T. Malikov O. Olimjonov moliya

4.3. Moliyaviy oqimlarni boshqarish 
 
Korxonalarning 
jamg’armalari, 
daromadlari 
hamda 
markazlashtirilgan va markazlashtirilmagan moliyaviy resurslar 
fondlarini shakllantirish va ulardan foydalanish jarayonidagi pul 
mablag’larining miqdoriy va sifat jihatidan harakatiga moliyaviy oqim 
deyiladi. Moliyaviy oqimlarning hajmi ular asosida shakllanishi lozim 
bo’lgan moliyaviy resurslar fondlarining o’lchamiga bog’liq. 
Mamlakatning iqtisodiy qu
drati qancha kuchli bo’lsa, uning o’sishiga 
xizmat qiluvchi moliyaviy resurslar fondi va moliyaviy oqimlar hajmi 
shuncha katta 
bo’ladi. 

---

Moliyaviy 
oqimlarning 
sifat 
jihatdan 
tavsifnomasi 
ular 
shakllantiruvchi 
moliyaviy 
resurslar 
fondining 
nimaga 
mo’ljallanganligi bilan bevosita bog’liq. Masalan, soliqli moliyaviy 
oqim bilan korxonaning tushumini shakllantiruvchi moliyaviy oqim 
sifat jihatidan bir-biridan farqlanadi. Shuning uchun ham ularni 
boshqarish metodlari ham turli-
chadir. O‘zining sifat mazmuniga 
ko’ra quyidagilarni farqlash maqsadga muvofiq: 

byudjetli-soliqli moliyaviy oqimlar - barcha dara-jalardagi 
byudjetlarning mablag’larini shakllantirish va ulardan foydalanish 
jarayonida vujudga keladi;


tijorat (tijoriy) moliyaviy oqimlari 
– tadbirkorlik xo’jalik 
sub’yektlari tomonidan amalga oshiriladi;


nobyudjet moliyaviy oqimlar 
– notijorat tashkilot-larining 
fondlarini shakllantiradi.

Moliyaviy oqimlarni boshqarishning funksiyalari quyi-dagilardan 
iborat: 

qonunchilik 
– Oliy Majlisning vakolatida;


nazoratchilik (tartibga soluvchanlik) 
– Hisob palatasi va 
mamlakatning boshqa nazorat organlari (Moliya vazirligi, soliq va 
bojxona qo’mitalari va boshqalar) tomonidan amalga oshiriladi;


boshqaruvchanlik 
– korxona va korporatsiyalar, banklar, soliq 
organlari, G’aznachilik apparati va Moliya vazir-ligining hisob-kitob- 
kassa va boshqa xizmatlarining vakolatida;


nazorat-kuzatuv 
– korxonalarning moliyaviy jihatdan kasodga 
uchraganligigi to’g’risidagi ishlarni ko’radigan va bu holda moliyaviy 
oqimlar ustidan nazoratni amalga oshiruvchi arbitrajlik sudlari 
tomonidan bajariladi.

Moliyaviy 
oqimlarni 
boshqarish 
bo’yicha 
yuqoridagi 
organlarning funksiyalari bir-
biri bilan qo’shilib ketgan va ularni har 
doim ham ajratib (alohida qilib) 
bo’lmaydi. 
Agar moliyaviy oqimlar moliyaviy resurslar aylani-shining 
qonuniyatlariga muvofiq ravishda, ko’zda tutilgan tartibda (rejimda) 
va rejada aks ettirilgan hajmda, ishlab chiqarish va sotsial vazifalarni 
samarali yechish uchun kerak bo’lgan tarzda va takror ishlab 
chiq
arish tsiklini pul mablag’lari bilan to’liq ta’minlash tarzida amal 
qilsa, bularning barchasi, moliyaviy oqimlarning samarali ekanligidan 
dalolat beradi. 
Moliyaviy oqimlarning samaradorligi pul mablag’-larining etarli 
bo’lmagan hajmda va o’z vaqtida tushmaganligida pasayadi. 
Moliyaviy oqimlar ritmining buzilishi resurslarning doiraviy aylanishi 

---

va daromad-
larning olinishida uzilishlarning bo’lishiga, moliyaviy- 
iqtisodiy faoliyatda keskin yo’qotmalarning bo’lishiga olib keladi. 
Moliyaviy oqimning samaradorligini quyidagicha aniqlash mumkin: