T ƏHSİ L nazi rli Yİ G
Yüklə 2,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
ki, S ədnik müəllimin dərdinin böyüklüyü bu xalqların hikmətini dərindən dərk etdiyindən böyükdür. Bu da çox t əbii haldır. Ona görə ki, Sədnik mü əllim vətənpərvər, əməksevər, vətən və xalq sevgili müdrik insandır.
Folklorşünas professor, istedadlı şair Səd- nik Paşa Pirsultanlı “Varlığım” adlı şeirində ana 47
V ətənin təbii mənzərəsini, şəhər və kəndlərini, tarixi abid ələrini iftixarla tərənnüm edir:
Varlığım, ürəyim, G əncə-
Gözl ərim-
Göygöl, Maralgöl, Göll əri.
Qollarım- Xanbulağın, Qızıltorpağın
Dolanbac yolları. H əsrətim-
Qarabağımın Qızıl oba elləri.
İçimin alovu-odu- D əlidağın lalələri, Çilg əzən
Çilg əz dağlarının Güll əri....
Şair şeirdə özünün fiziki varlığını doğma ana V ətənin bir parçası kimi cilalayıb oxucuya t əqdim edir, oxucunun Vətənə məhəbbətini qüv- v ətləndirir. Şeirdə Dəlidağın, Çilgəz dağlarının gül- l ərinə təşbeh edən sənətkar lalənin qırmızı rən- gini q əzəbinin alovu kimi görür, dağların çeşmə- 48
l ərini, təbii gözəlliklərini, güllərinin rəngini özünün daxili dünyasının əlvanlığı ilə əlaqə- l əndirib poetik dillə cilalayır: Ömrünün axarı- Yaz yağışına qoşulub. Aşıb-daşan, Yaşıl dağların, Qışqırıqlı selləri.
ədnik Paşa Pirsultanlı poezi- yasında vətənin və xalqın tarixi sevgisini vəh- d ətdə tərənnüm edib deyir: Sağ yanı Canbazdı, Sol yanı Murov. Əyriçay üstündə, Bir Ağca qala, Bu çayın üstündədir. D əli Domrul körpüsü.... Professor S ədnik Paşa Pirsultanlı “Dağlara, qayalara yazılmış” şeirlərini poeziya çələngi adlandırır. Sədnik Paşa Pirsultanlı Vətənin gö- z əlliklərini, onun maddi və mənəvi sərvətlərini çox canlı tərənnüm edir. “Banu Çiçəyinin gəlib Domrul körpüsünün üstünd ən keçdiyini, Ağca- qalaya köç sürdüyünü, Şəmkirin Maral qoruğunu 49
qırx incəbelli maralla (gözəllə, qız-gəlinlə) g əzdiyini” təsəvvürdə maraqlı canlandırmışdır. Şerdə Murovdağ, Qazandurmaz qayası, Domrul körpüsü tarixi yadigar kimi poetik ifad əsini tapır. Təbiətin bu təbii gözəllikləri onun poeziyasında çox təsirli verilir. S ədnik müəllim yazır: “Xalqımızın tarixin- d ə Qazandurmaz adlanan qaya var, elə həmin ətraflardaca Dəli Domrul körpüsü deyilən nişan- gah da var. B ütün bunlara xalqımız ad qoyubdur. Göründüyü kimi, ən qədim şifahi və eləcə də yazılı sənət abidəmiz, tarix kitabımız olan “Kitabi-D ədə Qorqud”dakı obrazların adları ilə bağlı dağ-daş adlarımız var. Qanlı-qadalı, faciəli şərəfli döyüş səhnə- l ərini özündə əks etdirən, saralmış kağız səhifə- l əri dövrümüzə gəlib çatmasa da, sal daşların, qayaların üstündə tariximiz özünü yaşadır. Ona gör
ə ki, tariximizin səhifələri “daşlara, qayalara yazılmışdır”, qızıl hərflərlə həkk olunmuşdur.
S
olunan t əbiət və cəmiyyət hadisələri orijinal bədii ifad əsini tapdığına görə məzmunlu və ideyalı s ənət inciləridir. 50
Professor S ədnik Paşa Pirsultanlı şerlərini qurup laşdırır və müraciətlə Türkmən qardaşına deyir:
Türkm ən qardaş, T əkcə mənəm. Türk dem ə!
Türkm ən de.
T ək mən demə, S ən də bizlərdən birisən, F ərqi bu, Sünortac, Türkün beşik yerisən. Ancaq bil əsən.
