Tafakkur ziyosi
Yüklə 4,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
95
“TAFAKKUR ZIYOSI” ilmiy-uslubiy jurnali 2021/4-son imkon bermaydi 11 . Haqiqatni bilishni qiyinligini anglashning o‘zi ham bilishdir, haqiqatni anglash va idrok etishga ko‘ra, irfon ahlini shartli ikki guruhga ajratish mumkin. Birinchi guruh (Junayd Bag‘dodiy, Ibn Arabiy, Ibn Foriz) haqiqatni ilohiy go‘zallik zuhur qilgan “tajalliy” deb talqin etsalar, ikkinchisi (Mansur Halloj, Boyazid Bistomiy, Fariduddin Attor, Jaloliddin Rumiy, Yunus Emro) haqiqatni ruhiyatlaridagi hissiyot, kechinmalar orqali mushohada qilganlar. Birinchi guruhga Alloh jamoli Mutlaq bo‘lib tajalliy etsa, ikkinchi guruh vakillarining mushohadasida ruhiy tamoyil ustun bo‘lganligi bois, ularning ruhiy salohiyati va imkoniyati taraqqiy topgan. Ularning ko‘nglida dard, iztirob, shavq, ishq nash’asi hukmronlik qilish bilan bir qatorda, qalbida doimiy bir azob, hol va tuyg‘usida to‘xtovsiz o‘zgarish ro‘y bergan. Buni ilohiy sirlar mushohadasida, ya’ni orifning o‘z botinida yuz ochgan ilohiy go‘zallikdan zavqlanish va Uning sirlarini kashf etgani sari ilohiy ishqqa taslim bo‘lish holatida idrok qilish mumkin. Haqiqatning irfoniy interpretatsiyasi (talqini)dan anglashiladigan yakuniy maqsad barqaror ongdan boshlangan va ongning eng oliy sarhadini qamrab olgan ongni inson va uning Alloh va “men”ligi bilan bog‘liq mohiyatni transmutatsiyalash (boshqa to‘zon energiyasiga aylantirish) dir. Mushohada haqiqatining tavsifi quyidagicha: orifning nafsdan ozod bo‘lgan qalbi ishq bilan tozaradi va yuksak ruhoniy, akmeologik darajaga ko‘tariladiki, natijada ilohiy olamni bilishning darchasi ochiladi va o‘n sakkiz olamning shakl-shamoyili namoyon bo‘ladi: Agar nafsingdan ozod bo‘lsang, Allohdan o‘zga hamma narsadan ozod bo‘lasan 12 . Har doim kelajak avlodlar, taraqqiyot, insoniyat fikratini olg‘a siljitish uchun ilohiy va dunyoviy haqiqat, kreatsional mohiyatni izlash, kashf etish ehtiyoji bo‘lgan. Bu vazifa bashariyat tomonidan “buyuk siymo” deb tan olingan orif va valiy zotlarga nasib 11 Эдвард де Боно. Параллельное мышление. Пер. с английского П.Самсонов. – М.: Попурри, 2007. 312-стр. 12 Абдулқодир Гийлоний (Ғавс ул-Аъзам). Раббонийликни англаш ва раҳмоний файзни қозониш. I-китоб / Таржимонлар: Муҳаммаджон Нуриддин, Олимхон Юсуф, Аброр Абдулазим, Абдулбоқи Азим. – Т .: Мовароуннаҳр, 2004. 112-бет. etganki, hamma inson ham o‘zida oriflik sifatini namoyon qila olmaydi, toki hayot bor ekan, irfon sohiblari kishilarni e’tiqod asosida ish ko‘rishda, insoniyatni Haq va haqiqat tomon da’vat etishda rahnamolik vazifasini bajaradilar. Xulosa qilib aytganda, haqiqat keng qamrovli istiloh bo‘lgani uchun, uni falsafiy- irfoniy talqin etishda interpretatsiya (nuqtayi nazar, maqsad, vazifa, bosqich, daraja, shakl, vosita, yo‘l, usul, uslub, tahlil, tasnif, butun, qism nuqtayi nazaridan haqiqatni idrok etish), haqiqatni anglashning asosiy usullari (“ma’rifat”, “e’tiqod”, “sezgi”, “vahiy”, “ijodkorlik”) bo‘yicha fikrlar xilma- xilligi, irfoniy bilish xususiyatlarining o‘ziga xosligi (o‘z-o‘zini takomillashtirishi, o‘zini konsentrasiyalashi, muayyan holatga yo‘naltirishi, introvertligi), haqiqat muammosining barcha masalalarida tushunmovchiliklarning mavjudligi (konkretlik, nisbiylik va mutlaqlik, haqiqat mezonlari) yuzasidan aynan bitta nazariyani tatbiq etishning ilojisi yo‘q. Haqiqatni anglash mushkul bo‘lmaganida, odamlar o‘rtasida haqiqat talashish, dinlar, mazhablar, oqimlar o‘rtasida ixtilof, tarafkashlik, shaklparastlik, murosasizliklarga o‘rin qolmagan bo‘lar edi. Orifning haqiqat haqidagi g‘oyalarini uning konseptual yaxlitligi va aniq to‘liqligiga yuklashga o‘rin yo‘q. Shu bilan birga, bu qarash orifning haqiqat haqidagi bilimlarini inkor qilmaydi, aksincha, murakkablikdagi soddalikni, xaos (tartibsizlik)dagi tartibni, tasodifdagi zaruriyatni, o‘tmishdagi kelajakni determinik aniqlash orqali, haqiqatning irfoniy interpretatsiyasi yangi va yuqori bosqichlarda ilmiy-nazariy tadqiq etish uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. Haqiqat barcha narsalarning ilmda zohir bo‘lishi bilan, ilm barcha narsalarning haqiqatga aylanishi bilan izohlanadi. Bugungi kunda, barcha narsalar ilmiy asosda zohir bo‘layotgan, ilm haqiqatga aylanayotgan jarayonda shaxs va jamiyatning tanlagan yo‘li haqqoniy asosda belgilanishi tarixiy zaruriyatdir. IJTIMOIY FANLAR |