T. Malikov O. Olimjonov moliya

mikromuhit
ini xarakterlab, u biroq XYuS faoliyatining 
umumiy sharoitlarini cheklamaydi. XYuS faoliyatining umumiy 
sharoitlarini 
makromuhit 
deb e’tirof etish qabul qilingan bo’lib, u o’z 
ichiga quyidagi omillarni qamrab oladi: 

inflyatsion omillar, shu jumladan inflyatsion kuti-lishlar; 

ijtimoiy-
iqtisodiy munosabatlardagi o’zgarishlar (mehnat, shu 
sohadagi beqarorlashtiruvchi ho
latlar, siyosiy omillarni ham qo’shib 
hisoblaganda); 

davlat va mahalliy hokimiyat organlarining moliyaviy, soliq va 
pul-kredit siyosati; 

baholarni davlat tomonidan tartibga solish sohasida ko’riladigan 
choralar; 

XYuSning bozorda faoliyat ko’rsatishini qonuniy ta’-minlashga 
qaratilgan 
o’zgarishlar. 
Xo’jalik yurituvchi sub’yekt, mulkdorning bozor vakili yoki uning 
vakolatchisi sifatida iqtisodiy mustaqillik va XYuS o’z xatti-harakatini 
tanlash erkinligi bozor baho-larini shakllantirishning zaruriy shartlari 
hisoblanadi. 
O‘zaro 
manfaatli, 
xususan, 
og’zaki 
bitimlar, 
shartnomalar, oldi-
sotdi shartnomalari ko’rinishidagi shartnomalar 

---

vositasida amalga oshiriladigan xo’jalik sub’yektlarining tijorat 
munosabatlari ham shunga kiradi. Bu yerda yo’qotmalar, zararlar va 
qo’ldan chiqarilgan imkoniyatlar (foydalar)ni qoplash kafolatini 
beruvchi 
shartnoma-
bitim 
munosabatlari, 
boshqa 
xo’jalik 
munozaralariga ta’sir ko’rsatish va ularni himoya qilish muhim 
rolynaydi. Raqobat muhitining mavjudligi va monopolizmga barham 
berish ham bu yerda kerakli sharoit sifatida maydonga chiqib, ular 
xo’jalik yuritish sub’yektlarini, bozor vakillarini xatti-harakatni tanlash 
imkoniyatlari bilan ta’minlaydi. Bularning qatoriga muvozanat 
baholar evaziga talab va taklif nisbatlarining tenglashuvi oqibatida 
vujudga keladigan bozor muvozanatini ham kiritish kerak. 
Bozor iqtisodiyotida baholarni shakllantirish jara-yoni, boshqa 
holatlardan tashqari, yana bahoni o’rnatish xususida kim qaror 
qabul qilganligiga va uni kim tayyorlaganl
igiga ham bog’liq. Shuning 
uchun ham baholar qay hollarda direktorlar kengashi, hissadorlik 
jamiyatining prezidenti, XYuSning bosh direktori, uning o’rinbosarlari 
va qay hollarda esa ta’minot bo’limining boshlig’i, uning joylardagi 
vakillari tomonidan tasdiqlanishini bilish juda muhimdir. Shuningdek, 
bahoni asoslash bilan shug’ullanadigan ma’muriyat xizmatlari va 
bo’linmalarining aniq funksiyalarini belgilash ham kerak. Bu faoliyat 
XYuS markaziy xizmatlari tomonidan qat’iy muvofiqlash-tirilgan 
asosda amalga 
oshirilmog’i lozim. 
XYuS tomonidan sotilishi mumkin bo’lgan tovarlar bahosini 
asoslash, hisob-
kitob qilish va o’rnatish quyida taklif etilayotgan 
ketma-
ketlikda va faoliyat turlari bo’yicha amalga oshirish tavsiya 
qilinadi: 

tarkib topgan bozor, 
kon’yunktura va XYuS mahsulo-tining 
bahosini tahlil qilish; 

baholarni o’rnatish (belgilash) joriy amaliyotining strategiyasi va 
printsiplarini ishlab chiqish; 

kutilayotgan bozorni 
o’rganish va rejalashtirilayotgan davr 
uchun talabni aniqlash; 

raqiblarning tovarlari va baholarini tahlil qilish; 

ishlab chiqarish hajmi va talabni qondirishning turli darajalarida 
taklif bahosi, ishlab chiqarish chiqimlari va tovarlarni sotish 
imkoniyatlarini aniqlash; 

baholarni shakllantirishning qabul qilingan strate-giyasi va 
printsiplari amalga oshirilishining mumkin bo’lgan variantlarida ishlab 
chiqarish va realizatsiya samara-dorligini baholash; 

baholarni o’rnatish (belgilash) metodlarini tanlash; 

---


sotiladigan tovarning bahosini tasdiqlash. 
Yuqorida ko’rsatib o’tilgan ishlarni biznes-rejalash-tirish va shu 
XYuS baholarini bashoratlash bilan bog’liq bo’lgan hisob-kitoblar 
bilan almashtirmaslik kerak. Ba’zi bir o’xshashliklar bo’lishiga 
qaramasdan, biznes-rejani ishlab chiqish va asoslash XYuSning 
baho strategiyas
ini ishlab chiqish uchun zarur bo’lgan barcha 
parametrlarni chuqur tasavvur qilishga imkon bersa-da, ularni bir xil 
deb qabul qilmaslik kerak. 
Bozorda baholarni shakllantirishning omillari ora-sida