Suleyman-m teze qxd

qəflətən 
sakitləşdi. 
9)
Xitablar, müraciət bildirən sözlər məntiqi vurğu qəbul edir; 
Məsələn: 
Vaqif, 
indi get. Əsmə, 
ey külək, 
yağma, 
ey yağış.
10)
Sual cümlələrində sual əvəzlikləri və sual ədatlan ilə işlənən 
sözər: Məsələn: - Adm, səyadm 
nədir? 
Yəlumuz 
hayanadır? 
Harada 
yaşayırsan? Sən dərsdən sənra stadiənaım gedəcəksən? 
11)
-da/də bağlayıcıları ilə işlənən sözlər; - Mən idmançılara 
da, 
məşqçilərə 
də 
təşəkkür edirəm. 
12)
Qüvvətləndirici və məhdudlaşdırıcı ədatlardan (hətta, məhz, 
əksərən, ancaq, yalnız, bircə, təkcə və s.) sonra gələn sözün üzərinə 
düşür: Hətta hakim də təəccüblə baxdı. Yalnız yaxşı oxumaq azdır, 
həm də yarışlarda yaxşı çıxış etmək lazımdır. 
HƏVaCANLI VURfiU 
Nitqin emosionallığını artıran vasitələrdən biri də həyəcanlı 
vurğudur. Yüksək emosiya, hiss-həyəcan ifadə etmək məqsədilə 
cümlədə, abzasda sözün və ya ayrıca bir cümlənin yüksək intonasiya 
ilə deyilməsi 
hayəcanlı vurğu adlanır.
Məntiqi vurğudan fərqli 
olaraq, həyəcanlı vurğu ən azı bir cümləni əhatə edir, iki, üç və daha 
çox cümlə, hətta bir abzas, beyt, bənd həyəcanlı vurğu altında deyilə 
bilir, danışanın nəzərdə tutduğu məqsədi məharətlə əks etdirir. 
Deməli, cümlənin bütün üzvləri, yaxud 
lOZ 

---

iki, üç cümlə, bəzən də bir abzas xüsusi intonasiya ilə ifadə olunur, 
nitq axarında aktuallaşmış üzvə, hissəyə çevrilir, dinləyicilərin 
diqqətini özünə yönəldir. Məsələn: 
-
Bir qulağın məndə olsun, a Bəbir, gör sənə nə deyirəm. Qədiri 
də öldürüblər! 
Bəbir bəy qaşlarını çatdı. Ona tərəf əyildi. Qəlyan əlindən düşdü: 
-
Necə? 
-
Qədiri ey!.. Qədir tərəfindən başın sağ olsun... Allah sənə səbir 
versin! Necə olsa nökərin idi! 
-
Belə bizim bu Qumrunun əri!.. 
-
Özüdür, həmin Qumrunun əri!... 
Məşədi Cahangir son sözlərini mənalı əda ilə bitirdi. "Qu.. 
.mru..nun.. .əəəəri!" (Mir Cəlal. "Dirilən adam" romanından). 
Azərbaycan dilində qoşa sait və ya qoşa samitlərin işlənməsi 
təsadüfi xarakter daşıyır, amma həyəcanlı vurğu zamanı nitqdə belə 
hallara yol verilir: Məs: - Əccəb oldu, qoy ollsun! Danışşş! 
Məni, məni, məni qəmzə oxilə öldürdü! 
Sənin, sənin, sənin ol cadu gözlərin yeksər (Nəsimi). 
A-a-a-al ki, yeridir kö-kö-kö-könlümü mənim. 
Sa-sa-sa-sal ki, yeridir zü-zü-zü-zülfünə çini (Nəsimi). 
Vurğunun bu növü danışanın daxili hissinin, həyəcanının səslərlə 
ifadəsidir. Bu zaman sözün bir səsi-saiti, yaxud samiti daha gərgin, 
daha güclü olur, səs uzadılır (2, səh,88). Ay, can, of, uf, tfu, vay və s. 
nidalararmda sait və samitlər qoşalaşdırıldıq- da, üçləşdirildikdə 
əmələ gələn məna həyəcanlı vurğu hesabı- nadır. 
-
Vay (vayy), vay (vayy)! Nə yaman müşkülə düşdü işim, Allah 
(M.Ə.Sabir). Çox qəşəngdir (qəşşşəngdir)! 
FASİia