T. S. Malikov moliya

T.S.Malikov, N.H.Haydarov
eramizdan avvalgi 2000-yillarga tegishli qadimgi Vavilonda 
tuzilgan moliyaviy operatsiyalar bo‘yicha murakkab va ba-
tafsil hisobotlarni topishgan. Hozirgi kungacha buxgalteri-
ya hisobi tizimining rivojlanishida asosiy “sakrash” bo‘lgan 
ikki tomonlama yozish uslubidagi buxgalteriya hisobiga 
o‘tish – Italiyada – Uyg‘onish davrida sodir bo‘ldi. Mazkur 
uslubning yuzaga kelishida savdo va bank ishlari sohasi-
dagi murakkab moliyaviy operatsiyalarni kuzatib borishga 
bo‘lgan talab rag‘batlantiruvchi omil bo‘lib xizmat qildi.
qachon o‘zaro kesishmaydigan; muvoziy, yondosh. 2. Bir tomonga qarab 
yo‘nalgan va bir-biridan deyarli teng uzoqlikda yonma-yon joylashgan. 3. 
Ko‘chma:
Ayni bir vaqtda mavjud bo‘lgan yoki davom etadigan voqea-ho-
disa (bir-biriga nisbatan). 4. Bir xildagi, turdagi. Qarang: o‘sha manba. 
J.III. –B.217.

---

Moliya
169
10-BOB. DAVLAT VA NODAVLAT MOLIYAVIY 
TASHKILOTLARI
Modomiki, davlat qonun yaratuvchi va ularning bajarili-
shini nazorat qiluvchi organ hisoblanar ekan, u moliyaviy 
tizimni tartibga solish bo‘yicha to‘liq javobgardir. Dunyo ning 
eng taraqqiy etgan mamlakatlaridan biri bo‘lgan AQShda 
ham, boshqa davlatlarda ham moliyaviy tizimni tartibga so-
lish bo‘yicha ba’zi masalalarni bajarish ma’lum bir moliyaviy 
sektor qatnashchilari assotsiatsiyasi yoki fond birjalariga 
o‘xshash xususiy sektor muassasalarining vakolatiga o‘tkazi-
ladi. 
Jumladan, AQShda qimmatli qog‘ozlar va birjalar bo‘ yicha 
Komissiya (SEC – Securities Exchange Commission) tashkil 
etilgan. Xuddi shunday Komissiya, xususan, O‘zbekistonda 
ham mavjud. Uning asosiy vazifasi har bir yangi qimmatli 
qog‘ozlarni ommaviy chiqarishda firmalar tomonidan taqdim 
etilishi lozim bo‘lgan ular faoliyati to‘g‘risidagi ma’lumot haj-
miga bo‘lgan aniq talablarni ishlab chiqishdan iborat. Boshqa 
davlatlarda ham shu kabi tartibga soluvchi organlar mavjud.
Biroq davlat moliyaviy tizimni tartibga soluvchi organ roli-
ni o‘ynagani bilan bir qatorda, u mazkur tizimdan o‘z siyosati-
ning boshqa maqsadlariga erishish uchun foydalanadi. Misol 
tariqasida hukumatning pul-kredit siyosatini iqtisodiy o‘sish 
yoki bandlik sohasidagi turli umummilliy vazifalarning bajari-
lishi uchun foydalanishini keltirish mumkin. Keyingi o‘rin-
larda biz u yoki bu moliyaviy tizim sohasini tartibga soluvchi 
yoxud boshqa iqtisodiy maqsadlarga etishish uchun ushbu 
tizimni asosiy instrument (vosita) tariqasida ishlatadigan ba’zi 
davlat tashkilotlari to‘g‘risida so‘z yuritamiz.