Kürreyi- ərzin,
Yar ıdan-yarısı. Türkm ən-
Türk m ənəm deyir. Allahı bir, Dili bir, inancı bir. Bir b ədənəm deyir. Altaydan, Yaqutdan, Anadoluya q ədər. Türk yurduyam, Türkl ərə vətənəm deyir.
51
Şeirdə şairin qədim, ulu Türk dünyasına m əhəbbəti tərənnüm edilir, ulu Türk dünyası haq qında maraqlı məlumat verilir, ulu Türk dünyasına xoşbəxtlik arzu olunur.
Professor S ədnik Paşa Pirsultanlı türk aşığı Gülabiy
ə. Anadolu övladı Mühsin Yazıçıoğluna, Karslıoğluna, türk müğənnisi Gülsərənə,Tansu Çill ərə həsr etdiyi şeirlərində yalnız Türkiyə türkl ərinə deyil, bütöv Türk dünyasına sevgi və m əhəbbətini bildirir, bütün türk qardaşlarına uzun ömür, cansağlığı və şərəfli uğurlar arzu- layaraq deyir:
Karslıoğlu, bir rəssam olaydım, Ç əkəydim rəsmimi vətənin üstə. Dostu itir ən yox, dost tapanam mən, Gör n ələr yazılıb bir mənin üstə.
İlhamı “Lilpar bulaq” kimi kükrəyən, bütün Türk dünyasına, türkdilli xalqlara azadlıq v ə xoşbəxtlik arzulayan şair deyir: Banaz köyün ağ buludu, M ənimlə görüşdü getdi. Yıldızdağın rüzgarı, M ənimlə öpüşdü getdi. 52
Görk
əmli folklorşünas, əməkdar elm xadimi, istedadlı şair, publisist, tədqiqatçı, mahir pedaqoq, filologiya elml əri doktoru, professor S ədnik Paşa Pirsultanlıya bir sıra görkəmli sənət adamları Məmməd Alim, Elxan Gözəldağlı, Nurayib Əsgərli, Məmməd Qaşqaçaylı, Aşıq Haşım, Qubalı, Ramiz Təmkin, Əhməd Fərhad, F əridə Əbülfəzqızı, Qivami Qazıyev, Aşıq Ka- mandar, Sabir Əliyev, Mahirə İsbiqızı, Səyyaf S ədnikoğlu və başqaları şerlər qoşmuş, mahnılar b əstələmiş, professor Sədnik Paşa Pirsultanlını t əbrik etmiş, ona uzun ömür, cansağlığı və s əmərəli fəaliyyətində parlaq uğurlar arzu- lamışlar! Çox t
əbii və inandırıcıdır ki, Sədnik müəl- limin şərəfli əmək fəaliyyəti və zəngin yara- dıcılıq yolu bu səmərəli alqışlara tamamilə layiqdir.
M
pedaqoq, göz əl və müdrik insan, professor Səd- nik Paşa Pirsultanlıya yazır:
T əxəllüs götürüb Pirsultan kimi, Alimdi, şairdi, həm loğman kimi. Düşünən zəkalı bir insan kimi, Ç əkir həsrətini yüzü Sədnikin. 53
S ədnik Paşa Pirsultanlını 2007-ci ildə Folklor İnstitutu Elmi Şurasının qrifi ilə Gəncədə “Pirsultan” n əşriyyatında çapdan buraxılmış “Pirsultan pinarı” adlanan şerlər kitabı qarşım- dadır. 1946-
cı ildən bu günəcən qələmə aldığı şerləri toplamış bu irihəcmli (təxminən 680 s əhifəlik) şerlər toplusundakı şerlərin əksəriyyəti alimin folklor ens iklopediyası zamanı səfər t əəssüratlarından aldığı ilham nəticəsində ya- ranmış, eyni zamanda, gəzdiyi-gördüyü yerlərin xoş havası, zövqü-səfası, mənzərəsi onun kövrək t əbiətli şair könlünü ehtirasa gətirmişdir. M əhz bu mənada Sədnik Paşanın şeir- l ərində bir folklor nəfəsi duyulmaqda, folklorçu ruhu görünm əkdədir. İnsan dünyasının bütün təbii gözəllikləri, insanın qəlbini pərvazlandıran, ona bədii-estetik zövq ver ən sənət inciləri professor, mahir pe- daqoq, fitri istedadlı şair Sədnik Paşa Pirsultanlı poeziyasında real cilalanmış, onun təsiri bütün cahanda-planetimizd ə çox şərəfli yayılmışdır.
