Tasdiqlayman” Navoiy Abu Ali ibn Sino nomidagi jamoat salomatligi texnikumi direktori t f. d., V. A. Ergashev

Gametalar olish bo’yicha mashqlar


Jinsiy ko'payishda avlodlar o'rtasidagi bog'lanish jinsiy hujayralar — gametalar orqali amalga osliadi. Har bir gameta juft irsiy omillardan faqat bittasiga ega bo'ladi. Gomozigota organizmlai faqat bitta gameta liosil qiladi. Geteiozigota oiganizmlarda gametalar xilma-xilligi osliadi.Poliduragayda gametalarni hisoblashuing umumiy formulasi mavjud bo‘lib, genotipdagi geterozigotalarning soniga bog'liq holda yoziladi: 2" bu yerda 2 - doimiy o'zgarmas son, 2ⁿ- genotipdagi geterozigotalar soni.
Masalan: AABBCC genotipli organizmda geteiozigota mavjud emas — 2°=1; 1 ta gameta liosil qiladi.
AaBbCcDPFf 2ⁿ = 8 ta gameta liosil qiladi.


Monoduragay irsiylanishga doir masalalar va topshiriqlar


3. G'o'zaning hosil shoxi cheklanmagan (A) gomozigotali formasi bilan hosil shoxi cheklangan formasi o'zaro chatishtirildi. F, va F, bo'g'inining fenotipi va genotipini aniqlang.
Yechish: Genetikaga doir har birmasalani yechishdan oldin keltirilgan belgilarni dominant yoki retsessiv ekanligini belgilab olish lozim.
A_ («_» o'rnida «А» yoki «а» allellari boiishi mumkin) — hosil shoxi cheklangan (qisq. h.sh.ch.gan)
aa — hosil shoxi cheklanmagan. (qisq. h.sh.ch.magan)
So‘ngra dastlabki ota-ona o'simliklarining genotiplarini yozib olamiz: P $ AA x (j aa
G А а F, Аа - fenotipi hosil slioxi cheklangan. F1 da genotip va fenotip bo'yicha ajralish sodir boMmadi.
F2 avlodni olish ucliun F_] bo'g'inda olingan duragaylarni o'zaro chatishtiramiz.
F1 Aa x Aa
G A; a A; a
F: Gen: AA; Aa; Aa; aa
Fen: h.sli.cli.gan h.sh.ch.gan h.sh.ch.gan h.sh.ch.magan
5. Ipak qurti urug‘ining qoramtir rangi (A) oq rangi (a) ustidan dominantlik qiladi. Geteiozigotali urg'ochi kapalak shunday erkak kapalak bilan chatislitiiiIganida olingan naslda fenotip bo'yicha qanday ajralish sodir bo'ladi (%larda ifodalang).
Yecliish:
A_ («_» o'rnida «А» yoki «а» allellari bo‘lishi mumkin) - qoramtir rang (qisqartirilgan Q)
aa - oq rangi (qisqartirilgan O)
Masala shartida ota-ona o'simliklarining genotiplari geterozigota ekanligi aytilgan (Aa)
P Aa x Aa
G A; a A; a
F1 Gen: AA; Aa; Aa; aa
Fen: qora qora qora oq
100%
3 ta Demak, fenotip jihatdan olingan ajralish quyidagicha: 3 ta qora va 1 ta oq. Buni foizlarda (%) ifodalash uchun:
4 ta ___________100 %
3ta____________ x % x= 3*100 / 4= 75% qora rangli urug‘lar bo‘lsa,
qolgan 25 %i oq rangli urug'lar bo'lib hisoblanadi.
Javob: 75% qora; 25% oq rangli urug‘lar olinadi.
Masala: . Burishgan va silliq urug‘li no‘xat o'simligi chatishtirilganda F 2 da 7324 ta no'xat olindi, shulardan 1850 tasi burishgan edi. Bu holatda qaysi belgi dominantlik qilgan? F₂ da olingan o'simliklardan nechtasi gomozigotali ekanligini aniqlang.
Yechish: Ushbu masalada qaysi belgi ustunlik qilgani haqida ma’lumot keltirilmagan, buni masala shartida, yechish davomida topish lozim. Hozircha masala shartini berilgan ma’lumotlar yordamida ifodalaymiz: pfen: burishgan^ silliq. gen:
F1 F 2 jami olingan avlod 7324 ta, shundan 1850 tasi burishgan.
F 2 da olingan silliq no‘xatlarning sonini hisoblash uchun 7324- 1850=5474. Demak, silliq va burishgan belgilarning o‘zaro nisbati 5474 : 1850, ya’ni 3:1 (ushbu nisbatni keltirib chiqarish uchun, shartda olingan har ikkala belgiga tegishli sonlarni, ya’ni silliq - 5474 va burishgan - 1850 ni shu ikkalasidan eng kichigiga, ya’ni 1850 ga bo‘lib olish lozim: 5474/ 1850 = 3; 1850 / 1850 = 1, bundan, silliq 3: burishgan 1 ekanligi kelib cliiqadi). Mendelning II qonuniga ko‘ra silliq dominant, burishgan retsessiv belgi ekanligini 3:1 nisbatdan bilib olsak bo‘ladi. Ikkinchi shart — F,dagi gomozigotalilar sonini topish uchun masala shartini to'Ia holda yozib olamiz:
: burishgan silliq.
gen: aa AA
G a A
F1 Aa x Aa
G A; a A; a
F₂Gen: AA: Aa; Aa; aa
Fen: silliq silliq silliq burishgan re tsessiv gomozigotali organizmlar
soni ma’lum 1850 ta, dominant gomozigotalar sonini hisoblaymiz:
3 ta silliq 1 ta (dominant gomozigota AA)
5474 ta silliq x ta. x = 5474 / 3= taxminan 1825 ta.
Javob: Dominant belgi - silliq; gomozigotalilar:
1825 ta AA +1850 ta aa.
Monoduragay chatishtirislida to‘Iiqsiz dominant holatda irsiylanuvchi belgilarga doir masalalar va topshiriqlar
Masala: Odamlarda anoftalm (ko‘z olmasining bo‘lmasligi) a allel geni orqali irsiylanadi. Uning A alleli ko'zning normal rivojlanishini ta’minlaydi. Geterozigotalilarda esa ko‘z olmasi kichraygan bo'ladi. A geni bo'yicha geterozigotali bo‘lgan erkak ko‘zlari normal bo‘lgan ayol bilan oila qurdi. Bu oilada kichraygan ko'zli farzandlarning tug‘ilish ehtimolini aniqlang (%).
Yechish:
AA - sog'lom;
Aa - ko‘z olmasi kichraygan;
aa - anoftalm bilan kasallangan.

