Tarbiyaviy ishlar metodikasi

2.2. Sinfdan va maktabdan tashqari ishlarni bajarish samaradorligini oshirish usullari va bu jarayonda qo’llash mumkin bo’lgan interfaol metodlar.
Maktabning ma’naviy-ma’rifiy ishlari bo‘yicha direktor o‘rinbosari nizomda belgilangan vazifalar bilan bog‘liq ravishda tegishli pedagogik xodimlarga ko‘rsatma beradi. Xizmat vazifasi doirasidan kelib chiqqan holda sinfdan va maktabdan tashqari ishlarni tashkil etish va yangi to‘garaklarni ochish masalalarini hal qiladi. Shuningdek, u: — sinf rahbarining ta’lim-tarbiya ishlari bo‘yicha erishgan yutuqlarini hisobga olib, uni taqdirlash uchun direktorga taklif kiritish; — sinf rahbarlarining o‘z vazifasiga nisbatan mas’uliyatsizligi yoki uni suiiste’mol qilganligi uchun direktor bilan kelishilgan holda tanbeh berish; — bolani yaxshi tarbiyalagan ota-onalarni, maktabga yordam bergan mahalla faollarini taqdirlash uchun direktorga taklif berish huquqiga ega. Direktor o‘rinbosari vazifalari: — sinf rahbarlari ish rejasini direktor bilan hamkorlikda tasdiqlash; — maktabda o‘tkaziladigan sport musobaqalari rejasini direktor bilan hamkorlikda tasdiqlash; — turli xildagi to‘garak ishlari rejasini direktor bilan hamkorlikda tasdiqlash. Sinfdan va maktabdan tashqari muassasalarning tashkiliy shakllari, mazmuni va maqsadini belgilash bugungi kunimizning barcha qarorlarini hisobga olishni talab etmoqda. Sinfdan va maktabdan tashqari mazkur tarbiyaviy ishlar shaxs kamoloti bosqichlarini belgilab olishga qaratilganligi bilan tavsiflanadi. Buning uchun sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlar tizimida quyidagilar bo‘lishi lozim: — ulg‘ayayotgan inson shaxsini tarbiyada oliy ijtimoiy qadriyat deb tan olish, har bir bolaning betakror va o‘ziga xosligini hurmatlash, ijtimoiy huquqini e’tiborda tutish; 160 — milliylikning o‘ziga xos an’ana vositalariga tayanish; — pedagoglar va o‘qituvchilar o‘rtasida o‘zaro hurmat munosabatlarini shakllantirish; — maktabning jamoat tashkiloti, otaliq qiluvchi korxonalar bilan aloqasini mustahkamlash; — bolalar nazoratsizligi va qonun buzilishining oldini olish; — yashash joyi bo‘yicha bolalarning bo‘sh vaqtini tashkil etish; — o‘quvchilarning oilalariga borish va bolalarni tarbiyalashda ularga yordam berish; — yosh avlodning Vatanga, jamiyatga va mehnatga, o‘ziga va odamlarga munosabatini anglab olishga qaratilgan axloqiy tuyg‘ularini tarbiyalash. Tarbiyaviy ishlar bolalarning kundalik hayotidan olingan aniq dalillar va voqealarni, badiiy adabiyot, vaqtli matbuot, kinofilmlardan olingan misollarni tahlil etish hamda muhokama qilish asosida o‘tkaziladi. Bu ishlarning xususiyati shundaki, bu bolalarni o‘zining axloqiy xatti-harakatlari haqida mulohaza yuritishga va ularga to‘g‘ri baho berishga o‘rgatadi. Sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlar o‘quvchilarning darsdan bo‘sh vaqtlaridagi o‘quv tarbiya jarayonini to‘ldiradi va kengaytiradi, o‘quvchilarni mustaqil bilim olishlari, ijobiy qobiliyatlarini, tashabbuskorligini oshirishga imkoniyat yaratadi. Sinf jamoasi bilan olib boriladigan tarbiyaviy ishlarning hajmi, asosiy yo‘nalishlari, mazmuni har bir bosqichda o‘quvchilarning psixik rivojlanishi darajasiga mos kelishi lozim. Tarbiyaviy ish pedagogdan butun qobiliyatini ishga solishni, tinmay izlanishni taqozo etadi. Chunki kelajak avlod tarbiyalangan, uyushgan, ahil, jonajon Vatanimizning haqiqiy fuqarolari bo‘lishi kerak. Maktabda bashlang‘ich sinflarda tarbiyaviy ishlarni olib borish, uni yo‘lga qo‘yish sinf rahbari yoki tarbiyaviy ishlar tashkilotchilari tomonidan uyushtiriladi. Tarbiyaviy ishning asosiy yo‘nalishlari: — o‘quvchilarda ilmiy dunyoqarash asoslarini shakllantirish, ularni milliy istiqlol ruhida tarbiyalash; — o‘quvchilarda axloq madaniyatini, ularning o‘z huquq va burchlariga nisbatan ongli munosabatni tarbiyalash; — o‘quvchilarning ijtimoiy foydali mehnatini tashkil etish; — o‘quvchilarda o‘z-o‘zini boshqarish malakalarini shakllantirishdir. Boshlang‘ich sinf o‘quvchisi va sinf rahbari faoliyatining asosiy vazifalaridan biri o‘quvchilarning ahil tarbiyaviy jamoasini tashkil etishdir. Boshlang‘ich jamoa ishi shunday quriladiki, undan sinfning boshqa jamoalari bilan aloqasi doimiy ravishda amalga oshiriladi, umumiy maktab an’analari saqlanadi. Boshlang‘ich jamoa o‘qituvchi-tarbiyachi va sinf rahbari, o‘quvchilar o‘z-o‘zini boshqarish organlari rahbarligida umummaktab ijtimoiy foydali ishlari faoliyatida ishtirok etadi. O‘qituvchi va sinf rahbari sog‘lom, ahil bolalar jamoasini shakllantirish bilan birga doimiy bolalar qiziqishlarini qo‘llab-quvvatlaydilar, ularning ijtimoiy foydali faoliyatini yo‘naltirib boradilar. Kichik yoshli o‘quvchilar juda faol va harakatchan bo‘ladilar. Faollikka intilish bu yoshdagi bolalarning organik ehtiyojidir. Biroq bunda bolalar hali yetarli hayotiy tajribaga ega bo‘lmaydilar va kundalik pedagogik rahbarlikka ehtiyoj sezadilar. Boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi bolaning ilk maktabdagi qadamidanoq tarbiyaviy ishning chinakam jamoatchilik munosabatlarini yaratishga zo‘r imkoniyat beradigan, bolalarda bir-birlariga g‘amxo‘r munosabatda bo‘lishni tarbiyalaydigan, individual qobiliyatlarni rivojlantirish uchun qulay imkoniyatlar yaratadigan usullarni tanlaydi. O‘qituvchi boshlang‘ich sinflarda bolalarga o‘zlarini qiziqtiruvchi faoliyat turini tanlashga yordam beradi. Biroq, ko‘pincha, kichik yoshdagi o‘quvchilar yosh xususiyatlariga ko‘ra, o‘z xususiyatlarini to‘g‘ri baholay olmaydilar. Bolalarning o‘sishi ularda jamoatchilik malaka va ko‘nikmalarining shakllanib borishi bilan o‘qituvchi-tarbiyachining bolalar jamoasiga rahbarlik qilishidagi jarayonini o‘zgartirib boradi. O‘qituvchi boshlang‘ich sinflardayoq ahil bolalar jamoasini yaratish asosida sog‘lom jamoatchilik fikrini yaratadi. Boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarining bolalar tarbiyaviy jamoasini yaratish sohasidagi ishini yuqori sinflarning sinf rahbarlari davom ettiradilar. Boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi o‘quvchilarni ta’lim va tarbiyaning tabiiy sharoitida, ularning jamoa faoliyati jarayonida o‘rganadilar. Sinfdan tashqari ish o‘quvchilarga biror maqsadga qaratilgan pedagogik ta’sir vaqtini uzaytiradi, u o‘qituvchining darslarda egallagan bilimlarini kengaytirish va chuqurlashtirish, bolalarning qobilyatini rivojlantirish, ularning xilma-xil qiziqishlarini qondirish, madaniy dam olishlarini uyushtirish imkonini beradi. Sinfdan tashqari ish bolalarni jamiyat hayotiga jalb qilishning katta imkoniyatlariga ega. Har bir jamoa o‘z-o‘zini boshqarish organiga ega va umummilliy jamoaning uzviy qismi sanaladi. Shuningdek, u maqsadning birligi va tashkil qilish xususiyatlari orqali umummilliy jamoa bilan bog‘lanadi. Ijtimoiy jamiyatning ehtiyojini qondirishga yo‘naltirilgan birgalikdagi faoliyat jamoaning navbatdagi muhim xususiyatlaridir. Jamoa faoliyatining ijtimoiy-g‘oyaviy yo‘nalishi ham jamoaning faoliyati mazmunida o‘z aksini topishi muhim ahamiyatga ega. Bolalar jamoasi rivojlanishi jarayonini tahlil qilib, uni quyidagi ikki bosqichga bo‘ladilar: a) jamoani dastlabki jiðslashtirish; b) jamoani shakllantirish va uning har bir a’zosini rivojlantirish. Jamoani shakllantirish jamoa a’zolari va ularning faoliyatlariga qo‘yiladigan yagona talablar muhim ahamiyat kasb etadi. Yagona talab o‘quvchilarning dars jarayonidagi, tanaffus, sinfdan tashqari ishlar vaqtidagi jamoat joylari hamda uydagi xulq-atvor qoidalarini o‘z ichiga oladi. Puxta o‘ylab qo‘yilgan talablar tizimining muntazam amalga oshirilishi maktabda muayyan tartibning o‘rnatilishini ta’minlaydi. Pedagoglar tomonidan qo‘yilgan talablar quyidagi sharoitlarda ijobiy natija beradi: 1. O‘quvchi shaxsini hurmat qilish. 2. Muayyan maktab yoki sinfdagi sharoitni hisobga olish. 3. Qo‘yilayotgan talablarning aniq bo‘lishi. 4. O‘quvchilarning tashqi qiyofasi, kiyinishi, yurish-turishi hamda muomalasiga qo‘yilayotgan talablar, ularda ma’naviy madaniyatni shakllantirishga xizmat qilishi shart. O‘qituvchi qo‘yilayotgan talablarning hajmi, tizimini bilibgina qolmasdan, talab qo‘yish metodikasini ham o‘zlashtira olgan bo‘lishi kerak. O‘quvchilarga talablar qo‘yish metodikasi bolalarni talablar mazmuni bilan tanishtirib, ularning ahamiyatini tushuntirish, tajriba orttirish hamda ularning muntazam suratda nazorat qilib borishdan iborat. O‘quvchilarni talablar bilan tanishtirish, ko‘pincha, umumiy majlislarda amalga oshiriladi, bunda ta’lim muassasasi direktori yoki o‘quv ishlari bo‘yicha direktor o‘rinbosari istiqbolli rejalar va ularni amalga oshirish jarayonidagi talablar mazmuni bilan o‘quvchilarni tanishtiradi. Batafsil tanishtirish ayrim hollarda amalda ko‘rsatish, keyinroq sinflar bo‘yicha sinf majlislarida, maxsus suhbatlar uyushtirish jarayonida amalga oshiriladi. Xulq-atvorni tarkib toptirishga yo‘naltirilgan talablar bilan tanishtirish mazkur talablar ustida mashq qildirish bilan qo‘shib olib borilishi kerak. Xulq-atvorni tarbiyalash ongni tarbiyalashga qaraganda murakkab. O‘quvchilar talablar mohiyatini yaxshi anglashlari mumkin, biroq aksariyat hollarda ularga rioya qilmaydilar. Shu bois muntazam ravishda mashq qildirish madaniy xulq-atvorni odatga aylantiradi. Talablarning qo‘yilishi jarayonida ularga o‘quvchilarning amal qilishi ustidan nazorat o‘rnatish lozim. Nazorat qilib borish turli shartlar yordamida amalga oshiriladi, chunonchi, xulqatvor jurnalini yuritish, sinfdagi navbatchilik uchun stendda baholarni qayd etib borish va boshqalar. Nazorat haqqoniy va muntazam bo‘lish kerak. Uning natijalaridan o‘quvchilarni ogoh etib borish lozim. Jamoani uyushtirish va jinslashtirish. U faollarni tarbiyalash bilan chambarchas bog‘liq. Jamoa faollarini shakllantirish jamoaning u yoki bu faoliyatga nisbatan ehtiyoji mazmunidan kelib chiqadi. Jamoa faollarini aniqlash uchun o‘qituvchi o‘quvchilar faoliyatini, ularning jamoa ishlarida ishtiroki, xulq-atvorini kuzatib borishi, har bir o‘quvchining ijtimoiy faoliyatni tashkil etish layoqatini aniqlashi zarur. Jamoa faollarining tarkibini bolalarning o‘zlari, albatta, pedagog ishtirokida va rahbarligida tanlashsa, maqsadga muvofiq bo‘ladi. Bunda pedagog jamoa faollarining har bir a’zosi zimmasiga muayyan vazifa yuklash, ma’lum davrda ana shu vazifalar yuzasidan hisobot berib borishlariga erishish lozim. Maktabning ma’naviy-ma’rifiy ishlar bo‘yicha direktor o‘rinbosari o‘quvchilarga nisbatan mehr va muhabbat, pedagogik jamoaga va ota-onalarga nisbatan talabchan bo‘lgan holda ish tutishi va muntazam o‘z ustida ishlab, sabr-bardoshli, o‘z fikrlarini puxta bayon qilib, o‘zgalarni o‘ziga jalb qila oladigan xislatlarni o‘ziga mujassamlaydi. Davlat va hukumatimiz tomonidan qabul qilingan barcha hujjatlar mohiyatini, Prezident asarlarini yaxshi bilishi, uni o‘quvchi-yoshlar orasida targ‘ib eta olishi, xalq pedagogikasi an’analarini, o‘zbek xalqi milliy urf-odatlari, qadriyatlari, allomalari o‘gitlarini yaxshi bilishi, shuningdek: — Mamlakatimizning ichki va tashqi siyosatini yaxshi bilishi va doimo uni o‘z faoliyatida hisobga olishi, tarbiyaviy ishlarni tashkil etishning ilmiy asoslari hamda yangicha usul va metodlarini yaxshi bilishi; — radio, televideniya va ommaviy axborotning boshqa vositalari orqali berilgan eng so‘nggi yangiliklardan boxabar bo‘lishi hamda ularning mohiyatini o‘quvchilarga yetkaza olishi; — sinfdan tashqari tadbirlarni tayyorlash va o‘tkaza bilishi; — tuman, shahar, viloyat, respublika miqyosida o‘tkaziladigan tadbirlarda ishtirok etishi; — maktabda o‘quvchilar bilan tarbiyaviy ishlarni olib borayotganlarga metodik tavsiyalar berib borishi; — muntazam ravishda o‘z malakasini oshirib turishi, o‘z sohasi bo‘yicha o‘tkaziladigan seminarlarda ishtirok etishi lozim.
Maktabning ma’naviy-ma’rifiy ishlari bo‘yicha direktor o‘rinbosari nizomda belgilangan vazifalar bilan bog‘liq ravishda tegishli pedagogik xodimlarga ko‘rsatma beradi. Xizmat vazifasi doirasidan kelib chiqqan holda sinfdan va maktabdan tashqari ishlarni tashkil etish va yangi to‘garaklarni ochish masalalarini hal qiladi. Shuningdek, u:sinf rahbarining ta’lim-tarbiya ishlari bo‘yicha erishgan yutuqlarini hisobga olib, uni taqdirlash uchun direktorga taklif kiritish;sinf rahbarlarining o‘z vazifasiga nisbatan mas‘uliyatsizligi yoki uni suiiste’mol qilganligi uchun direktor bilan kelishilgan holda tanbeh berish;bolani yaxshi tarbiyalagan otaonalarni, maktabga yordam bergan mahalla faollarini taqdirlash uchun direktorga taklif berish huquqiga ega. Direktor o‘rinbosari vazifalari: Sinf rahbarlari ish rejasini direktor bilan hamkorlikda tasdiqlash;maktabda o‘tkaziladigan sport musobaqalari rejasini direktor bilan hamkorlikda tasdiqlash;turli xildagi to‘garak ishlari rejasini direktor bilan hamkorlikda tasdiqlash. Sinfdan va maktabdan tashqari muassasalarning tashkiliy shakllari, mazmuni va maqsadini belgilash bugungi kunimizning barcha qarorlarini hisobga olishni talab etmoqda. Sinfdan va maktabdan tashqari mazkur tarbiyaviy ishlar shaxs kamoloti bosqichlarini belgilab olishga qaratilganligi bilan tavsiflanadi. Buning uchun sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlar tizimida quyidagilar bo‘lishi lozim:ulg‘ayayotgan inson shaxsini tarbiyada oliy ijtimoiy qadriyat deb tan olish, har bir bolaning betakror va o‘ziga xosligini hurmatlash, ijtimoiy huquqini e’tiborda tutish;milliylikning o‘ziga xos an’ana vositalariga tayanish;pedagoglar va o‘qituvchilar o‘rtasida o‘zaro hurmat munosabatlarini shakllantirish;maktabning jamoat tashkiloti, otaliq qiluvchi korxonalar bilan aloqasini mustahkamlash;bolalar nazoratsizligi va qonun buzilishining oldini olish;yashash joyi bo‘yicha bolalarning bo‘sh vaqtini tashkil etish;o‘quvchilarning oilalariga borish va bolalarni tarbiyalashda ularga yordam berish;yosh avlodning Vatanga, jamiyatga va mehnatga, o‘ziga va odamlarga munosabatini anglab olishga qaratilgan axloqiy tuy- g‘ularini tarbiyalash.Tarbiyaviy ishlar bolalarning kundalik hayotidan olingan aniq dalillar va voqealarni, badiiy adabiyot, vaqtli matbuot, kinofilmlardan olingan misollarni tahlil etish hamda muhokama qilish asosida o‘tkaziladi. Bu ishlarning xususiyati shundaki, bu bolalarni o‘zining axloqiy xatti-harakatlari haqida mulohaza yuritishga va ularga to‘g‘ri baho berishga o‘rgatadi. Sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlar o‘quvchilarning darsdan bo‘sh vaqtlaridagi o‘quv tarbiya jarayonini to‘ldiradi va kengaytiradi, o‘quvchilarni mustaqil bilim olishlari, ijobiy qobiliyatlarini, ta- shabbuskorligini oshirishga imkoniyat yaratadi. Sinf jamoasi bilan olib boriladigan tarbiyaviy ishlarning hajmi, asosiy yo‘nalishlari, mazmuni har bir bosqichda o‘quvchilarning psixik rivojlanishi darajasiga mos kelishi lozim. Tarbiyaviy ish pedagogdan butun qobiliyatini ishga solishni, tinmay izlanishni taqozo etadi. Chunki kelajak avlod tarbiyalangan, uyush- gan, ahil, jonajon Vatanimizning haqiqiy fuqarolari bo‘lishi kerak. Maktabda bashlang‘ich sinflarda tarbiyaviy ishlarni olib borish, uni yo‘lga qo‘yish sinf rahbari yoki tarbiyaviy ishlar tashkilotchilari tomonidan uyushtiriladi. Tarbiyaviy ishning asosiy yo‘nalishlari: o‘quvchilarda ilmiy dunyoqarash asoslarini shakllantirish, ularni milliy istiqlol ruhida tarbiyalash; o‘quvchilarda axloq madaniyatini, ularning o‘z huquq va burchlariga nisbatan ongli munosabatni tarbiyalash; o`quvchilarning ijtimoiy foydali mehnatini tashkil etish; o‘quvchilarda o‘z-o‘zini boshqarish malakalarini shakl- lantirishdir.Boshlang‘ich sinf o‘quvchisi va sinf rahbari faoliyatining asosiy vazifalaridan bin o‘quvchilarning ahil tarbiyaviy jamoasini tashkil etishdir. Boshlang‘ich jamoa ishi shunday quriladiki, undan sinfning boshqa jamoalari bilan aloqasi doimiy ravishda amalga oshiriladi, umumiy maktab an’analari saqlanadi. Boshlang‘ich jamoa o‘qituvchi-tarbiyachi va sinf rahbari, o‘quvchilar o‘z-o‘zini boshqarish organlari rahbarligida umummaktab ijtimoiy foydali ishlari faoliyatida ishtirok etadi. O‘qituvchi va sinf rahbari sog‘lom, ahil bolalar jamoasini shakllantirish bilan birga doimiy bolalar qiziqishlarini qo‘llab-quvvatlaydilar, ularning ijtimoiy foydali faoliyatini yo‘naltirib boradilar. Kichik yoshli o‘quvchilar juda faol va harakatchan bo‘ladilar. Faollikka intilish bu yoshdagi bolalarning organik ehtiyojidir. Biroq bunda bolalar hali yetarli hayotiy tajribaga ega bo‘lmaydilar va kundalik pedagogik rahbarlikka ehtiyoj sezadilar. Boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi bolaning ilk maktabdagi qadamidanoq tarbiyaviy ishning chinakam jamoatchilik munosabatlarini yaratishga zo‘r imkoniyat beradigan, bolalarda bir-birlariga g`amxo‘r munosabatda bo‘lishni tarbiyalaydigan, individual qobiliyatlarni rivojlantirish uchun qulay imkoniyatlar yaratadigan usullarni tanlaydi. O‘qituvchi boshlang‘ich sinflarda bolalarga o‘zlarini qiziqtiruvchi faoliyat turini tanlashga yordam beradi. Biroq, ko‘pincha, kichik yoshdagi o‘quvchilar yosh xususiyatlariga ko‘ra, o‘z xususiyatlarini to‘g‘ri baholay olmaydilar. Bolalarning o‘sishi ularda jamoatchilik malaka va ko‘nikma- larining shakllanib borishi bilan o‘qituvchi-tarbiyachining bolalar jamoasiga rahbarlik qilishidagi jarayonini o‘zgartirib boradi. O‘qituvchi boshlang‘ich sinflardayoq ahil bolalar jamoasini yaratish asosida sog‘lom jamoatchilik fikrini yaratadi. Boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarining bolalar tarbiyaviy jamoasini yaratish sohasidagi ishini yuqori sinflarning sinf rahbarlari davom ettiradilar. Boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi o‘quvchilarni ta’lim va tarbiyaning tabiiy sharoitida, ularning jamoa faoliyati jarayonida o‘rganadilar. Sinfdan tashqari ish o‘quvchilarga biror maqsadga qaratilgan pedagogik ta’sir vaqtini uzaytiradi, u o‘qituvchining darslarda egallagan bilimlarini kengaytirish va chuqurlashtirish, bolalarning qobilyatini rivojlantirish, ularning xilma-xil qiziqishlarini qondirish, madaniy dam olish- larini uyushtirish imkonini beradi. Sinfdan tashqari ish bolalarni jamiyat hayotiga jalb qilishning katta imkoniyatlariga ega. Har bir jamoa o‘z-o‘zini boshqarish organiga ega va umum- milliy jamoaning uzviy qismi sanaladi. Shuningdek, u maqsadning birligi va tashkil qilish xususiyatlari orqali umummilliy jamoa bilan bog‘lanadi. Ijtimoiy jamiyatning ehtiyojini qondi- rishga yo‘naltirilgan birgalikdagi faoliyat jamoaning navbatdagi muhim xususiyatlaridir. Jamoa faoliyatining ijtimoiy-g‘oyaviy yo‘nalishi ham jamoaning faoliyati mazmunida o‘z aksini topishi muhim ahamiyatga ega. Bolalar jamoasi rivojlanishi jarayonini tahlil qilib, uni quyidagi ikki bosqichga bo‘ladilar:jamoani dastlabki jipslashtirish; jamoani shakllantirish va uning har bir a’zosini rivojlantirish. Jamoani shakllantirish jamoa a’zolari va ularning faoliyatlariga qo‘yiladigan yagona talablar muhim ahamiyat kasb etadi. Yagona talab o‘quvchilarning dars jarayonidagi, tanaffus, sinfdan tashqari ishlar vaqtidagi jamoat joylari hamda uydagi xulq-atvor qoidalarini o‘z ichiga oladi. Puxta o‘ylab qo‘yilgan talablar tizimining muntazam amalga oshirilishi maktabda muayyan tartibning o‘rnatilishini ta’minlaydi. Pedagoglar tomonidan qo‘yilgan talablar quyidagi sharoitlarda ijobiy natija beradi: O‘quvchi shaxsini hurmat qilish. Muayyan maktab yoki sinfdagi sharoitni hisobga olish. Qo‘yilayotgan talablarning aniq bo‘lishi. O‘quvchilarning tashqi qiyofasi, kiyinishi, yurishturishi hamda muomalasiga qo‘yilayotgan talablar, ularda ma’naviy madaniyatni shakllantirishga xizmat qilishi shart. O‘qituvchi qo‘yilayotgan talablarning hajmi, tizimini bilibgina qolmasdan, talab qo‘yish metodikasini ham o‘zlashtira olgan bo‘lishi kerak. O‘quvchilarga talablar qo‘yish metodikasi bolalarni talablar mazmuni bilan tanishtirib, ularning ahamiyatini tushuntirish, tajriba orttirish hamda ularning muntazam suratda nazorat qilib borishdan iborat. O`quvchilarni talablar bilan tanishtirish, ko‘pincha, umumiy majlislarda amalga oshiriladi, bunda ta’lim muassasasi direktori yoki o‘quv ishlari bo‘yicha direktor o‘rinbosari istiqbolli rejalar va ularni amalga oshirish jarayonidagi talablar mazmuni bilan o‘quvchilarni tanish- tiradi. Batafsil tanishtirish ayrim hollarda amalda ko‘rsatish, keyinroq sinflar bo‘yicha sinf majlislarida, maxsus suhbatlar uyushtirish jarayonida amalga oshiriladi. Xulq-atvorni tarkib toptirishga yo‘naltirilgan talablar bilan tanishtirish mazkur talablar ustida mashq qildirish bilan qo‘shib olib borilishi kerak. Xulq-atvorni tarbiyalash ongni tarbiyalashga qaraganda murakkab. O‘quvchilar talablar mohiyatini yaxshi anglashlari mum- kin, biroq aksariyat hollarda ularga rioya qilmaydilar. Shu bois muntazam ravishda mashq qildirish madaniy xulq-atvorni odatga aylantiradi. Talablarning qo‘yilishi jarayonida ularga o‘quvchilarning amal qilishi ustidan nazorat o‘rnatish lozim. Nazorat qilib borish turli shartlar yordamida amalga oshiriladi, chunonchi, xulq- atvor jurnalini yuritish, sinfdagi navbatchilik uchun stendda baholarni qayd etib borish va boshqalar. Nazorat haqqoniy va muntazam bo‘lish kerak.Uning natijalaridan o‘quvchilarni ogoh etib borish lozim.Jamoani uyushtirish va jinslashtirish.U faollarni tarbiyalash bilan chambarchas bog‘liq. Jamoa faollarini shakllantirish jamoaning u yoki bu faoliyatga nisbatan ehtiyoji mazmunidan kelib chiqadi. Jamoa faollarini aniqlash uchun o‘qituvchi o‘quvchilar faoliyatini, ularning jamoa ishlarida ishtiroki, xulqatvorini kuzatib borishi, har bir o‘quvchining ijtimoiy faoliyatni tashkil etish layoqatini aniqlashi zarur. Jamoa faollarining tarkibini bolalarning o‘zlari, albatta, pedagog ishtirokida va rahbarligida tanlashsa, maqsadga muvofiq bo‘ladi. Bunda pedagog jamoa faollarining har bir a’zosi zimmasiga muayyan vazifa yuklash, ma’lum davrda ana shu vazifalar yuzasidan hisobot berib borishlariga erishish lozim. Maktabning ma’naviy-ma’rifiy ishlar bo‘yicha direktor o‘rinbosari o‘quvchilarga nisbatan mehr va muhabbat, pedagogik jamoaga va ota-onalarga nisbatan talabchan bo‘lgan holda ish tutishi va muntazam o‘z ustida ishlab, sabr-bardoshli, o‘z fikrlarini puxta bayon qilib, o‘zgalarni o‘ziga jalb qila oladigan xislatlarni o‘ziga mujassamlaydi. Davlat va hukumatimiz tomonidan qabul qilingan barcha hujjatlar mohiyatini, Prezident asarlarini yaxshi bilishi, uni o‘quvchi-yoshlar orasida targ‘ib eta olishi, xalq pedagogikasi an’analarini, o‘zbek xalqi milliy urf-odatlari, qadriyatlari, allomalari o‘gitlarini yaxshi bilishi, shuningdek: Mamlakatimizning ichki va tashqi siyosatini yaxshi bilishi va doimo uni o‘z 42 faoliyatida hisobga olishi, tarbiyaviy ishlarni tashkil etishning ilmiy asoslari hamda yangicha usul va metodlarini yaxshi bilishi; radio, televideniya va ommaviy axborotning boshqa vositalari orqali berilgan eng so‘nggi yangiliklardan boxabar bo‘lishi hamda ularning mohiyatini o‘quvchilarga yetkaza olishi; sinfdan tashqari tadbirlarni tayyorlash va o‘tkaza bilishi; tuman, shahar, viloyat, respublika miqyosida o‘tkaziladigan tadbirlarda ishtirok etishi; maktabda o‘quvchilar bilan tarbiyaviy ishlarni olib borayotganlarga metodik tavsiyalar berib borishi; muntazam ravishda o‘z malakasini oshirib turishi, o‘z sohasi bo‘yicha o‘tkaziladigan seminarlarda ishtirok etishi lozim.Mazkur talablar amaliy faoliyatda ro‘yobga chiqarilgan bo‘lishi uchun bu ishlarni tashkil etishning muayyan izchilligini tavsiya etamiz. U individual ishda ham, ommaviy ishlarda ham foydalanilishi mumkin. 1. Tarbiyaviy vazifalarni o‘rganish. Mazkur bosqich o‘quvchilarning va sinf jamoasining o‘ziga xos xususiyatlarini o‘rganishga qaratiladi. Bundan maqsad bolalarga samarali tarbiyaviy ta’sir ko‘rsatish va sinfda qaror topgan vaziyat uchun eng dolzarb tarbiyaviy vazifalarni aniqlashdan iborat. Bosqichdan ko‘zda tutilgan maqsad pedagogik reallikni obyektiv baholash, undagi ijobiy jihatlar (boladagi, jamoadagi eng yaxshi tomonlar)ni hamda nimalarni tuzatish, shakllantirish va eng muhim vazifalarni aniqlashdan iborat. O‘rganish ishlari pedagogik tadqiqotlarda ma’lum bo‘lgan metodlar yordamida (ularning ichida hozirda kuzatish eng asosiy-dir) amalga oshiriladi. Kuzatish yordamida pedagog har bir bola va umuman jamoa to‘g‘risida axborot to‘playdi. Suhbat axborot to‘plovchi metoddir. Bunda suhbat faqat bola va sinf bilan emas, balki ota-onalar, sinfda ishlovchi boshqa o‘qituvchilar bilan ham o‘tkaziladi. Maktab psixologi bilan bo‘ladigan suhbat alohida ahamiyatga ega, chunki u pedagogning tasavvurlarini kengaytiribgina qolmay, balki professional takliflar ham beradi. Individual ishda bolaning faoliyati mahsulotlari: rasmlar, mayda-chuyda buyumlar, she’r, hikoya va hokazolar katta ahamiyatga ega.Jamoani o‘rganishda sotsiometriya metodi axborot berish jiha tidan ustun turadi. Uning yordamida pedagog sinfdagi mashhur va nomi chiqmagan bolalar, unda kichik guruhlarning bor-yo‘qligi, ular o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar xarakteri haqida ko‘p narsa bilib oladi. 2. Bo‘lajak sinfdan tashqari tarbiyaviy ishni modellashtirish shundan iboratki, pedagog o‘z xayolida muayyan shakl obrazini yaratadi. Bunda sinfdan tashqari ishning maqsadi, umumiy vazifalari mo‘ljal sifatida foydalanilishi kerak. Masalan, sinfda bolalarga aralashmaydigan, pedagog va bolalar bilan aloqaga kirishmaydigan,odamovi o‘quvchi bor deylik. Umumiy maqsad — kirishimlik, odamga el bo‘lishlik sifatlarini tarbiyalash bo‘lsin. Modelning amalda ro‘yobga chiqarilishi o‘ylangan tarbiyaviy ishlarning real pedagogik jarayonda amalga oshirilishiga qaratilgan. Qilingan ishlarning tahlili modelni real hayotda joriy etilishi bilan taqqoslash, muvaffaqiyatli chiqqan va muammoli daqiqalarni, ularning sababi va oqibatlarini aniqlashga qaratilgan. Kelgusidagi tarbiyaviy ishlar uchun vazifalarni belgilash elementi juda muhimdir. Mazkur bosqich tarbiyaviy vazifalar, ularning mazmuni, shakllariga tuzatishlar kiritish va keyingi sinfdan tashqari ishlarni rejalashtirish uchun juda muhimdir. Komil insonni tarbiyalashda sinfdan tashqari tarbiyaviy ishlarni amalga oshirishning nazariy va amaliy g’oyalarining asoslash, sharhlash hamda sinfdan va maktabdan tashqari ishlarni tashkil etishda kasbiy mahoratni oshirishga xizmat qiluvchi samarali shakl, metod va vositalarning aniqlanganligi, shuningdek, komil insonni tarbiyalashda tarbiyaviy ishlarning amalga oshirish texnologiyasining ishlab chiqish. O’quvchilarning erishgan yutuqlarini o’rganishda barcha 43 o’quvchilardan emas, balki ushbu qatlamning vakillari sifatida tanlab olingan o’quvchilardan obyektiv testlarni o’tkazish orqali baholanadi. Shuningdek, maktab direktorlari, o’qituvchilar, o’quvchilar, hattoki ota-onalardan so’rovnomalar o’tkazilib, maktabdagi ta’lim sifatiga ta’sir ko’rsatuvchi omillar, jumladan, maktab resurslari, o’quvchilarning ta’lim olishga oid qarashlari, o’qitish usullari hamda uy sharoitida o’quvchilarning bilim olishi qanchalik darajada qo’llabquvvatlanayotganligiga doir qimmatli ma’lumotlar to’planadi. Sinfdan tashqari oʻqish oʻquvchilarning mustaqil faoliyati asosida uyushtiriladi. Bu esa, bir tomondan, oʻquvchilarning yosh xususiyatlarini, qiziqishlari doirasini, ikkinchi tomondan, oʻqishga tavsiya qilinadigan asarlarning dastur mavzusiga mosligi va badiiy barkamolligini alohida inobatga olishni taqozo etadi. Shuningdek, sinfdan tashqari oʻqish jarayonida nutq oʻstirish ishlariga alohida e’tibor beriladi. Chunki unda qoʻllaniladigan turli usullar: matnni ifodali oʻqish, rollarga boʻlib oʻqish, tanlab oʻqish, yod olish, asar mazmuni yuzasidan reja tuzish va shu asosda qayta hikoyalash, qisqartirib hikoyalash, shaxsini oʻzgartirib hikoyalash, asar mavzusini aniqlash, qahramonlarning fe’l-avorini tavsiflash va hokazolar oʻquvchilarning ogʻzaki nutqini oʻstirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Sinfdan tashqari oʻqish darslarida xalq ogʻzaki ijodi (ertak, maqol, topishmoq) ni oʻqib-oʻrganish, badiiy asarni tahlil qilish orqali ogʻzaki nutqni oʻstirishning muhim omillaridan hisoblanadi.
Interfaol metodlar- shunday metodlarki, u o’quvchilarning o’zaro muloqot va o’zaro ta`siridagi dars jarayonini amalga oshiruvchi usuldir. “Interaktiv” so’zi ingliz tilidan olingan “Interakt”, ya`ni “Inter” – o’zaro, “akt” – harakat, ta`sir, faollik ma`nolarini beradi. Interfaol usullardagi darslar o’quvchini ijodiy fikrlashga, olingan axborotlarni o’zaro faollikda hal etishga, o’z fikrini erkin bayon etishga, tashabbuskorlikka, guruhlarda masalalar echimini topishga, hamkorlik, hamjixatlikda ish yuritishga, fikrni mantiqan yozma ravishda bayon etishga chorlaydi. Interfaol metodlarda ish yuritish, an`anaviy usullardan voz kechish degani emas. Balki ta`lim mazmunini o’zaro faollikda hal eta olish demakdir.
O’quvchilar hamkorlik, hamijodkorlikda ishlashda mavzu mazmunini bilish va o’zlashtirishda o’zlarining shaxsiy xissalarini qo’shish imkoniyatiga ega bo’ladilar. O’zaro bilimlar, g’oyalar, fikrlarni almashish jarayoni sodir bo’ladi.Bunday holatlar o’zaro samimiylikni ta`minlaydi, yangi bilimlarni olish, o’zlashtirishga havas ortadi. Dars jarayonida bir – birlarini qo’llab – quvvatlash, o’zaro samimiy, do’stona munosabatlar vujudga keladi. Bu muhitni yaratilishi juda katta tarbiyaviy ahamiyatga ega. Interfaol darslarni tashkil etishda o’quv jarayonida yakka tartibda, juft bo’lib ishlash, guruhlarda ishlash, izlanishga asoslangan loyihalar, rolli o’yinlar, hujjat bilan ishlash, axborot manbalari bilan ishlash, ijodiy ishlashlardan foydalanish mumkin.Interfaol usullar nimalarni o’z ichiga oladi? Hozirgi kunda mamlakatimiz metodistlari, trenerlari, amaliyotchi o’qituvchilari turli shakl – formalar taklif etmoqda va amaliyotda qo’llamoqda. Ulardan: -Juftlikda ishlash; -Karusel; -Kichik guruhlarda ishlash; -Akvarium; -Tugallanmagan gaplar; -Aqliy hujum; -Daraxt echimi -Rolli o’yinlar; -Press metod; Yuqoridagi turli shakl – formalardan foydalanishda, o’quvchilarni shu jarayonda ishlashga tayyorlab, ularni ko’nikma va malakalarga ega bo’lgan hollarda qo’llanilsa, kutilgan natijalarni olish mumkin. quvvatlashlarini ta`kidlab o’tganlar. Tadqiqot doirasida olib borilgan tajriba-sinov ishlariga jalb etilgan respondentlar tomonidan bayon etilgan javoblardan ko’rinib turibdiki, boshlang’ich ta`lim darslarini interfaol metodlar asosida tashkil etish bugungi kun talablari darajasida emas ekan. Mazkur holatni bartaraf etish uchun maxsus dastur asosida muayyan pedagogik faoliyatni maqsadga muvofiq tarzda amalga oshirish lozim. Qayd etilgan fikr-mulohazalarga tayanib quyidagi xulosaga keldik. Yangi pedagogik texnologiya nazariyasi ta`lim-tarbiyaning globallashuvi sharoitida boshlang’ich ta`lim o’kuvchilari tomonidan qisqa vaqt oralig’ida puxta bilimlarni o’zlashtirish imkoniyatini beradi. Mazkur nazariya g’oyalarini uzluksiz ta`lim-tarbiya tizimida faoliyat olib borayotgan ta`lim-tarbiya muassasalarining o’quv jarayoniga tadbiq etish dolzarb vazifa hisoblanadi.

Xulosa
Tarbiyaviy ishlarni davr talabiga javob beradigan holga keltirish uchun tarbiyaning asosi bo‘lgan barcha g‘oyalar qaytadan ko‘rib chiqilishi, asosiy e’tibor bola shaxsiga qaratilishi, yillar davomida to‘plangan ijobiy tajribadan unumli foydalanish zarurligini taqozo etadi. Tarbiyaviy ishlar huquq-tartibot organlari, ijodiy uyushmalar, davlat va nodavlat jamg‘armalar, qo‘- mitalar va tashkilotlar bilan hamkorlikda olib boriladi. Inson shaxsining kamol topishi juda murakkab va uzluksiz jarayon davomida shakllanadi. Uning tarbiyasiga ota-onasi, maktab, mahalla, do‘stlari, jamoat tashkilotlari, atrof-muhit, ommaviy axborot vositalari, san’at, adabiyot, tabiat va hokazolar bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Yuqoridagi barcha hayotiy ehtiyojlarni vujudga keltirishda o‘zaro hamkorlikning ta’sir doirasi orqali shaxsni tarbiyalash va tarbiyaning birligini ta’minlagan holda, uni shaxs sifatida shakllanishiga salbiy ta’sir ko‘rsatadigan muhitdan himoya qilishdir. Tarbiyaning bosh maqsadi — yosh avlodni ma’naviy-axloqiy tarbiyalashda xalqning boy milliy, ma’naviy-tarixiy an’analariga, urf-odatlari hamda umumbashariy qadriyatlarga asoslangan samarali tashkiliy, pedagogik shakl va vositalarni ishlab chiqib, amalda joriy etishdir. Tarbiyaning asosiy vazifasi — shaxsning aqliy, axloqiy, erkin fikrlovchi va jismoniy rivojlanishi, uning qobiliyatlarini har tomonlama ochish uchun imkoniyat yaratishdir. Buning uchun: — yoshlarni erkin fikrlashga tayyorlash, hayot mazmunini tushunib olishlariga ko‘maklashish, o‘z-o‘zini idora va nazorat qila bilishni shakllantirish, o‘z shaxsiy turmushiga maqsadli yondashuv, ularda reja va amal birligi hissini uyg‘otish; — o‘quvchilarni milliy, umuminsoniy qadriyatlar, Vatanimizning boy ma’naviy merosi bilan tanishtirish, madaniy hamda dunyoviy bilimlarni egallashga bo‘lgan talablarini shakllantirish, malaka hosil qildirish, tobora o‘stirib-boyitib borish va estetik tushunchalarini shakllantirish; — har bir o‘smirning bilimdonligini va ijodiy imkoniyatlarini aniqlab, ularni rivojlantirish.
Sinfdan tashqari ishlar o‘z mazmuniga ko‘ra juda xilma-xil: ijtimoiy-siyosiy, ilmiy, ijtimoiy foydali, badantarbiya-sog‘lomlashtirish ishlari bo‘ladi. Sinfdan tashqari ishlar uch xil shaklda: ommaviy, to‘garak va individual shakllarda tashkil qilinadi. Ommaviy shakllar: ertaliklar, maktab kechalari, bolalar bayramlari, ko‘riklar, quvnoqlar va topqirlar to‘garagi, sayr, sinf va maktab muzeylari, bolalar ishlarining ko‘rgazmalari va hokazolar. To‘garak shakllari: maktabdagi har bir to‘garak o‘zining doimiy ish kunlari va soatlariga ega bo‘lishi lozim. To‘garakda qat’iy intizom bo‘lishi: to‘garak a’zolari mashg‘ulotlariga kechikmasdan kelishlari, to‘garak topshiriqlarini batartib bajarishlari, to‘garakning moddiy boyliklarini ehtiyot qilishlari kerak. Sinfdan tashqari individual shakllar: har bir o‘quvchi mayl va qobiliyatlarining rivojlanishiga yordam beradi. Bu ishda sinfdan tashqari o‘qish katta ahamiyatga ega. Maktabda har bir sinf uchun sinfdan tashqari o‘qish dasturi bor. O‘quvchining nima o‘qiyotgani va o‘qigan narsalarini qanday idrok qilayotganini o‘qituvchi bilishi juda muhim. Shuning uchun o‘qituvchining sinfdan tashqari o‘qishga rahbarligi eng yaxshi kitoblarni targ‘ib qilish va o‘quvchilarda o‘qilgan darsliklarni to‘g‘ri, chuqur idrok etishni rivojlantirishdan iborat.
Tarbiyaviy ishlarni davr talabiga javob beradigan holga keltirish uchun tarbiyaning asosi bo'lgan barcha g'oyalar qaytadan ishlab chiqiladi. Sinfdan tashqari ishlarni tashkil etishda o'qituvchining yo'naltiruvchi ta'siri ostidagi o'quvchilarning o'z-o'zini nazorat qilish asosiga qurilgan va fan kabinetlarida, kutubxonada va uyda yakka tartibdagi reja asosida o'tkaziladigan mustaqil mashg'ulotlar etakchi shaklga aylanishi kerak. Bunda sinfdan tashqari ishda ta'limning moddiy bazasi: qo'shimcha va ma'lumotnoma adabiyotlari laboratoriya uskunalari, ko'rgazmali qo'llanmalar, didaktik materiallar, texnika vositalaridan oqilona foydalanish ko'zda tutiladi. Ular o'z ichiga quyidagilarni oladi: darslik va qo'shimcha adabiyotlar bilan ishlashning xilma-xil shakllarini olgan, nazariy bilimlarni o'zlashtirishni ta'minlovchi; tajribalar, ijodiy tusdagi ishlarni bajarishni, asboblarni loyihalashni, maketlar, modellar vahokazolarni tayyorlashni olgan mustaqil ishlash uchun topshiriqlar sistemasi maqsadga muvofiqdir. 
Sinfdan va maktabdan tashqari ishlar metodikasi fani va bo'limiga sinf rahbarlarining ishlari, maktab ma'muriyatining tarbiyaviy ishlari kiritiladi. Bunda o'qituvchilarning o'quvchilar bilan muomilasi, adolatli bo'lishi, ta'sir ko'rsata olishi kerak. 
O'quvchi yoshlarni hozirgi zamon ma'naviyati bilan ongini sug'orish, ya'ni singdirish kerak. O'quvchilarni qadriyatlarimiz asosida urf-an'analarimiz asosida tarbiyalash har bir o'qituvchining vazifasi.
Maktabning ma’naviy-ma’rifiy ishlari bo‘yicha direktor o‘rinbosari nizomda belgilangan vazifalar bilan bog‘liq ravishda tegishli pedagogik xodimlarga ko‘rsatma beradi. Xizmat vazifasi doirasidan kelib chiqqan holda sinfdan va maktabdan tashqari ishlarni tashkil etish va yangi to‘garaklarni ochish masalalarini hal qiladi. Shuningdek, u:sinf rahbarining ta’lim-tarbiya ishlari bo‘yicha erishgan yutuqlarini hisobga olib, uni taqdirlash uchun direktorga taklif kiritish;sinf rahbarlarining o‘z vazifasiga nisbatan mas‘uliyatsizligi yoki uni suiiste’mol qilganligi uchun direktor bilan kelishilgan holda tanbeh berish;bolani yaxshi tarbiyalagan otaonalarni, maktabga yordam bergan mahalla faollarini taqdirlash uchun direktorga taklif berish huquqiga ega. Direktor o‘rinbosari vazifalari: Sinf rahbarlari ish rejasini direktor bilan hamkorlikda tasdiqlash;maktabda o‘tkaziladigan sport musobaqalari rejasini direktor bilan hamkorlikda tasdiqlash;turli xildagi to‘garak ishlari rejasini direktor bilan hamkorlikda tasdiqlash. Sinfdan va maktabdan tashqari muassasalarning tashkiliy shakllari, mazmuni va maqsadini belgilash bugungi kunimizning barcha qarorlarini hisobga olishni talab etmoqda. Sinfdan va maktabdan tashqari mazkur tarbiyaviy ishlar shaxs kamoloti bosqichlarini belgilab olishga qaratilganligi bilan tavsiflanadi. Buning uchun sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlar tizimida quyidagilar bo‘lishi lozim:ulg‘ayayotgan inson shaxsini tarbiyada oliy ijtimoiy qadriyat deb tan olish, har bir bolaning betakror va o‘ziga xosligini hurmatlash, ijtimoiy huquqini e’tiborda tutish;milliylikning o‘ziga xos an’ana vositalariga tayanish;pedagoglar va o‘qituvchilar o‘rtasida o‘zaro hurmat munosabatlarini shakllantirish;maktabning jamoat tashkiloti, otaliq qiluvchi korxonalar bilan aloqasini mustahkamlash;bolalar nazoratsizligi va qonun buzilishining oldini olish;yashash joyi bo‘yicha bolalarning bo‘sh vaqtini tashkil etish;o‘quvchilarning oilalariga borish va bolalarni tarbiyalashda ularga yordam berish;yosh avlodning Vatanga, jamiyatga va mehnatga, o‘ziga va odamlarga munosabatini anglab olishga qaratilgan axloqiy tuy- g‘ularini tarbiyalash.Tarbiyaviy ishlar bolalarning kundalik hayotidan olingan aniq dalillar va voqealarni, badiiy adabiyot, vaqtli matbuot, kinofilmlardan olingan misollarni tahlil etish hamda muhokama qilish asosida o‘tkaziladi. Bu ishlarning xususiyati shundaki, bu bolalarni o‘zining axloqiy xatti-harakatlari haqida mulohaza yuritishga va ularga to‘g‘ri baho berishga o‘rgatadi. Sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlar o‘quvchilarning darsdan bo‘sh vaqtlaridagi o‘quv tarbiya jarayonini to‘ldiradi va kengaytiradi, o‘quvchilarni mustaqil bilim olishlari, ijobiy qobiliyatlarini, ta- shabbuskorligini oshirishga imkoniyat yaratadi. Sinf jamoasi bilan olib boriladigan tarbiyaviy ishlarning hajmi, asosiy yo‘nalishlari, mazmuni har bir bosqichda o‘quvchilarning psixik rivojlanishi darajasiga mos kelishi lozim.
