Tadbirkorlik faoliyatini tashkil etishning huquqiy asoslari

 
 
 
 
 
 

---

44 
TADBIRKORLIK SHAKLLARINING XUSUSIYATLARI 
 
Tadbirkor-
lik shakllari. 
Afzalliklari 
Kamchiliklari. 
1. Yakka 
xo’jalik. 
• To’lik mustakillik, erkinlik 
va tezkorlik;
• Daromad olishdan maksi-
mal manfaatdorlik;
• Faoliyatdagi konfiden-
siallik;
• Katta xajmda kapital jalb 
etishdagi qiyinchilik
• Faoliyat muddatini noanik-ligi;
• Zarar uchun javobgarlik 
chegarasi yo’kligi;
• Barcha boshkaruv vazifa-larini 
ko’shib olib borish zaruriyati. 
(menedjerlik).
2. O’rtoklik 
uyushmasi. 
• Moliyaviy kuch;
• Erkinlik va tezkor xarakat;
• Jamoa bo’lib boshkarish;
• Portnerlarni cheksiz javob-
garligi;
• Partnerlarni doimiy emas-ligi va 
bir-biriga bog’lik-ligi;
3. Korpa-
rasiya 
(aksionerlik 
jamiyatlari) 
• O’o’shimcha kapitalni jalb 
etish imkoniyatla-rini ko’pligi;
• Boshkaruvdagi mutaxas-
sislik;
• Aksionerlar javobgar-ligini 
cheklanganligi.
• Jamiyat faoliyati ustidan kattik 
nazorat o’rnatish;
• Boshkaruvni kiyinligi;
• Faoliyatni yakka xokimlikkga 
moyilligi.
O’zbekiston Respublikasining ―Xususiy korxona to’јrisida‖gi 
11.12.2003 yil 558-ii qonunida xususiy korxona tuzish tartibi berilgan. Unga 
muvofiq, xususiy korxona mulkdor tomonidan tuziladi, mulkdor unga tegishli 
mol-mulk beradi va uning ustavini tasdiqlaydi.
Xususiy korxona, agar uning ustavida boshqacha qoida belgilangan 
bo’lmasa, nomuayyan muddatga tuziladi. Boshqa yuridik shaxslarni ta’sis etish. 
Xususiy korxonaning vakolatxonalari va filiallari, xususiy korxona qonun 
hujjatlarida belgilangan tartibda boshqa yuridik shaxslarning muassisi bo’lishga 
yoki ularning ustav fondida o’zgacha tarzda ishtirok etishga, vakolatxonalar 

---

45 
ochishga va filiallar tuzishga xaqli. Xususiy korxonaning ustavi xususiy 
korxonaning ta’sis hujjati uning ustavidir. Xususiy korxonaning ustavida 
quyidagilar ko’rsatilishi kerak: 
korxonaning firma nomi; 
uning joylashgan yeri va pochta manzili to’јrisidagi ma’lumotlar; 
asosiy faoliyat turlarining ro’yxati; 
mulkdorning familiyasi, ismi, otasining ismi va yashash joyi; 
ustav fondining miqdori. 
Xususiy korxonaning ustavi qonun hujjatlariga zid kelmaydigan 
boshqa qoidalarni ham o’z ichiga olishi mumkin. Xususiy korxonani davlat 
ro’yxatidan o’tkazish xususiy korxona davlat ro’yxatidan o’tkazilgan paytdan 
boshlab yuridik shaxs maqomiga ega bo’ladi. Xususiy korxonani davlat 
ro’yxatidan o’tkazish qonun hujjatlarida belgilangan tartibda amalga oshiriladi. 
Xususiy korxonaning ustav fondi xususiy korxonaning ustav fondi bo’linmasdir 
va uni mulkdorning o’zi belgilaydi. 
Pul, qimmatli qoјozlar, pul bilan baxolanadigan boshqa mol-mulk yoki 
mulkiy xuquqlar yoxud boshqa shaxsga beriladigan o’zga xuquqlar xususiy 
korxonaning ustav fondiga qo’shiladigan xissa bo’lishi mumkin. Mulkdor 
xususiy korxonaning ustav fondiga o’zi kiritadigan mol-mulkni mustaqil 
baxolaydi. 
Agar xususiy korxonaning ustav fondi shakllantirilayotganda mulkdor 
o’z oila a’zolarining umumiy (ulushli yoki birgalikdagi) mulki xisoblangan mol-
mulkni 
korxonaga 
berayotgan 
bo’lsa, ushbu mol-mulkning barcha 
mulkdorlaridan notarial tasdiqlangan rozilik olish talab etiladi. 
Xususiy korxonaning ustav fondini ko’paytirish va kamaytirish 
xususiy korxonaning ustav fondini ko’paytirish va kamaytirish mulkdorning 
qaroriga ko’ra xususiy korxonaning ustaviga o’zgartishlar kiritish yo’li bilan 
amalga oshiriladi.
Agar ikkinchi moliya yilining va shundan keyingi xar bir moliya 
yilining yakunida xususiy korxona sof aktivlarining qiymati uning ustav 

---

46 
fondidan kam ekanligi ma’lum bo’lib qolsa, xususiy korxona o’z ustav fondini 
o’zining sof aktivlari qiymatidan oshmaydigan miqdorda kamaytirishi shart. 
Xususiy korxona sof aktivlarining qiymati qonun hujjatlarida belgilangan 
tartibda aniqlanadi.

---

47