“Tasdiqlayman” O’quv ishlari bo’yicha prorektor prof. A. Soleev

 
3. Kasb tanlash asoslari. Psixologiya bo’limlarida o’qishdan kutilmalar. Kasbiy 
yo’l tushunchasi
. 
Psixolog mutaxassislik albatta ikkita savolga javob berishi zarurdir:
Birinchidan, psixologiya tushunchasi inson faoliyatida kerakligi aniqlanishi 
zarur. Bu faoliyat o’zining maxsus holatlariga ega bo’lishi talab qilinadi, u boshqa 
fanlardan ajralgan holda bo’lishi zarur. 
Ikkinchidan, shu soha bilan shug’illanadigan insonlar jamiyati bo’lishi zarur. 
Uchinchidan. Mutaxassislarni tayyorlash tizimi bo’lishi talab qilinadi.
Bunday holatlarni asoschisi sifatida Vilgelm Vundning (1832-1920) 
tashkilotini misol qmlib ko’satishimiz mumkin. Bu Leypsig eksperimental 
psixologiya laborotoriyasi hisoblanadi u 1879 yilda ochilgan
4
. Mana shu holatdan 
so’ng psixologiya boshqa fanlar tizimidan ajralib chiqqan. Rossiyada ham 
psixologiya fani tezlik bilan rivojlana boshlagan. V.M.Bexterev Rossiyada birinchi 
bo’lim ekperimental psixologiya laborotoriyasini tashkil qildi (1857-1927), Sankt-
4
Myers D.G. Psychology.Ninth Edition. – Worth Publishers, 2010. – 910 p 2б 

---

37 
Peterburgdagi psixonevrologik laborotoriya G.I.Chelepanov (1862-1936), birinchi 
psixologiya institutini tashkilotchisi N.N.Lange (1858-1921), gruzin psixologiya 
maktabi D.N.Uznadze (1886-1950) va boshqalar psixologiya fanining ravnaqiga katta 
xissa qo’shishgan.
Nazariy psixologiyani rivojlanishi bu asrlar davomida shakllanib ma’lum bir 
tizimga kelgan. Arastuni psixologiya fanining otasi deb hisoblashadi. U ruh haqidagi 
qarashlari bilan mashhurdir. Gippokrat va boshqa yunon olimlari bilan bir qatorda 
O’rta Osiyo olimlari ham psixologiya fanining rivojlanishiga katta xissa qo’shishgan. 
Ulardan Ibn Sino, Farobiy, Farg’oniy va boshqalar.
Leypsigda psixologiya institutini rivojlanishida bir qator sabablar keltirilgan.
1.
Psixik jihatdan nosog’lom bo’lgan insonlarga nisbatan yangi 
yondoshuvning paydo bo’lishi, Bu XVIII asrda paydo bo’lib fransuz olimi 
F.Pinelning ismi bilan bog’liqdir. O’sha davrda psixik nosog’lom insonlarni 
jinoyatchilarga tenglashtirishgan va ularga qo’llangan jazoni ruhiy jihatdan 
nosog’lom insonlarga ham qo’llashgan. 
2.
Psixik kasalliklarni psixoterapevtik usullar yordamida o’rganila boshlandi.
Bu birinchi navbatda ginnoz bilan davolash sohasiga bevosita bog’liqdir. XIX asrda 
frunsuz psixiatri (J.Sharko, I.Berngeym, P.Jane); avstro-venger psixiatri (Y.Breyer u 
bilan faoliyatini boshida ishlagan Z.Freyd) va rus psixiatri (A.A.Tokarskiy, 
V.M.Bexterev)lar qo’llay boshladilar, so’ngra Freydning psixoanalizi paydo bo’lgach 
uni birinchipsixoterapevtik tizim sifatida tan olingan. Yuqorida ismlari qayd qilingan 
mualliflar psixik kasalliklarga ega bo’lgan bemorlar bilan maxsus usullar yordamida 
ishlash ko’proq samara berishini aniqladilar.
3.
XIX asr oxiri XX asr boshlarida psixologik testlar psixologik bilim nuqtai 
nazaridan tashqariga chiqdi. Birinchi navbatda bu ingliz tadqiqiotchisi F.Galton va 
fransuz olimi A.Bine nomlari bilan bog’liqdir.
4.
XX asrda AQShda aqliy gigiyena jamiyatining paydo bo’lishi (K.Birs). 
5.
XIX asrdan boshlab psixologiyaning tarmoqlarini ko’payishi bilan bog’liq. 
6.
Kasb tanlash bo’yicha psixologik maslahatni paydo bo’lishi AQShda 
(F.Parson). 