Maktabda bashlang‘ich sinflarda tarbiyaviy ishlarni olib borish, uni yo‘lga qo‘yish sinf rahbari yoki tarbiyaviy ishlar tashkilotchilari tomonidan uyushtiriladi. Tarbiyaviy ishning asosiy yo‘nalishlari: — o‘quvchilarda ilmiy dunyoqarash asoslarini shakllantirish, ularni milliy istiqlol ruhida tarbiyalash; — o‘quvchilarda axloq madaniyatini, ularning o‘z huquq va burchlariga nisbatan ongli munosabatni tarbiyalash; — o‘quvchilarning ijtimoiy foydali mehnatini tashkil etish; — o‘quvchilarda o‘z-o‘zini boshqarish malakalarini shakllantirishdir. Boshlang‘ich sinf o‘quvchisi va sinf rahbari faoliyatining asosiy vazifalaridan biri o‘quvchilarning ahil tarbiyaviy jamoasini tashkil etishdir. Boshlang‘ich jamoa ishi shunday quriladiki, undan sinfning boshqa jamoalari bilan aloqasi doimiy ravishda amalga oshiriladi, umumiy maktab an’analari saqlanadi. Boshlang‘ich jamoa o‘qituvchi-tarbiyachi va sinf rahbari, o‘quvchilar o‘z-o‘zini boshqarish organlari rahbarligida umummaktab ijtimoiy foydali ishlari faoliyatida ishtirok etadi. O‘qituvchi va sinf rahbari sog‘lom, ahil bolalar jamoasini shakllantirish bilan birga doimiy bolalar qiziqishlarini qo‘llab-quvvatlaydilar, ularning ijtimoiy foydali faoliyatini yo‘naltirib boradilar. Kichik yoshli o‘quvchilar juda faol va harakatchan bo‘ladilar. Faollikka intilish bu yoshdagi bolalarning organik ehtiyojidir. Biroq bunda bolalar hali yetarli hayotiy tajribaga ega bo‘lmaydilar va kundalik pedagogik rahbarlikka ehtiyoj sezadilar. Boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi bolaning ilk maktabdagi qadamidanoq tarbiyaviy ishning chinakam jamoatchilik munosabatlarini yaratishga zo‘r imkoniyat beradigan, bolalarda bir-birlariga g‘amxo‘r munosabatda bo‘lishni tarbiyalaydigan, individual qobiliyatlarni rivojlantirish uchun qulay imkoniyatlar yaratadigan usullarni tanlaydi. O‘qituvchi boshlang‘ich sinflarda bolalarga o‘zlarini qiziqtiruvchi faoliyat turini tanlashga yordam beradi. Biroq, ko‘pincha, kichik yoshdagi o‘quvchilar yosh xususiyatlariga ko‘ra, o‘z xususiyatlarini to‘g‘ri baholay olmaydilar. Bolalarning o‘sishi ularda jamoatchilik malaka va ko‘nikmalarining shakllanib borishi bilan o‘qituvchi-tarbiyachining bolalar jamoasiga rahbarlik qilishidagi jarayonini o‘zgartirib boradi. O‘qituvchi boshlang‘ich sinflardayoq ahil bolalar jamoasini yaratish asosida sog‘lom jamoatchilik fikrini yaratadi.
Xulq-atvorni tarbiyalash ongni tarbiyalashga qaraganda murakkab. O‘quvchilar talablar mohiyatini yaxshi anglashlari mum- kin, biroq aksariyat hollarda ularga rioya qilmaydilar. Shu bois muntazam ravishda mashq qildirish madaniy xulq-atvorni odatga aylantiradi. Talablarning qo‘yilishi jarayonida ularga o‘quvchilarning amal qilishi ustidan nazorat o‘rnatish lozim. Nazorat qilib borish turli shartlar yordamida amalga oshiriladi, chunonchi, xulq- atvor jurnalini yuritish, sinfdagi navbatchilik uchun stendda baholarni qayd etib borish va boshqalar. Nazorat haqqoniy va muntazam bo‘lish kerak.Uning natijalaridan o‘quvchilarni ogoh etib borish lozim.Jamoani uyushtirish va jinslashtirish.U faollarni tarbiyalash bilan chambarchas bog‘liq. Jamoa faollarini shakllantirish jamoaning u yoki bu faoliyatga nisbatan ehtiyoji mazmunidan kelib chiqadi. Jamoa faollarini aniqlash uchun o‘qituvchi o‘quvchilar faoliyatini, ularning jamoa ishlarida ishtiroki, xulqatvorini kuzatib borishi, har bir o‘quvchining ijtimoiy faoliyatni tashkil etish layoqatini aniqlashi zarur. Jamoa faollarining tarkibini bolalarning o‘zlari, albatta, pedagog ishtirokida va rahbarligida tanlashsa, maqsadga muvofiq bo‘ladi. Bunda pedagog jamoa faollarining har bir a’zosi zimmasiga muayyan vazifa yuklash, ma’lum davrda ana shu vazifalar yuzasidan hisobot berib borishlariga erishish lozim. Maktabning ma’naviy-ma’rifiy ishlar bo‘yicha direktor o‘rinbosari o‘quvchilarga nisbatan mehr va muhabbat, pedagogik jamoaga va ota-onalarga nisbatan talabchan bo‘lgan holda ish tutishi va muntazam o‘z ustida ishlab, sabr-bardoshli, o‘z fikrlarini puxta bayon qilib, o‘zgalarni o‘ziga jalb qila oladigan xislatlarni o‘ziga mujassamlaydi. Davlat va hukumatimiz tomonidan qabul qilingan barcha hujjatlar mohiyatini, Prezident asarlarini yaxshi bilishi, uni o‘quvchi-yoshlar orasida targ‘ib eta olishi, xalq pedagogikasi an’analarini, o‘zbek xalqi milliy urf-odatlari, qadriyatlari, allomalari o‘gitlarini yaxshi bilishi, shuningdek: Mamlakatimizning ichki va tashqi siyosatini yaxshi bilishi va doimo uni o‘z faoliyatida hisobga olishi, tarbiyaviy ishlarni tashkil etishning ilmiy asoslari hamda yangicha usul va metodlarini yaxshi bilishi; radio, televideniya va ommaviy axborotning boshqa vositalari orqali berilgan eng so‘nggi yangiliklardan boxabar bo‘lishi hamda ularning mohiyatini o‘quvchilarga yetkaza olishi; sinfdan tashqari tadbirlarni tayyorlash va o‘tkaza bilishi; tuman, shahar, viloyat, respublika miqyosida o‘tkaziladigan tadbirlarda ishtirok etishi; maktabda o‘quvchilar bilan tarbiyaviy ishlarni olib borayotganlarga metodik tavsiyalar berib borishi; muntazam ravishda o‘z malakasini oshirib turishi, o‘z sohasi bo‘yicha o‘tkaziladigan seminarlarda ishtirok etishi lozim.