Таълим вазирлиги гулистон давлат университети

Diqqatning ko’chuvchanligi. Diqqatning ko’chishi deganda, biz uning bir
narsadan ikkinchi boshqa bir narsaga, faoliyatning bir turidan boshqa turiga
o’tishini tushunamiz. Masalan, odam o’z diqqatini kitob o’qishdan surat
ko’rishga, surat ko’rishdan esa o’z fikrlarini bayon etishga ko’chirishi
mumkin. O’quvchilar o’z diqqatlarini bir fanni o’qishdan boshqa fanga
ko’chiradilar, matematikadan tarixga, tarixdan rus tiliga va shuning kabilar.
Diqqatning ko’chishi ixtiyorsiz va ixtiyoriy tarzda sodir bo’lishi mumkin.
Diqqatni ko’chirishning nerv-fiziologik asosi, asosan, ikkinchi signallar
sistemasining signallari orqali bosh miyaning po’stida paydo bo’lgan optimal
qo’zg’alish o’chog’ining o’rin almashtirishidir.
Diqqatning ko’chirilishi ko’p hollarda qiyinchiliklar bilan bog’liq bo’ladi.
Masalan, ba’zan diqqatni bundan oldingi obektdan aj’ratish qi-yin bo’lsa,
boshqa hollarda oldingi ishining ketidan qilinadigan yangi ishga kirishib ketish
qiyin bo’ladi. Eng yaxshi diqqat, albatta, bir narsadan ikkinchi narsaga tez
ko’cha oladigan diqqatdir. Diqqatning mana shunday xususiyati tufayli, kishi
atrofidagi muhitga tez moslasha oladi hamda o’zgaruvchan sharoitdagi turli
elementlarning ahamiyatlarini tezlik bilan belgilay oladi.
Diqqatning bo’linishi. Ma’lum faoliyat jarayonida diqqat birgina narsaga
emas, balki ikki va uch narsaga ham qaratilishi mumkin. Diqqatimiz ayni
vaqtda ayrim faoliyat turlariga bo’lina oladi. Faqat birgina narsaga qaratilgan
diqqatni konsentratsiyalashgan (yig’ilgan) yoki to’plangan diqqat deyiladi.
Masalan, ninaga ip taqishdagi, qo’lda biror narsa tikishdagi, matematik masala
echishdagi, ma’ruza eshitishdagi diqqatimiz shunday diqqatdir. Agarda diqqat
faqat bir murakkab ish jarayonining o’zida ikki yoki uch narsaga qaratilgan va
faoliyatning turli usullari bilan bog’liq bo’lsa, bunday diqqatni bo’lingan yoki
taqsim qilingan diqqat deyiladi. Masalan, O’qituvchi darsni tushuntirish
paytida o’z diqqatini o’quvchilar xulqiga, ko’rgazma qurollarni ko’rsatishga,
sinf doskasiga va shu kabilarga taqsimlashi lozim.
Yuliy Sezar haqida shunday qissa saqlanib qolgan. U go’yoki bir vaqtning
o’zida bir narsani yozib, boshqa narsa haqida o’ylash, uchinchi narsani eshitish

---

---

44
44

va to’rtinchi narsa haqida gapirish kabi murakkab ishlarni bajara olgan
emish. Psixologiya nuqtayi nazaridan, bunday hodisaning bo’lishi mutlaqo
mumkin emas. Har holda Yuliy Sezar diqqatini bir narsadan ikkinchi narsaga
tez ko’chirish qobiliyatiga ega bo’lgan bo’lsa kerak. Shu sababli, Yuliy Sezar
o’z diqqatini bir vaqtning o’zida to’rt xil faoliyatga qarata oladi, deb
o’ylaganlar.