T texniki kolleci

2. 
Anlayışın həcmi. 
T
ərif 1. Anlayışın əhatə etdiyi əlamətlər çoxluğuna onun məzmunu deyilir. 
T
ərif 2. Anlayışın əhatə etdiyi obyektlər çoxluğuna onun həcmi deyilir. 
M
əsələn «paraleloqram» anlayışının məzmununu aşağıdakı mühüm xassələr təşkil edir: 
1) qarşı tərəflərin bərabərliyi;2) qarşı bucaqların bərabərliyi; 3) diaqonalların kəsişmə 
nöqtəsində hər bir diaqonalın yarıya bölünməsi və s. «Paraleloqram» anlayışının 
h
əcmini isə aşağıdakı fiqurlar təşkil edir: 1) paraleloqramlar; 2) romblar; 3) 
düzbucaqlılar; 4) kvadratlar. 
M
əsələn, natural ədədlər çoxluğunda sadə ədədlər, mürəkkəb ədədlər, 3,4,5 və 
25-
ə bölünmə əlamətlərinə aid ədədlər və s. əlamətlər natural ədədlər anlayışının 
m
əzmunu əhatə edir. 
Üçbucaq anlayışında – üc tərəfin, üc bucağın, hündürlüyün, medianın, tənbölənin, daxili 
bucaqların cəminin 180
0
olması və s. onun məzmunudur. 
Anlayışın həcmi: 
M
əsələn, düzbucaqlı, itibucaqlı, korbucaqlı, üçbucaqlar üçbucaq anlayışının həcmidir. 
El
ə anlayışlar vardır ki, bu anlayış anlayışın məzmununa daxil olanlarının əsasını təşkil 
edir.M
əsələn, üçbucağın əsas əlaməti onun üç tərəfinin və üç bucağının olmasıdır; 
paraleloqramın qarşı tərəflərinin paralel və bərabər olması onun əsas əlamətidir; 
düzbucaqlının bütün bucaqlarının düz bucaq və qarşı tərəflərin paralel və bərabər 
olması onun əsas əlamətidir. 
Anlayışın məzmununa yeni əlamət daxil etməklə, o ümumi anlayışdan daha az 
olan anlayışa keçilir ki, bunada məhdudlaşdırma deyilir. 
M
əsələn, ədəd anlayışında həqiqi ədədlər çoxluğu daha ümumi anlayışdır. 
M
əhdudlaşdırma vasitəsilə alınan yeni anlayışa növ deyilir. 
M
əsələn, “tək ədədlər”, “cüt ədədlər” növdür. Məhdudlaşdırılan anlayışa cins 
deyilir. M
əsələn natural ədədlər çoxluğu. 
Ümumi şəkildə: 1. “Üçbucaq” anlayışı cins, bərabəryanlı, korbucaqlı, itibucaqlı, 
düzbucaqlı üçbucaqların növüdür. 
2. “Dördbucaqlı” - cins 
Kvadrat, paraleloqram, romb, trapesiya - 
növdür. 

---

16 
MOTƏ-lər anlayışını göstərək. Onun növləri aşağıdakılardır.
1. Sad
ə ədədlər 
2. 
Mürəkkəb ədədlər 
3. 
Sıfır 
4. Vahid 
Natural 
ədədlər anlayışının bölgüsü: 
2. Sad
ə ədəd 
3. 
Mürəkkəb ədəd 
4. Vahid 
Rasional 
ədəd anlayışının bölgüsü: 
1. Sad
ə ədəd 
2. 
Mürəkkəb ədəd 
3. M
ənfi ədəd 
4. K
əsr ədəd 
5. 
Sıfır 
6. Vahid 
M
ənfi olmayan tam ədəd anlayışının bölgüsünü aşağıdakı kimi aparmaq olar: 
Sad
ə ədədlər çoxluğu:


,...
11
,
7
,
5
,
3
,
2
1

N
Mürəkkəb ədədlər çoxluğu:


,.....
12
,
10
,
8
,
6
,
4
2

N
Vahid 
ədəd:

1
3

N
Sıfır ədəd:
 
0
4

N
Anlayışın hər biri ayrılıqda zəruri, hamısı birlikdə kafi olan bütün 
əlamətlərinin 
(xass
ələrinin) 
əlaqəli 
cümlələr 
şəklində 
t
əsviri 
(ifad
əsi) 
anlayışın tərifi adlanır. Anlayışların formalaşdırılması prosesində onların şifahi və ya 
yazılı ifadə edilməsi həmin anlayışı birmənalı ifadə etməlidir. Buna görə də, anlayışın 
t
ərifinə daxil olan hər bir əlamət zəruridir və bu əlamətlərin hamısı birlikdə anlayışı 
müəyyən etmək üçün kafidir. Anlayışa tərif verilməsi şərti qəbul olunsa da, əslində hər 
bir t
ərif real aləmdəki obyektlərin əlamətlərini ifadə edir və bu da müxtəlif obyektləri bir-
birind
ən fərqləndirməyə, onları müəyyən əsasa görə təsnif etməyə imkan verir.
Riyaziyyatda el
ə anlayışlar var ki, onlara tərif verilmir və ya tərifsiz qəbul edilir. 
Bel
ə anlayışlara ilk anlayışlar deylir (məsələn, düz xətt, müstəvi vəs.). Anlayışın tərifinə 
aşağıdakı tələblər verilir: 
1. Anlayışın tərifində onun əsas məzmunu açılmalıdır; 
2. Anlayışın tərifində artıq söz və ya çatışmayan söz olmamalıdır; 
3. Anlayışın tərifində naməlum söz və ya simvol olmamalıdır. 
Konkret misal göstərək: 
1) 
Bütün tərəfləri bərabər olan düzbucaqlıya kvadrat deyilir. 
2) Bütün tərəfləri bərabər və bucaqları düz olan paraleloqrama kvadrat deyilir. 
Sonuncu t
ərif əlverişli deyil, çünki kvadrat anlayışına ən yaxın cins düzbucaqlı və 
rombdur. Aşkardır ki, anlayışa tərifin verilməsi qabaqcadan müəyyən hazırlıq tələb edir. 
Bel
ə ki, tərifdə istifadə olunan mücərrəd anlayışlar məlum olmalıdır. Qeyd edək ki, heç 
MOTƏ 
Sadə ədəd 
Mürəkkəb ədəd 
Sıfır 
Vahid 

---

17 
bir anlayışın tərifi isbat olunmur. Riyazi mühakimə və isbatlarda anlayışların tərifinə 
istinad edilir.