Davlatning
moliyaviy
ahvoli
mamlakat
ijtimoiy-iqtisodiy
kompleksi faoliyatining natijasidir.
Jahon taraqqiyoti tendentsiyalarining ko’rsatishicha, hozirgi
sharoitda davlat moliyaviy ahvolini mustahkam-lashning asosiy joriy
va istiqboldagi rezervi ijtimoiy intellektning (sotsial kapitalning)
to’planishi (jamg’ari-lishi) va uni iqtisodiy o’sishning innovatsion-
investitsion strategiyasida foydalanish jarayonida samarali moddiy-
lashtirish hisoblanadi. Sotsial xarakterdagi muammolarni (maorif,
sog’liqni saqlash, madaniyat va boshqalarni) hal etish, hayotning
sifat darajasini oshirish bilan birga-likda,
iqtisodiy taraqqiyotning
kuchli omili va buning oqibatida esa, mamlakat joriy va istiqboldagi
salohiyatini mustahkamlashning muhim shartidir.
Davlat qarzlarini o’z vaqtida qaytarish (uzish) davlat-ning
moliyaviy ahvolini ko’rsatuvchi muhim ko’rsatkichlardan biri
hisoblanadi. Murakkab moliyaviy vaziyatda davlat defolt, ya’ni bir
tomonlama
tartibda
qabul
qilingan
xalqaro
moliya-kredit
majburiyatlardan bosh tortish e’lon qilishi mumkin. Bir vaqtning
o’zida davlat qarzlarini restrukturizatsiya qilish va uning qaytarilish
muddatlari bo’yicha kreditorlar bilan
muvofiqlashtirilgan holda
choralarni ishlab chiqish va ularni amalga oshirish kerak.
Korxonalar, firmalar va korporatsiyalar darajasida moliyaviy
ahvol to’lovga qobillilik bilan, ya’ni bozor iqtisodiyotining boshqa
sub’yektlari va soliq organlari oldida moliyaviy majburiyatlarini o’z
vaqtida uzish imkoniyati bilan xarakterlanadi. To’lovga qobillik bu
korxona barcha pul aktivla
ri (Pa) va to’lov muddati kelgan (yoki
o’tgan) moliyaviy majburiyatlar (Mm) o’rtasidagi nisbat demakdir.
Sog’lom ishlayotgan korxonalar uchun to’lovga qobillik koeffitsienti
(TQk) doimo birdan yuqori (katta) bo’lishi kerak:
Pa
Tqk =
---------
1
Mm
Korxonaning moliyaviy holatini
aniqlash uchun likvidlilik,
aylanma aktivlarning o’z aylanma mablag’lari bilan ta’minlanganlik
ko’rsatkichi va boshqa shu kabi ko’rsatkichlardan foydalaniladi.
Ma’lum bir aniq sanada va iqtiqbolda korxona to’lov
majburiyatlar
i va uning moliyaviy imkoniyatlari o’lchamini
balanslashtirishning asosiy metodi moliyaviy oqimlar byudjetidir
(balansidir). U o’z ichiga korxona ixtiyoriga kelib tushadigan pul
mablag’lari va korxona tomonidan sarflanadigan pul mablag’larini
oladi. Bu nar
sa doimiy ravishda korxona pul mablag’larining
harakatini nazorat qilish, ular dinamikasini baholash va bashoratlash
imkonini beradi. Ana shunday byudjet asosida korxonaning to’lovga
qobilligini boshqarish amalga oshiriladi.
Moliyaviy oqimlar
byudjeti bu korxona to’lovga qobilligining
kengaytirilgan koeffitsienti, demakdir.
Agar uning chap tomoni
(daromadlar qismi) o’ng tomoniga teng yoki undan katta bo’lsa,
unda korxona to’lovga qobildir. Agar uning o’ng tomoni (xarajatlar
qismi) chap tomonid
an oshsa, u holda korxona to’lovga qobil emas
hisoblanadi. Moliyaviy oqimlar byudjeti (balansi) pul mablag’larining
tushilmalari va ularning sarflanish yo’nalishlari bo’yicha bir-biri bilan
o’zaro bog’liq bo’lgan rejali-istiqbolli hisob-kitoblar tizimidan iborat
bo’lib, u byudjetlashtirish tizimiga (sotuvlar byudjeti, to’g’ridan-to’g’ri
(bevosita) va egri (bilvosita) xarajatlar byudjeti, investitsion byudjet
va boshqalardan) asoslanadi.
Moliyaviy oqimlarning miqdoriy va sifat tavsif-nomalari orqali
korxonaning faoliyati ifoda-lanadi. Ular ishlab chiqarish barcha
omillari harakatining qiymatdagi ifodasidan iboratdir. Menejmentda
sifat jihatdan farqlanuvchi boshqaruv tizimi
- korxonani moliyaviy
boshqarish tizimi shakllandiki, bu narsa moliyaviy oqimlar orqali
ishlab chiqarish, mahsulot sotish, resurslarning aylanuvchanligi,
xarajatlar, rentabellik va boshqa jarayonlarning boshqarilishini
ko’zda tutadi.
Moliyaviy
oqimlar
byudjeti
bu
haqiqatda
turli
davriy
muddatlarda hisoblanadigan korxonaning moliyaviy rejasidir.
Turli
davrlar uchun (kunlik, dekadalik, oylik, choraklik, yillik va uzoq
istiqboldagi) moliyaviy oqimlarning bashoratli byudjetlarini tuzish
korxonaning to’lovga qobillik darajasini oshirishga imkon beradi va
kelajakda uning moliyaviy holati barqarorligini
ta’min-laydi.
Dostları ilə paylaş: