Taraqqiyot psixologiyasi va differensial psixologiyasi

Piaje tajribalari.
Psixolog Piaje tadkikotlarida 6-7 umr davrlarili bolalardan turli xil balandlikdagi idishlardagi suv mikdorini belgilash suralgan. Va bolalar suv mikdorini bir-biri bilan teng bo’lgan idishlarda ko’rganlaridan sunggina uz javoblari noto’g’riligni bilganlar.Kichik maktab davrida tasavvur asosan bolalar rasm chizishda, shuningdek ertak va xikoyalar tukiyotganlarida rivojlanadi. Kichik maktab umr davrlariidagi bolalar tasavvuri juda keng va xilma-xil bo’ladi. Ayrim o’quvchilar asosan real borlikni tasavvur etsalar boshkalari fantastik obraz va vaziyatlarni tasavvur etadilar. Shunga boglik kichik maktab umr davrlariidagi bolalarni realistlar va fantazyorlarga ajratish mumkin. Bolalar kupincha uzlariga maolum obrazlar, sxyujetlardan foydalangan xolda yangi obrazlarni tasavvur etadilar, yaratadilar. Bu tasavvurlar asosida ularning kurkuvni engish, dust topish, xursandchilik xislari yotadi. Bundan tashkari tasavvur terapevtik natija olib keluvchp faoliyat sifatida xam namoyon bo’lishi mumkin. Bola real xayotda kiyinchiliklarga duch kelib, ulardan chikib keta olmagan xolatda kupincha xayolga beriladi. Masalan, mexribonlik uyida tarbiyalanayotgan bola o’zining xamma xavas qilladigan oilasi, uyi bo’lishini, bu uyga ugrilar kelib kolsa, u kaxramonlik qillishini tasavvur qilladi. Tasavvur bolani vaktinchalik bushashiga va bu bushashish vaktida ota-onasiz yashashini davom ettirish uchun kuch tuplashga imkoniyat yaratadi. Uz bolasiga doimiy bakiradigan asabiy ona uz farzandining tasavvurida mexribon farishta, uz onasini katta, kurkinchli xavfdan kutkarayotgan kaxramonlik yoki bolaga doimiy ravishda ozor berganligi uchun xam ulib yotgan ona sifatida tasavvur etishi mumkin. Uz tasavvurida yaxshi yoki yomon xolatlarni boshidan kechirgan bola o’zining kelgusi xatti-xarakatlar motivatsiyasini tayyorlaydi. Kattalarga nisbatan tasavvurning bolalar xayotida axamiyati juda katta. Bola tasavvur qillib atrof-xayotni chukurrok bila boshlaydi, uz-o’zining shaxsiy tajribasidan tasavvur yordamida chetga chika oladi, ijodiy layokati rivojlanadi, shaxsiy xususiyatlarining rivojlanishiga xizmat qilladi.
3-7 umr davrlarigacha bo’lgan davr bogcha umr davrlarii davri xisoblanadi. Maktabgacha umr davrlaridagi bolalar psixologiyasida juda tez sifat o’zgarishlari bo’lishini inobatga olgan xolda 3 davrga (3-4umr davrlari) kichik maktabgacha davri(4-5umr davrlari)kichik bogcha umr davrlarii o`rta maktabgacha davr( o’rta bogcha umr davrlarii) 6-7 umr davrlari va katta maktabgacha davr katta bogcha umr davrlariilarga ajratish mumkin.Bola rivojlvnish jarayonida odamlarning ilgari utgan avlodlari tomonidan yaratilgan predmet va xodisalar olami bilan aloxida maxsus munosabatga kirishadi.Bola insoniyat kulga kiritgan barcha yutuklarni faol ravishda uzlashtirib,egallab boradi.Bunda predmetlar olamini,xamda ular yordamida amalga oshiriladigan xatti – xarakatlarni, tilni , odamlar orasidagi munosabatlarni egallab olishi, faoliyat motivlarining rivojlanishi, kobiliyatlarning usib borishi, katta umr davrlarili kishilarning bevosita yordamida amalga oshirilib borilmogi kerak Asosan mana shu davrdan boshlab bolaning mustaqill faoliyati kuchaya boshlaydi. Bogcha umr davrlaridagi bolalarga beriladigan tarbiya ularning murakkab xarakatlarini takomillashtirish, elementar gigiena, madaniy va mexnat malakalari xosil qillish, nutkini ustirish xamda ijtimoiy axolk va estetik didning dastlabgi ko’rtaqlarini yuzaga keltirish davridir.