T. S. Malikov moliya

T.S.Malikov, N.H.Haydarov
bankka bu aktivlarni o‘z narxidan past narxlarda sotish-
ga to‘g‘ri kelishini bildiradi. Agar qaysidir bankda omonat-
chilar bilan hisob-kitob qilish uchun mablag‘ yetishmasa, 
“yuqtirish riski” paydo bo‘ladi va yuqorida keltirilgan ho-
lat boshqa muassasalarda ham takrorlanishi mumkin. Bi-
roq “yuqtirish” muammosi “naqdga yopishish” deb ataladi-
gan holatda, ya’ni odamlar hech bir bankda omonatlarini 
qoldirmasdan, ularni naqd pul ko‘rinishida ushlab turishga 
harakat qilishgan taqdirda umumiy moliyaviy tizimga xavf 
solishi mumkin.
10.3. Mintaqaviy va butundunyoviy moliyaviy 
tashkilotlar
Bugungi kunda ko‘plab xalqaro moliyaviy tashkilotlar 
mavjud. Ularning vakolati turli davlat hukumatlari moliyaviy 
siyosatini muvofiqlashtirishdan iborat. Bunday xalqaro moli
-
yaviy tashkilotlar ichida eng muhimi Bazelda (Shveytsariya) 
joylashgan Xalqaro hisob­kitoblar banki (BIS – Bank for In
-
ternational Settlemens) hisoblanadi. Uning vazifasi barcha 
mamlakatlardagi bank qoidalarining maksimal o‘xshashligini 
ta’minlashdan iborat. Undan tashqari xalqaro moliya bozo-
rida yana ikki xalqaro moliyaviy tashkilot faoliyat yuritadi. 
Ularning maqsadi – savdo va moliya faoliyatini rag‘batlanti-
rishdan iborat. Bular: Xalqaro valyuta fondi (XVF) (IMF – In
-
ternational Monetary Rupd) va Xalqaro taraqqiyot va tikla
-
nish banki yoki Dunyo banki (International Bank for Re-
construction and Development, World bank). XVF unga a’zo 
bo‘lgan davlatlar iqtisodiy va moliyaviy sharoitlarining o‘zga-
rishini kuzatadi, texnik yordam ko‘rsatadi, xalqaro savdo va 
moliya operatsiyalari qoidalarini ishlab chiqadi, xalqaro iqti-
sodiyotning turli masalalari bo‘yicha maslahat beradi, ayrim 
a’zo davlatlar to‘lov balansini to‘g‘rilab olishlari uchun re-
surslar taqdim qiladi va h.k.
Dunyo banki rivojlanayotgan davlatlarda turli investi-
tsi on loyihalarni moliyalashtiradi. U rivojlangan davlatlarda 
obligatsiyalar sotuvi orqali kapitalni jalb etadi va shundan 

---

Moliya
173
so‘ng uni muayyan mezonlarga javob beruvchi va biror-bir 
davlatning iqtisodiyotini rivojlantirishga yo‘naltirilgan loyi-
halarni amalga oshirish uchun qarzga beradi.
REZYUME
Moliyaviy tizim moliyaviy xizmatlar ko‘rsatuvchi bozor-
lar, vositachilar, firmalar va boshqa institutlarni o‘z ichiga 
oladi. Ular yordamida uy xo‘jaliklari, xususiy kompaniya 
va hukumat tashkilotlari o‘zlari qabul qilgan moliyaviy qa-
rorlarini amalga oshiradilar. Moliyaviy tizim tarkibiga aksi-
yalar, obligatsiyalar va boshqa qimmatli qog‘ozlar sotiluvchi 
bozorlar, shuningdek, banklar va sug‘urta kompaniyalari 
kabi moliyaviy vositachilar kiradi.
Pul mablag‘lari moliyaviy tizim tuzilmasining turli ele-
mentlari orqali ortiqcha moliyaviy mablag‘larga ega bo‘lgan 
kompaniyalardan mablag‘ yetishmaydigan kompaniyalarga 
oqib o‘tadi. Ko‘pgina hollarda moliyaviy oqim moliyaviy vosi-
tachilar orqali o‘tadi. 
Moliyaviy tizim olti asosiy funksiyani bajaradi:
- 
iqtisodiy resurslarni vaqt oralig‘ida, davlat chegaralari 
orqali va iqtisodiyotning bir sohasidan boshqasiga ko‘chirish;
- 
riskni boshqarish
;
- savdoga imkon beruvchi 
kliring va hisob-kitoblarni 
amalga oshirish
;
- turli korxonalardagi 
egaliklarni bo‘lish va moliyaviy re
­
surslarni qo‘shish
;
- iqtisodiyotning turli sohalarida markazlashtirilmagan 
qaror qabul qilish jarayonini muvofiqlashtirishga imkon be
-
ruvchi 
narx (baho) ma’lumoti
bilan ta’minlash;
- 
stimullashtirish muammolarini hal etish
usullarini 
ta’minlash. 
Bu muammolar bitim ishtirokchilaridan biri ega bo‘lgan 
ma’lumotga boshqasi ega bo‘lmaganda yoki qatnashchilar-
dan biri ikkinchisining nomidan agent sifatida harakat qil-
gan hollarda yuzaga keladi.
Yuqorida sanalgan moliyaviy funksiyalarni bajarish 
usullarining takomillashuviga olib keladigan raqobat mo-

---

174