi, işləməkdə davam edən insan təki danışırlar. Və əvvəl-
ki kimi paxıllıq edirlər, necə ki, bir neçə yüz il əvvəl paxıllıq 
edirdilər. Onun çox evi var idi. Onlardan birində indi meh-
manxana  yerləşir.  Stradivarinin  emalatxanası  isə  -  bilyard 
zalıdır. Dahi ustadın öz skripkalarını qurutmaq üçün asdığı 
ilgəklərdən indi bura gələnlər öz pencəklərini asırlar. Şəhə-
rin, küçələrin həminki olmasına, texnikanın irəli getməsinə 
rəğmən, heç kəs Stradivarini təkrarlaya bilmir. Dahi həmişə 

239
Sinyor Marassi ustaların hələ yaranmamış skripkanın səsini 
necə eşitdiklərini danışır

240
dahidir. Onlar hansı dövrülüklə doğulurlar? Yüz ildən bir, 
bir neçə yüz ildən bir? Bu, ilahi sirrdir.
Küçədə  gözəl  bir  axşam  başladı.  Qəhrəmanımızı  çəkdi-
yimiz  kafenin  yerləşdiyi  balaca  küçənin  üzərində  parlaq 
cənub  ulduzları  sayrışırdı.  Biz  artıq  çox  videokasset  çək-
mişdik, yalnız axırıncısı qalmışdı. Aleksandrın oğlu, həmçi-
nin, skripkaçı olan Sergey Krılovla da danışmaq istəyirdik. 
Rus  dilini  qoruyub  saxlaya  bilən,  italyan  dilində  asanlıqla 
danışan, özündə iki mədəniyyəti birləşdirən adam kimi, o, 
italyanların müasir adətləri haqqında çox maraqlı danışırdı. 
Bu, başadüşüləndir – cəmi 24 yaşı vardı.
- Hə, ata, burada hamı dahidir, - o, şən idi. – Onlar qədər 
heç bir xalq musiqini başa düşə bilməz. Onların istənilən zibil 
daşıyanı ən mürəkkəb opera ariyasını fitlə çala bilər – adam 
həsəd  aparır.  Gör  necə  gözəllikdə  yaşayırlar!  Florensiyanın 
küçələri ilə gedirsən – hər tərəf incilərdir. İtalyanlar isə onları 
hətta görmürlər. Onların arasında yaşayırlar: ağlayır, gileylə-
nir, şənlənir, şam edirlər. Ətrafda isə nağılvari gözəllik var. 
Və bu gözəllik onlar üçün təbii mühitdir.
- Bax, deyirlər ki, lap bu yaxınlarda təcrübə qoyublar, ey-
nilə  Stradivarinin  skripkasını  yaratmağa  cəhd  göstəriblər. 
Kompüterdə skripkanın bütün parametrlərini mikrona qədər 
hesablayıblar,  laboratoriyada  kimyəvi  məlumatlara  əsasən, 
onun  istifadə  etdiyi  lakı  hazırlayıblar,  daha  doğrusu,  onun 
etdiklərinin  hamısını  ediblər.  Dahiyanə  skripka  isə  alınma-
yıb. Bu doğrudur? Bu barədə heç nə eşitməyibsiniz?
- Kompüterdə nəyisə necə hesablamaq olar? – Aleksandr 
yenə qızğınlıqla danışdı. – Axı, rəqəmlərdən və kimyəvi düs-
turlardan başqa, bunu dahinin əlləri etməlidir. 
-  Bəs  siz  skripkanı  əlinizdə  tutanda  nə  hiss  edirsiniz?  – 
mən Sergeydən soruşdum.
- Musiqi dilini hamı başa düşmür. Bu, səslərin assosiativ 
düzülüşüdür,  insanda  xüsusi  assosiasiya  oyadır,  daxili  alə-
mini ehtizaza gətirir. Musiqiçi – mediumdur, Tanrı ilə insan 
arasında vasitəçidir. 
- Seryoja, bəs siz hansı skripkada çalırsınız? Atanız düzəl-
dənlərdə?

241
Mən şübhə etmirdim ki, onun skripkaları bu qədər sevən 
atası onları yəqin Stradivarinin vəsiyyət etdiyi kimi yaradır 
və  sevə-sevə  bəsləyir,  Sergey  də  atasının  skripkasında  ifa 
edir.
-  Yox,  -  stulun  ayağına  söykənən  futlyara  baxan  Sergey 
cavab verdi. – Yeri gəlmişkən, mən Stradivarinin skripkasın-
da... 
- ???!!!
Mən inana bilmirdim!
-  O  sizin  yanınızdadır?  –  aşağıya,  futlyara  baxdım.  – 
Demək istəyirsiniz ki, siz onu almısınız? Bizə deyirlər ki, o 
bir milyon iki yüz min funtadır. Bu, doğrudur?
- Bəli, doğrudur, bəzən isə daha bahadır, - Sergey cavab 
verdi. – Amma biz onu almamışıq. Böyük ümidverici musiqi-
çilərə  və  musiqi  müsabiqələrində  qalib  gələnlərə  hökumət 
dahiyanə  alətlər  verir.  Mənə  də  veriblər.  Mən  konsertlərdə 
bu skripka ilə çıxış edirəm. 
O, artıq futlyardan “canlı” Stradivarini çıxartdı. 
Kremon  günəşinin  qürubu  altında  skripkanın  lakı  canlı 
kimi alışdı, qızılı-kəhraba və qırmızı-yaqut çalarlar titrədi.
Biz  hamımız  donduq.  Yalnız  Fedka  açarla  işə  salınmış 
kimi tarixi skripkanın ətrafında dolandı.
Sergey adət etdiyi hərəkətlə onu çiyninə qoydu və Nikko-
lo Paqanininin 24 saylı Kaprisini çaldı. Skripka üçün solonu.