Tafakkur ziyosi
Yüklə 4,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
ilmiy-uslubiy jurnali 2021/4-son 88 soliklari orasida zikrni ovoz chiqarmasdan (xufiya) ijro qilish usuli joriy bo‘lgan. “Rashahot ayn-ul-hayot” asarining muallifi Faxruddin as-Safiy o‘z asarida hazrati Abdurahmon Jomiy fikrlariga tayangan holda Najmiddin Kubroning zikri xufiya talqini to‘g‘risida so‘z yuritadi va shayx Kubro fikricha, zikr jarayoni insonlarning nafas olish (tanaffus) jarayoni bilan chambarchas bog‘liq ekanligi haqida shunday ma’lumot beradi: “Hazrat Mahdumi Nuriddin Abdurahmon al-Jomiy aytishlaricha, shayx Abul-Jannob Najm al-Kubro qudsi Allohi ruhi o‘zining “Favotix al-jamol” risolasida yozganlaridek, hayvonlarning nafas olishi bir tabiiy zaruriyat tufayli yuz beradi. Insonlar ham aslida ayni o‘sha zaruriyat yuzasidan nafas oladilar, lekin o‘shanday nafas olish jarayonida inson g‘oyibona haqqu subhonahuning muborak nomini zikr qiladi” 11 . Kubro bilish chegarasizligini, inson ruhiy-axloqiy kamolot orqali Xudoga yaqinlashishini va umuman dunyoning o‘zgarishiga inson ruhiy kamoloti ta’sir qilishini aytib o‘tgan. Najmiddin Kubro ijodiy merosida insonni axloqiy tarbiyalash bo‘yicha katta materiallar mavjud. Qadimgi so‘fiy pedagogikasi g‘oyalari va uslublarining uniflit materialini tahlil qilish va o‘rganishga urinish kattalar dunyosi va bolalar dunyosi o‘rtasidagi munosabatlar muammosini chuqurroq ko‘rib chiqishga imkon beradi va zamonaviy pedagogik jarayonda so‘fiy pedagogikasi, asrlar donoligini singdirgan, bu umuminsoniy inson pedagogikasining bir qismi sifatida namoyon bo‘ladi. Uning ko‘rinmas dunyo haqidagi intuitiv bilimga bo‘lish haqidagi g‘oyasida insoniyat rivojlanish imkoniyatlari aks ettiriladi. Ming yillar davomida rivojlanib kelgan so‘fiylik pedagogik fikri, uning donoligi zamonaviy pedagogika uchun ham, kelajak pedagogikasi uchun ham tarbiya, o‘qitish, ta’limning dolzarb muammolarini hal qilish jarayonida zarurdir. Pahlavon Mahmud ma’naviy-axloqiy qarashlaridagi pedagogik g‘oyalar hamisha har xil shakllarda rivojlanib kelgan. Pahlavon Mahmudning ma’naviy-axloqiy qarashlari qalb xolisligi va muhabbatga asoslanib, 11 Комилов Н. Нажмиддин Кубро. Рисола. – Т.: Абдулла Қодирий номидаги халқ мероси нашриёти, 1995. – Б.29. insonning eng ezgu imkoniyatlarini ro‘yobga chiqargan. Pahlavon Mahmudning butun boyligi uning qalbida aks etadi. U bundan boshqa hech narsaga ega bo‘lishni xohlamaydi. Shuning uchun ular uchta egalik huquqini ifodalovchi so‘zlardan foydalanmaydi: men uchun, men uchun, mening mulkim. Pahlavon Mahmud kabi boshqa tasavvuf vakillari ham yuksak axloqli odamlar bo‘lishgan. Ular tariqat yo‘liga kirgan odamlarga nisbatan axloqiy bo‘lish tamoyilini qabul qildilar. Gul yog‘adi yuzlaringdan subhvor, Gul yog‘adi xulqingdan ham chun bahor, Lahza sari rangga to‘lib bu olam- Gul yog‘adi chehra ochib bu ro‘zgor12. So‘fiylar yovuz odamlardan tashqari hatto barcha hayvonlar va o‘simliklarga ham yaxshi axloqiy xulq-atvorda bo‘lishgan. Bundan tashqari, ular yovuz odamlarga qarshi o‘zini yaxshi axloq bilan tutish yo‘llarini topishga harakat qilishdi. Bu ham amal qilishga ruxsat berilgan yaxshi axloq deb hisoblanadi. Biroq, ular to‘g‘ri guvohlik berishdan yoki jazoni qo‘llash haqida gap ketganda zarur bo‘lgan narsani qilishdan tortinmaydi. Xullas, so‘fiylik pedagogik fikrining mazmuni, asosiy yo‘nalishlari va usullarini tahlil qilish, ularning asosiylari o‘rganishga da’vat etish, ko‘p qirrali bilimlarni olish va ularni amalda qo‘llash; ongni rivojlantirish; so‘fiylik urf-odatlarining ma’naviy ta’limotlari asosida axloqni takomillashtirish, ularga rioya qilish mavjud bo‘lgan ko‘plab insoniy illatlarni yo‘q qiladi va jamiyatni sog‘lom bo‘lishiga olib keladi. Shunday qilib, so‘fiylik pedagogik tafakkuri va zamonaviy pedagogika o‘rtasidagi turli xil aloqalarni ochib berish natijasida ba’zi ta’lim vazifalari hal qilindi. Rivojlangan so‘fiylik tafakkurining zamonaviy pedagogik fan va amaliyot bilan uzviyligini, xususan, psixologik va pedagogik fanlarga bo‘lgan tasavvufga bo‘lgan qiziqishining asoslanishi psixoanaliz, psixosintez, gumanistik va ekzistensial kabi zamonaviy usullar o‘rtasidagi aloqalarni izlash bilan bog‘liq. IJTIMOIY FANLAR |