Tarbiyaviy tadbirlarda xalq rivoyatlaridan foydalanish

Mavzu:Ilm ma’rifatining tarbiyaviy ahamiyati
Reja:
Kirish
Asosiy qism
1.Xalq rivoyatlari milliy qadriyat sifatida.
2.O’quvchilarini ma’naviy – axloqiy tarbiyalashda xalq rivoyatlarining tarbiyaviy ahamiyati.
3.Tarbiyaviy tadbirlarda rivoyatlarning pedagogik ahamiyati. (Mehridaryo ustozlar tadbiri misolida)
Xulosa
Adabiyotlar ro’yhati.

Kirish
Insoniyat tarixida buyuk XXI asr sari qadam qo’ymoqda kurrai zaminimizning barcha o’lkalarda siyosatdonlar, jiqtisodchilar , ijtimoiy soha namoyondalari, nufuzli xalqaro tashkilotlar XX asrga yakuniy xulosalar chiqarmoqdalar. Ular tomonidan bu shonli 100 yillikda bosib o’tilgan tarixiy yo’l atroflicha taxlil etilib, unda nimalarga erishilgani, qaysi voqea , xodisalar asrimizning eng ulug’ , buyuk ishlari, qaysilari tufayli insoniyat azob uqubat chekdi , qaysi sarqitlarni o’tgan asrga qoldirib, qaysilarini XXI asrga olib o’tish mumkin, XX asrdan qolgan dolzarb muammolarni qay yo’sinda hal qilish mumkinligini sarhisob qilinmoqda.
O’zbekiston hayotida XX asrda juda katta voqea ro’y berganini alohida ta’kidlash zarur. 1991-yilning 1-sentiyabrida Vatanimiz istiqlolga erishdi, xalqimizning asriy orzusi ro’yobga chiqdi. O’z taqdirimizni o’zimiz belgilash,boy ma’naviy qadriyatlarimizni tiklash, milliy boyliklarimizga egalik qilish, tinch iqtisodiy, ijtimoiy rivojlanish yo’liga o’tish imkoni tug’ildi. Erishilgan yutuqlar haqida jahonning eng nufuzli iqtisodchilari, siyosatchilari ko’pdan-ko’p ijobiy fikrlar aytilmoqdalar,yutuqlarimizni bir necha o’nyilliklarga hatto,asrlarga qiyoslashmoqdalar. Lekin o’zbek xalqi Prezident I.Karimov atrofiga jipislashgan holda o’z milliy istiqlolining mustahkamlash, bu go’zal diyorimizni yovuz niyatli g’animlardan sabot va matonat bilan himoya qilish, mamlakatimizni kelajagi buyuk davlatga aylantirishdan iborat ezgu niyatni diliga joylab, nurli kelajak sari dadil va sobitqadamlik bilan olg’a intilmoqda.
Bular haqida yurtboshimiz I.A.Karimov 1999-yil 14-aprel kuni birinchi chaqiriq O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisning 14-sessiyasida “O’zbekiston XXI asrga intilmoqda” mavzusida qilgan ma’ruzasida quyidagilarni alohida ta’kidlagan edi.
“Biz XXI asr bo’sag’asida turibmiz, biz yangi buyuk ishlar oldida turibmiz. Siz bilan bizning vazifamiz davr oldimizga qo’yayotgan talablarga munosib javob qaytarishdir. Ictiqbolimizning aniq va ravshan tasavvur etib xalqimizga tinch va farovon turmushni ta’minlashdir , jahon maydonida o’zimizga munosib o’rin egalashdir”.
Respublikamizda amalga oshirilayotgan ulkan bunyotkorlik ishlari , islohatlar, mamlakatimiz iqtisodiy qudrati oshib borishi natijasida jamiyat ijtimoiy sohasining markaziy bo’g’ini hisoblanadi xalq ta’limida ham tub islohatlar ro’y bermoqda. U yangilanmoqda , yoshlar ta’lim-tarbiyasining takomilashtirish , ularning mazmuni , uzluksizligini ta’minlab beradigan yangi xujjatlar pedagogika texnalogiyalar , amaliyot uslublari bilan boyib bormoqda. O’tmish davriga xos iqtisodiy murakabliklarga qaramay, ta’limning moddiy negizi mustahkamlanib bormoqda.
Respublika Prezdenti va hukumatining ta’limni rivojlantirish , yosh avlodga jahon andozalariga mos bilim , iqtidor va ko’nikmalar berish , ularni ona-vatanga , milliy istiqlol g’oyalariga sadoqat ruxida tarbiyalash borasida ko’rsatilgan doimiy g’amxo’rlik tufayli ta’lim-tarbiya ishlarining bugungi qiyofasi tubdan o’zgardi.
Shu o’rinda e’tirof etish kerakki, mamlakat iqtisodiyotida, shu jumladan, ta’lim tizimida amalga oshiriladigan islohatlar o’z-o’zidan bo’lmayapti. Ular katta kuch, mablag’, mehnat evaziga amalga oshirilmoqda.
Ayrimlar ”Mana respublikada”, ”Ta’lim to’g’risida”gi qonun, “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” qabul qilindi, “Endi yoshlar o’zini bilimga uradi” deb yengil-elpi xulosa chiqardilar. Bu noto’g’ri albatta.
Mamlakatimiz istiqlolining eng daslabki kunlaridanoq, buyuk ma’naviyatimiz va qadriyatlarimizni , xalqimiz yaratgan og’zaki yodlarni tiklash va yanada yuksaltirish, milliy ta’lim-tarbiya tizimini shakllantirish, zaminini mustahkamlash, uni davr talablari bilan uyg’unlashtirish asosida jahon andozalari va ko’nikmalari darajasiga olib chiqish maqsadlariga favqulotda katta ahamiyat berildi.
Ma’lumki har qanday millatning yangilanishi yoshlar tarbiyasidan boshlanadi. Yoshlar esa bugungi kunda oilada va asosan ta’lim-tarbiya munossabatlarida shakillantiriladi. Ta’lim vositalari o’quvchilarning ruhiy, jismoniy, genetik va mintaqaviy o’ziga xosliklarini to’liq hisobga olgandigana yuqori samaradorlikka erishish mumkin.
Respublika Prezidentining tashabbusi bilan o’sib kelayotgan yosh avlodni jismoniy sog’lom , ma’naviy jihatdan barkamol qilib tarbiyalash, iste’dodini aniqlash va rag’batlantirish maqsadida “Mahalla” , “Kamolot” , “Sog’lom avlod uchun” , “Nuroniy” , “Ulug’bek” , “Umid” jamg’armalari tashkil etildi va ular ta’lim muassalari bilan hamkorlikda samarali faoliyat ko’rsatmoqdalar.
Respublika iqtisodiyoti uchun har bir so’m o’ta zarur bo’lib turgan sharoitda yosh avlodning kelajagiga astoydil ishongan, uning insoniy kamolatini ta’minlashga intiluvchi, farzandlarimizga o’zgalar havas qiladigan darajadagi ozod va obod Vatan qoldirishni maqsad va shior qilib olgan.
Ta’lim-tarbiya berish jarayonida xalq og’zaki ijodidan foydalanish ham juda samarali o’rin egallaydi.
Xalq poetik ijodini o’rganish, ayniqsa ijtimoiy fanlar yuzasidan olib boriladigan ilmiy – tadqiqotlar uchun bebaho qiymatga ega. Chunki “Xalq og’zaki ijodini bilmaguncha mehnatkash xalqning xaqiqiy tarixini bilish mumkin emas”.
Shunday ekan, xalq og’zaki ijodini o’rganish boshqa ijtimoiy fanlar kabi pedagogika tarixini o’rganish uchun ham g’oyat muhim ahamiyatga ega.
Chunki “Xalq pedagogikasi asta-sekin xalq ommasi ichida tarkib topa boradi va xalq ijodining topishmoq, matal, maqol, ertak, doston va qo’shiq kabi yodgorliklarida aks ettiriladi”.
Xalq ommasining turmush faoliyat jaroyonida to’plangan tarbiya borasidagi tajriba va bilimlar yig’indisi xalq pedagogikasining mazmuni ifodalaydi. Ya’ni xalq pedagogikasi – mehnatkash xalq va xalq donishmandlarining zamon yoshlarini kutilgan maqsadga muvofiq kishilar qilib yetishtiradigan tarbiyaning maqsad va vazifalariga bo’lgan qarashlari hamda xalq ommasi tomonidan ta’lim-tarbiya ishlarini amalga oshirish bobida qo’llanib kelingan usul vosita , ko’nikma va malakalar birligi ifodalovchi tajribalar asosida to’plangan bilim va ma’lumotlar yig’indisidir.
Boshqacha qilib aytganda, xalq pedagogikasi xalq ommasining og’zaki tarzda yaratgan avloddan avlodga o’tib kelayotgan tarbiya haqidagi ma’lumotlar – pedagogik ijodlari yig’indisidir. Biroq bu pedagogik ijodlar yig’indisi pedagogika fani ilmiy pedagogika bo’la olmaydi. U pedagogika fanining predmeti , muhim tekshirish obe’ktidir.
Badiy adabiyotda bo’lganidek , fol’klor asarlari ham tuzilishi va g’oyaviy-badiiy hususiyatlariga ko’ra , o’zaro o’xshash hamda farqli tomonlarga ega bo’lib, muayyan guruxlarni tashkil etadi. O’zbek fol’klori asarlari, avvalo ikki katta guruhga bo’linadi : 1.Urf – odat va marosimlar bilan bog’liq asarlar. 2.Turli urf – odat va marosimlar bilan bog’liq bo’lmagan janrlari. Birinchi guruhga: a)mehnat qo’shiqlari;b)mavsum qo’shiqlari; v)marosim qo’shiqlari; g) olqish, afsun va qarg’ishlar; d)aytimlar kiradi. Ikkinchi guruhga: epik , lirik, dramatik va kichik janrlarni o’z ichiga oladi. Har bir janr o’z navbatida yana ichki turlarga bo’linadi.
Shu nuqtai nazardan o’zbek fol’klorlari va uning janrlariga yaxlit qarar ekanmiz, unda butun bir xalqning taqdiri, shu xalqga mansub Vatanning go’zalliklari tasvirlanganligiga, tinchlik va farovonlik uchun kurash, Vatan tuprog’ini ko’z qorachig’idek asrash g’oyalari, bu yo’lda mardlik ko’rsatgan qahramonlar kuylanganligiga qanoat hosil qilamiz.
Rivoyat hayotiy foqelarni badiiy uydirmalar vositasida hikoya qiluvchi realistik xarakerdagi og’zaki ijod turlaridan bo’lib, g’oyaviy – tematik jihatdan rang- barangdir. Rivoyatlar tarixiy voqealar va ayrim shaxslar bilan bog’liq bo’lgan hodisalarni, ijtimoiy hayot va turmush, geografik joylar – sahro, ko’l, cho’l, dengiz, shaxar, qishloq, saroy va boshqalarning barpo bo’lishi hamda vayron qilinishi haqida hikoya qilishi mumkin.
Fol’klorning “rivoyat” janri fol’klorshunos M.Afzalov, B.Karimov M.Alaviya, X.Zaripov, Z.Mirtursunov, G’.Jahongirov, B.Sarimsoqov va boshqa fol’klorshunos olimlarimiz tomonidan keng talqin qilingan, monogrofiyalar, doktorlik dissertasiyalar tadqiq etilgan.
Yuqorida tadqiq etilgan tadqiqotlarni o’rganish jarayonidan kelib chiqqan holda biz kurs ishimizning mavzusini “Tarbiyaviy tadbirlarda xalq rivoyatlaridan foydalanish “ deb nomladik.