Bu c
əhətdən də Sədnik Paşa Pirsultanlının lirikasını insan-zaman-dünya müctəəvisində ge- nişliyi ilə nəzərdən keçirmək çox əhəmiyyətlidir. Folklorşünas alimin şair dünyasının aynasından bizim real yaşayışımız, həyatımızın canlı
54
m ənzərəsi təbii görünməkdədir, çünki Sədnik mü əllim vətənpərvər və əməksevər insandır. “Yunis İmrələrin bir iziyəm mən!” deyən S ədnik Paşa özünü sevgi bəhrinə bənzədir, Yunis İmrə izinə oxşadır. Bəs nəyə görə Yunis İmrə? Ona gör
ə ki, Yunis İmrə şerləri- ilahiləri ilahinin özünd ən qopub gələn vəhələr kimi axı- cıdır, ruha yatımlıdır, iliyə-qana yeriyəndir, şəlalə kimi bənd-bərə tanınmadan gur çağ- layandır, ürəklərə təsir edəndir. Bax el ə buna görə haqlı şəkildə özünü Yunis İmrə izi-nişanəsi hesab edir ki, bu günün canlı klassiki olan S ədnik müəllimin adi danışığı-nəşr dili ür
əyə yatıb, könüllərə hakim kəsilərsə, dem
ək, poeziyası da eyni qaydada belə olacaqdır.
S ədnik Paşanın qələmi dilə gəlib, misralar qismind
ə, kağız üstündə dil açıb danışır, oxucu- ya b
ədii-estetik zövq verir.
“M ən az qala şeirlərimlə bərabər doğul- muşam”, yazan müəllif 130 il ömür yaşamış Leyli n ənəsinin sinəsinin folklor yatağı olduğunu söyl əyib, onu özünə ilk müəllim hesab edir. S ədnik müəllim tamamilə haqlıdır, çünki poetik dill ə həqiqəti cilalayır.
“Qazaxıstana, Orta Asiyaya, Rusiyaya, Almaniyaya, Türkiy əyə, İrana və başqa yerlərə alim kimi s əfər etmiş, gəzmiş, görmüş, eşitmiş, 55
öyr ənmiş Sədnik müəllim yazır ki, bu xoş- m əramlı səfərlər mənə saysız mövzular vermiş, yeni- yeni şeirlərimin dünyaya gəlməsinə imkan yarat mışdır.
Şairin öz dilindən etiraf edilir ki, yazdıqları birbaşa gəzdiyi yerlərdən, gördüyü həqiqətlərdən qaynaqlanır. Bu, yuxarıda söylədiyimiz fikrə güzgü tutur, bir daha aydın olur ki, Sədnik Paşa gördüyünü n əzmə çəkməklə dünyamızın real m ənzərəsini bədii fonda bizlərə təqdim edir. İstedadlı alim-şair Sədnik Paşa Pirsultanlı “Gün əş və bulud” adlı şerində Günəşi poetik dill ə tərənnüm edir:
Buluddan birc ə içim, Su ist
ər doğan Günəş. Verm
əsə bərk inciyər, Durar ondan yan Gün əş.
Yayılar yuxa-yuxa. Qorxar doğma dağları, Gün əş yandırıb-yaxa. S ədnik müəllimin iki bənddən ibarət olan bu şeiri çox orijinal, təsirli, sadə və aydın olduğuna görə azyaşlı uşaqların qəlbini oxşayır, 56
onlara t ərbiyəvi təsir bağışlayır, uşaqların dilinin əzbərinə çevrilir.
Professor S ədnik Paşa Pirsultanlının “Pirsultan pinarı” adlı poetik nümunəsində təbiət n əzmə çəkilmiş, eyni vaxtda burada xüsusi deyim t ərzinə üstünlük verilmişdir:
Bu, n
ə görüş, nə vüsaldı, Köyn
əyi lalədən aldı. O qız ürəyimi çaldı, Ç aldı, Pirsultan pinarı.
Bir b əndini misal çəkdiyimiz bu şerin dig
ər bəndlərində də sonuncu misra üçüncü misradakı axırıncı kəlmənin təkrarı üstündə (t əkrirsayağı) qurulub, bu da şerin axıcı olmasına t əminat verən bədii deyim vasitəsidir.
