T. S. Malikov moliya

Investorning xarajatlar darajasi nuqtayi nazaridan 
indekslashtirish strategiyasining ustunligi (afzalligi). 
1926-yildan buyon AQSh fond bozori investorlar uchun in-
vestitsiya qilingan kapitalga yillik o‘rtacha daromadlilikni 
12% miqdorida ta’minlab kelmoqda. Biroq bu raqamlar 
quyidagi ko‘rinishda namoyon bo‘ladigan xarajatlarni hi-
sobga olmaydi:
• 
fond xarajatlari (fond boshqaruvchisiga to‘lov, fond to‘g‘-
risida axborot tarqatish uchun yig‘imlar va joriy xarajatlar);
tomoni: korxona va tashkilotlarning mansubligi va maqsadiga ko‘ra gu-
ruhlangan mablag‘larining (o‘z zahiralari, boshqa muassasalardan olingan 
qarzlar) hosil bo‘lish manbalarini ifodalaydi. “Passiv” lotincha “passivus” 
– sust, sustkash: loqayd, irodasiz; majhul. Atrofdagi narsa va hodisalarga, 
kishilarga nisbatan befarq, loqayd qaraydigan; g‘ayratsiz, faoliyatsiz, shi-
joatsiz. Qarang: o‘sha yerda. – B.233. Shunday bo‘lsa-da, bu erda “passiv” 
so‘zi, asosan, “sust” ma’nosida ishlatilayotganligini qayd etib o‘tish joiz.
200
Masalan, shunday menejerlar qatoriga “Apple”korporatsiyasining 
rahbari Stiv Jobs, “Microsoft” kompaniyasining rahbari Bill Geyts, moli-
yaviy magnat Jorj Soros va boshqalarni kiritish mumkin. Esingizdami, 
birgina S.Jobsning korporatsiya rahbarligini salomatligiga ko‘ra o‘z ixtiy-
ori bilan tark etishi “Apple” aksiyalar kursiga qanday ta’sir ko‘rsatgan edi? 
Bu ro‘yxatni davom ettiraolasizmi? Bir urinib ko‘ring-chi?!

---

140
T.S.Malikov, N.H.Haydarov
• 
qimmatli qog‘ozlar portfeli bilan operatsiyalar bo‘yi-
cha xarajatlar (amalga oshirilgan bitim uchun broker xiz-
matlari to‘lovi va boshqa tijoriy xarajatlar).
Keng tarqalgan aksiyalarga mablag‘larni qo‘ygan fond-
da fond xarajatliligining o‘rtacha yillik koeffitsenti (fond 
xarajatlarining investitsiyalar umumiy summasiga nisbati 
ko‘rsatkichi) 1,4%ga teng. Shuningdek, mazkur an’anaviy 
birgalikdagi fondlarning menejerlari odatda, portfelni bosh-
qarishda yuqori darajadagi aktivliklari bilan tavsiflanadi
-
lar. 
Upper Analytical Services, Inc.
ma’lumotlariga ko‘ra ak-
tivlarning o‘rtacha aylanuvchanlik (aylanib turish) koeffit
-
siyenti yillik 76%ni tashkil etadi. Bunday aylanuvchanlik 
(aylanib turish)da savdo xarajatlari fond xarajatlariga yillik 
0,5%dan 1%gacha qo‘shishi mumkin. Umumlashtirgan hol-
da fond xarajatlari va savdo xarajatlari oddiy fondda in-
vestor daromadining sezilarli qismini oladi. Savdo opera-
tsiyalaridan komission to‘lovlarni oladigan fondlar ham foy-
dani yanada kamaytiradi.
Aynan kam xarajatlar indekslashtirish strategiyasiga 
asoslangan fondlarning asosiy afzalliklaridan biri hisobla-
nadi. Bunday fondlarda boshqaruv uchun minimal komis-
sion to‘lovlar olinadi. Joriy xarajatlar unchalik katta bo‘lmay, 
portfel operatsiyalari bo‘yicha xarajatlar minimal bo‘lishi 
mumkin. Bundan tashqari aktiv boshqaruvli fondlardagiga 
qaraganda indekslashtirish strategiyali fond portfelida ak-
siyalar aylanishi ancha-muncha sustroq bo‘lganligi bois, 
shunday kuchli tendensiya (ammo aslo kafolat emas) mav-
judki, bunday fondlar kapital o‘sishidan juda kam daromad-
ni aksiyadorlar o‘rtasida taqsimlab o‘tkazadilar (agar umu-
man shunday qilsalar). Bu o‘tkazmalar soliqqa tortilishi sa-
babli shu kabi to‘lovlarni o‘tkazishning uzoq muddatga ke-
chiktirilishi berilgan vaziyatda indekslashtirilgan fondlarning 
aniq ustunligi hisoblanadi.
Vaqt o‘tishi bilan ma’lum bir birja indekslari asosan keng 
tarqalgan aksiyalar bilan ishlaydigan fond ko‘rsatkichlarini 
quvib o‘tdilar. 7.3.2-jadvalda Wilshire 5000 indeksi yordami-

---

Moliya
141
da o‘lchangan umumiy daromadlilik va asosan keng tarqal-
gan aksiyalar bilan ishlaydigan va aktiv investitsiya strategi-
yasiga asoslangan fondlarning ko‘rsatkichlari solishtirilgan.
7.3.2-jadval