pfen: Sen:	kichmygan в Aa	^ sog'lom $ AA
G	A a	A
F
Gen:	AA	Aa
Fen:	sog'Jom	Kichraygan

Demak, bu oilada har ikki farzanddan biri ko‘z olmasi kichraygan bo‘lib tug‘ilar ekan. Foizlarda ifodalasak:2 ta (AA - sog‘lom va Aa - kichraygan) tug'ilisli ehtimoli 100%
1 ta (Aa-kichraygan) x % x=100 / 2 = 50%
Kichraygan ko'zli farzandlarning tug'ilish ehtimoli 50%.
Javob: 50% elitimollikda.
Masala: Sistinuriyaning bir formasi - bemor odamning siydigida bir qancha aminokislotalarning, jumladan, sistin, arginin, ornitin kabilaming uchrashi, moddalar almashinuvining buzilishi bilan xarakterlanadi. autosoma retsessiv belgi sifatida irsiylanadi. Genotip jihatdan geterozigotali organizmlarda faqatgina siydigida sistin aminokislotasining miqdori уuqori bo‘lishi kuzatilsa, gomozigotalilarda kasalhk buyrakda tosh hosil bo‘lishi bilan kechadi. Ota- onalardan biri bu kasallik bilan kasallanib, genotipi gomozigota holatda, ikkinchisida esa klinik belgilar namoyon bo‘lmay, faqatgina siydigi tarkibidagi sistin moddasining miqdori yuqori bo'lsa, bu oilada tug'iladigan farzandlarda kasallikning uchrash ehtimolini (%) aniqlang.