Şairin “Dağlar”, “Vətən sevgisi”, “Qoşqar dağı”, “Qalıbdır”, “Koroğlunun daş qalası” və s. şerlərində də vətən sevgisinin, vətənin tarixi abid əsi olan Qoşqar dağının təsvir və tərənnümü oxucunun q əlbini pərvazlandırır.
“Görmüşəm” adlı şerində Sədnik müəllim sevdiyi göz ələ xitabən poetik bir dillə deyir:
Sözl
ərində nə riya var, nə bəzək, T əmizlikdə gül-çiçəksən, gül-çiçək. 57
İstedadlı şair, mahir pedaqoq Sədnik Paşa Pirsultanlı şeirini bu mənalı misralarla yekun- laşdırır:
S
D əyanəti sən gözəldə görmüşəm.
Şeirdə gözəlin zəngin mənəviyyatlı, parlaq əqidəli olduğu təsirli vurğulanır. Professor S ədnik Paşa Pirsultanlı müdrik göz
ələ iftixar hissilə deyir ki, mənim sənə olan çılğın məhəbbətimin bir səbəbi də səndəki d əyanətdə-inamımı, etibarlığım qazanmağında- dır. Sən həm gözəl, həm də ağıllı, vəfalı, sə- daq
ətli, bir sözlə, dözümlü olduğun üçün yolunda can f
əda etməyə, hazıram.
S ədnik müəllimin poeziyası zəngin və t ərbiyəvi mahiyyətlidir. “O görünən qayalar Ko- roğlunun hörgüsüdür” deyilməklə obrazlı deyim yaradılmışdır. Bu yek əlikdə daşları-qayaları yerindən qal- dırmağa mifik xalq qəhrəmanı Koroğlunun gücü çata bil
ərdi. S ıralanmış-muncuq kimi, üst-üstə, yan-yana düzülmüş kimi görünən qayalar adama elə gəlir ki, hansısa bir usta tərəfindən nizama vurulub, hörgüy ə düzülübdür. 58
S ədnik müəllimin qənaətincə, Koroğlu bən- nalıq edib dağları-qayaları belə nizama düzüb- dür. Bu fikr ə baxmayaraq, müəllifin qəti hökümü bel
ədir ki, “Bunlar hamısı Allah vergisi olan t əbiətin möcüzələridir”. T əbiətdə bu gözəllikləri axtaran Sədnik mü əllim insanın bütün varlığında inkişafın olma- sını, onun bəhrələnməsini arzu edir və deyir:
Çiç əklərdən dəstə bağla, İçində bir ürək olsun. Özün kimi g ərək olsun, O ür əyi gülə bələ, Ür ək dönüb çiçək olsun.
ədnik Paşa Pirsultanlı şeirlə- rind
ə ana Vətənin tərənnümünü çox gözəl cila- layır, Vətənin ucalığına, gözəlliyinə, ülviliyinə sevinir, onunla f əxr edir, ona qurban olduğunu poetik dill ə tərənnüm edir:
S
Bu əziz vətənin bir yağışına.
ərkük bayatılarından birində deyilir ki, “yar şirindi, keçilməz”. Bu mənada gözələ üz tutub v ətən yağışına qurban olaq demək çox 59
m ənalıdır. Gözəl Vətənə qurban getməyə inci- m əz, ancaq fəxr edər. Ona görə ki, vətən çox əziz, şirin, və əbədi zirvədir.
“Göz əldi” adlı şerində Vətənin dağını, da şını, gülünü, çiçəyini, təbiətini, çəkir. Qımış, ey Gavalı bulaq, Dodağından bal süzülsün.
S ədnik müəllim bulağın çağlamasını gü- lüms
əməsi kimi xüsusi halda mənalandırır, oxucuya b ədii-estetik zövq verir, onun alovlu q əlbini pərvazlandırır: Qoca dağın cavanlaşıb, Qanlı dağa toy vurdurur.
S ədnik müəllim bu misralarda cənnət təbiətli G ədəbəy dağlarını təsvir və tərənnüm edir. Folklorumuzun toplanması, araşdırılması məsələ- l əri Sədnik müəllimin yaradıcılığında əsas yer tutur. Ö zünün toplama materialları və tədqiqat əsəri ilə oxucuların dərin məhəbbətini qazanan şair çox məsuliyyətlidir. “Heca v əznli tapmacaların inkişafı” adlı t ədqiqatı dərin mənalı, elmi mahiyyətli olduğuna gör ə müəllifə hörmət qazandırır:
60
M ən aşıq, qoyun dərdi, Çobanın qoyun dərdi. Bağban bir gül üzüncə, Çoban bir qoyun d ərdi.