---

38 
7.
XX asrning 10 yillariga kelib psixologik maktablarning paydo bo’lishi. 
8.
AQShda ijtimoiy xizmatchilarning faoliyatini keng yo’lga qo’yilganligi. 
9.
XX asrning 40 yillarida ekzestensial-gumanistik psixologiya va amaliy 
maslahatni paydo bo’lishi
5
. 
Rossiyada esa bu tarix boshqacha ahamiyati kasb etadi: 
1.
V.M.Bexterev tomonidan 1885 yilda Kazan davlat universiteti, asab 
kasalliklari kafedrasida eksperimental laborotoriyani paydo bo’lishi, 1908 yilda 
Sankt-Peterburgda ham huddi shunday laborotoriya ochilgan.
2.
G.I.Chelepanov tomonidan Moskva Universiteti qoshida psixologiya 
institutining ochilganligi, u 1912 yilda faoliyat ko’rsata boshlagan. O’sha yillarda bu 
eng katta institut xisoblangan. 
3.
Yosh bolalarni faoliyatini o’rganishga bag’ishlangan jarayonning 
boshlanishi. Pedologiya fani revolyusiyadan oldin ham ishlatilgan
6
. Pedalogiya 1936 
yilda o’z faoliyatini to’xtatgan. 
4.
Mexnat psixologiyasi va psixotexnikalarning paydo bo’lishi. 
5.
1925 yilda I.DErmakov tomonidan psixoanalitik institutning paydo 
bo’lishi, biroq bu g’oyaviy mafkuralarga ko’ra yopilgan. 
6.
XX asrning 20-30 yillarida ilmiy maktablarning paydo bo’lishi. 
7.
S.L.Rubinshteyn tomonidan MGUda falsafa fakulteti qoshida psixologiya 
bo’limining paydo bo’lishi 1943 yilda. 
8.
1945 yilda S.L.Rubinshteyn tomonidan psixologiya sektorini ochishi. 
9.
SSSRda psixologlar jamiyatini paydo bo’lishi 
10.
1966 yilda birinchi psixologiya fakulteti ochildi uning birinchi dekani 
A.N.Leontyev; Leningradda esa B.F.Lomov bo’ldi.
11.
1966 yilda Rossiyada XVIIIxalqaro psixologlarning kongressi bo’lib o’tdi. 
Bunda chet el psixologlari ham faol qatnashdi. 
12.
1971 yilda Fanlar akademiyasida psixologiya instituti ochildi, uning 
birinchi direktori B.F.Lomov bo’ldi. 
5
Myers D.G. Psychology.Ninth Edition. – Worth Publishers, 2010. – 910 p 5б 
6
Myers D.G. Psychology.Ninth Edition. – Worth Publishers, 2010. – 910 p 16 

---

39 
13.
XXasrning 80 yillarida psixologik maslaxatni Rossiyada keng avj olishi. 
O’zbekiston psixologiyasida quyidagi holatlarni qayd qilishimiz mumkin. 
1.
Rus psixologlaridan Ivanovning O’rta Osiyo Davlat Universitetida dars 
berishi. 
2.
Mantiq kafedrasi qoshida psixologiya fanining o’qitilishi. 
3.
1972 yildi Toshkent davlat Universiteti qoshida psixologiya kafedrasini 
tashkil topishi. 
4.
Birinchi professorning paydo bo’lishi M.G.Davteshin, B.R.Qodirov, 
E.G’.G’oziyev, G’.B.Shoumarov, V.M.Karimova 
5.
O’zbekistonda Oliy attestasiya komissiyasining paydo bo’lishi va fan 
nomzodlari ximoyasining O’zbekistonda o’tkazilishi. 
6.
Psixologlar jamiyatini paydo bo’lishi