T. Malikov O. Olimjonov moliya

18-bob. Davlat byudjeti xarajatlari 
18.1. Davlat byudjeti xarajatlari: mazmun-mohiyati, tarkibi, 
tuzilmasi va tasniflanishi 
 
Davlatning funksiyalari va vazifalarini bajarish uchun 
sarflanadigan mablag’lar davlat byudjeti xarajat-lari deyiladi. 
Bu 
xarajatlar davlatning markazlashti-
rilgan pul fondlari mablag’laridan 
turli yo’nalishlar bo’yicha foydalanish jarayonida vujudga keladigan 
iqtisodiy munosabatlarni ifodalaydi. 
Davlat byudjeti xarajatlari umumiy moliyaviy kate-
goriya bo’lgan 
davlat byudjetining ko’rinishlaridan (tarkibiy qismlaridan) biri bo’lib, 
unga tegishli bo’lgan umumiy xususiyatlarga egadir, ya’ni ular 
taqsimlash xarakteriga ega, ifodalanishning pul shakli xos, pul 
fondlarining amal qilishi bilan bog’langan va davlat tomonidan
tashkil qilinadi. Shu bilan birgalikda davlat byudjeti xarajat-lari bir 
butunning o’ziga xos qismi bo’lganligi uchun ular davlatning 
markazla
shtirilgan pul fondlari mablag’la-ridan foydalanish va 
tegishli fondlarni shakllantirish bilan bog’liqdir. Bu taqsimlash 
munosabatlarining moddiy-buyumlashgan shakli turli sohalarga 
yo’naltirilayotgan davlat byudjeti mablag’larining harakatidan iborat. 
Davlat byudjeti xarajatlarining iqtisodiy mazmun- mohiyati uning 
turli-
tuman 
ko’rinishlari 
(turlari) 
orqali 
namoyon 
bo’ladi. 
Xarajatlarning har bir turi o’zining miqdoriy va sifat xarakteristikasiga 
ega. Ularning sifat xarakteristikasi voqelikning iqtisodiy tabiatini 
ifodalab, davlat byudjeti xarajatlarining mo’ljallan-ganligini, miqdoriy 
xarakteristika esa ularning miqdorini aniqlashga imkon beradi. 
Davlat byudjeti xarajatlari konkret turlarining xilma-xilligi quyidagi 
omillarning mavjudligi bilan belgilanadi: davlatning iqtisodiy tabiati va 
funksiyalari; mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot darajasi; davlat 
byudjetiningmilliy 
iqtisodiyot 
bilan 
bog’langanligi; 
iqti-sodiy 
munosabatlarning 
rivojlanganlik 
darajasi; 
davlat 
byudjeti 
mablag’larining namoyon bo’lish shakllari va h.k. Bu omillarning 
qo’shilishi ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotning ma’lum bir bosqichida har 
qanday davlat davlat byudjeti xarajatlarining u yoki bu tizimini vujudga 
keltiradi. 
Jamiyatning iqtisodiy hayotida davlat byudjeti xara-jatlarining roli 
va ahamiyatini aniqlash uchun ularni ma’lum belgilarga ko’ra 
tasniflash (klassifikatsiya qilish) maqsadga muvofiq. Nazariya va 
amaliyotda davlat byudjeti xarajatlarini tasniflashning bir necha 
belgilari mavjud. Ular o’zlarining iqtisodiy mazmuni, funktsionalligi, 

---

ijtimoiy takror ishlab chiqarishdagi roli, ishlab chiqarish tarmoqlari va 
faoliyat turlari yoki idoraviy bo’linishi, ijtimoiy mo’ljallanganligi 
bo’yicha, hududiy turkumlanishi, ma’lum maqsadlari va yuridik 
nuqtai 
nazardan yoki davlat boshqaruvi darajasiga ko’ra alohida 
guruhlarga ajratilishi mumkin. 
Iqtisodiy mazmuniga ko’ra davlat byudjeti xarajatlari kapital va 
joriy xarajatlarga bo’linadi. Bu xarajatlar kengaytirilgan takror ishlab 
chiqarish jarayoniga ularning 
qanday ta’sir ko’rsatishi mumkinligini 
ifodalaydi. 
Davlat byudjetiningkapital xarajatlari innovatsion va inve-stitsion 
faoliyatga yo’naltirilgan xarajatlardir. Bu xarajat-larning tarkibiga: 
a) tasdiqlangan investitsion dasturga muvofiq hara-katdagi yoki 
yangidan tashkil etilayotgan yuridik shaxslarga investitsiyalar uchun 
mo’ljallangan xarajatlar; 
b) yuridik shaxslarga investitsion maqsadlar uchun davlat 
byudjeti kreditlari sifatida beriladigan 
mablag’lar; 
v) kengaytirilgan takror ishlab chiqarish bilan bog’liq bo’lgan 
kapital ta’mirlashni amalga oshirish xarajatlari va shu bilan bog’liq 
bo’lgan boshqa xarajatlar; 
g) amalga oshirilishi davlat mulkiga tegishli bo’lgan mulk 
miqdorini ko’paytirish yoki uni yangidan yaratishga olib keladigan 
xarajatlar; 
d) davlat byudjeti xarajatlarining iqtisodiy tasnif-lanishiga 
muvofiq davlat byudjetiningkapital xarajatlari tarkibiga kiritiladigan 
boshqa xarajatlar kiradi. 
Davlat byudjetining kapital xarajatlari tarkibida Taraqqiyot 
byudjeti shakllantirilishi mumkin.