Bu bayatı-bağlama “qoyun”cinası üzərində qurulmuşdur. Birinci misra mətləbi açmadan, ikinci misra çobanın qoyun-quzu qayğısından danışır. Üçüncü misrada məna açılır. Şeirdən aydın olur ki, bağban bağdan və güllükd
ən bir gül dərməmiş, çoban bir qucaq gül yığır, əməyinin bəhrəsini dərir. Burada bağbanla çoban müqayis ə edilir. Bağban gülü bir-bir üzür, hətta gülü üzm
əyə əli də gəlmir. Çoban isə nə varsa, tələm- t ələsik dərməyə çalışır. Şeirdə bu məna çox incə bir m ətləb daşıyır:
M
Qışda çaylar, buz bağlar. Aşiq bir hikmət görüb, Od içind ə buz bağlar.
masından söhbət gedir. Burada təəccüblü, anla- şılmaz heç nə yoxdur. “Od içində buz bağlayan” südün qaymaq tutmasıdır.
61
S üdün yavaş-yavaş “buz bağladığını”, yəni qaymaq tutduğunu insan görmüş olarsa, bədii t əxəyyülün vasitəsi ilə obrazlı şəkildə mənalan- dıra bilər. Soyuduqca suyun üzünd ə buz kimi, südün üzünd
ə də qaymaq qat bağlayır. Bütün bunlar geniş müşahidənin, zəngin biliyin və poetik t əxəyyülün məhsuludur. Sarı Aşıq bağlama bayatıları dərindən müşahidələr əsasında yaradır. O, həm də elinə, obasına, adət-ənənəsinə yaxşı bələddir. Yayda camışlar günortadan ta axşam sərininə qədər yatışar. Sarı Aşıq baxır ki, göldə yeddi çamış var. Camışlardan üçü göyə çəkilir, yəni göy çəmənə otlamağa gedir, dördü isə göldə qalır. Böyük s ənətkarlıq qabiliyyəti olan Sarı Aşıq bu mənzə- r əni seyr edib aşağıdakı bayatı-bağlamanı yaradır: M ən aşiqəm, bu göldə, Yeddi can var bu göld ə.
Üçü göy ə çəkildi, Dördü qaldı bu göldə. Burada çaşqınlıq yaradan aşağıdakı misralardır:
Yeddi can var bu göld ə, Üçü göy
ə çəkildi. 62
Sarı Aşığın “göy” ifadəsindən çox faydalı istifad
ə etməsi mənanı dərinləşdirir. Sarı Aşıq başqa bir bayatısında deyir:
M
ən aşiqəm, Qəmər hey,
Harayladım Qəmər, hey. Göyd ə bir madyan otlar, Altda qulun əmər hey.
Birinci beytd ə işlədilən Qəmər atın və yaxud at sah ibinin arvadının adı ola bilər. Burada başqa bir məna yoxdur.
Bayatının ikinci beytindəki “göy” sözü asiman v ə göy zəmi mənasında işlədilə bilər. Buna diqq ət etmək və şərhini vermək lazımdır:
Göyd
ə bir maydan otlar, Altda qulun əmər hey.
Tam anlaşılmazlıq törədən “göy” sözüdür. İlk nəzərdə adama elə gəlir ki, söhbət göydən, asimandan gedir, at da göyd ə-asimanda otlayır. Lakin sonra m əlum olur ki, at göydə-yaşıl çə- m əndə və ya göy zəmidə otlayır, qulunu da altında əmir.
B u bayatı-bağlama yaradıcısı Sarı Aşıq çox s
ənətkarlıqla sözlərdən rəng alıb lövhə çəkir, 63
tablo yaradır. Bu cür bayatı-bağlamalar təkcə adamı düşündürmür, eyni zamanda, ona bədii-es- tetik zövq verir, onun m ənəvi aləmini zən- ginl əşdirir. Sarı Aşıq təkcə göy ifadəsi ilə əlaqədar bir neç ə bayatı-bağlama yaratmışdır ki, bunlar baya- tının məna və təsirini qüvvətləndirir:
M ən aşiq, göydə nə var? Göy yemiş, göy dana var. Ayaqları yerdədir, B ədəni göy dana var.
Bu bayatı-bağlamada oxucunu düşündürən “göyd ə nə var” ifadəsidir. Qarşıdakı insan elə Yüklə 2,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|