Tasdiqlayman Tosh kti o‘quv ishlari bo‘yicha Rektor muovini dots. Ismailova L. A. 2007 «iqtisodiy bilimlar tarixi»
Sotsializm kurilishi iqtisodiy nazariyalarining yaratilishi
Yüklə 438,5 Kb.
|
|
1. Sotsializm kurilishi iqtisodiy nazariyalarining yaratilishi.
Mazkur fan tizimida kapitalizm davrining iqtisodiy bilimlari bilan bir qator sotsialistik deb atalgan jamiyat iqtisodiy nazariyalari ham muxim o‘rinlardan birini egallaydi. O‘z navbatida, sotsializm iqtisodiy bilimlarining rivojlanishi jarayonida markscha-lenincha iqtisodiy qarashlar tarixi asosiy o‘rinni tutadi. Tarixda 1917 yilgi oktyabr tuntarilishidan sung ilk bor vujudga kelgan sovet iqtisodiy bilimlarining rivojlanishi o‘ziga xos xususiyatlarga egadir. Ya’ni bu davr iqtisodiy bilimlar tarixi markscha-Lenincha iqtisodiy qarashlar boskichi sifatida belgilanadi. Sovet davri iqtisodiy bilimlarning rivojlanishidagi asosiy boskichlarni ko‘rsatib berish bilan birga, iqtisodiy bilimlar tarixi fani ularni, markscha-lenincha metodologiyaga asoslangan xolda o‘rganadi. Shu bilan birga, avvalgi yillar marksizmiga zid bo‘lgan nomarksistik nazariyalarning barchasi burjuaziya nazariyalari deb ta’kidlanadi va burjua nazariyalarini tankid qilish maksadida alohida bo‘lim sifatida fan tarkibiga kiritilgan. Sovet xoqimiyatining birinchi yillarida V.I.Lenin sotsializm iqtisodi rivojlanishining amaliy prinsip va metodlarini yaratish o‘stida ish olib bordi. U kapitalizmdan sotsializmga o‘tishning, sotsialistik iqtisod asoslarini yaratish asoslarini ishlab chikdi. Dastlabki yillardagi tarixiy tajribani umumlashtirib, V.I.Lenin o‘z asarlarida kapitalizmdan sotsializmga o‘tish davrining zarurligini alohida ta’kidlab utadi. Jamiyatning shu davrga xos bo‘lgan iqtisodiy va sinfiy 55
tuzilishii taxlil etgan. "Proletariat diktaturasi davrida ekonomika va siyosat", "Oziq-ovqat soligi to‘g‘risida" va boshqa asarlarida rossiyada o‘tish davriga xos bo‘lgan ko‘p ukladlilik , ya’ni besh ukladlilik bir-biri bilan o‘zviy xolda bog‘liqligini ko‘rsatib beradi. 1918 yilning boshlaridayok "Sovet xoqimiyatining navbatdagi vazifalari", "Kommunizmda bolalarcha sullik kasali" asarlarida iqtisodiy muammolarni xal etishda yangi iqtisodiy siyosatning asosiy konturlari berilgan edi. V.I.Lenin sanoatning barcha tarmoqlarini to‘la natsionalizatsiya qilish(milliylashtirish) tarafdori bo‘lmagan. Shuning uchun ham bank, og‘ir sanoat, transport, tashki savdo(ya’ni asosiy sohalar) sovet xoqimiyati quliga olindi, qolgani xususiy qullarda edi. Lenin rus burjuaziyasining qarshiligi xalqaro imperializmning sikuvi natijasida boshlanib ketgan fukarolar urushi, chet el intervensiyasi, Lenin tomonidan 1918 yilning baxorida ishlab chiqilgan rejalarni asta-sekinlik bilan xayotga tadbiq etishga imkon bermadi. Ammo xayot rejalarga o‘zgartirish kiritdi. Favqulotda chora ko‘rish zarur bo‘ldi. 1918- 1920 yy. Barcha sanoat tarmoqlari, transport milliylashtirilgan. Yer to‘g‘risidagi dekret bo‘yicha yer dexqonlarga jon boshiga qarab bo‘lib berildi. Bunday axvolda "xarbiy kommunizm" siyosatini qullashdan boshqa chora yo‘q eti. Fukarolar urushi tugashi bilan Lenin yangi iqtisodiy siyosat (nep) ga o‘tish masalasini kundalang kuyadi. "Oziq-ovqat soligi"to‘g‘risida va 1921-1923 yillarda yozilgan qator boshqa maqolalarida Lenin NEP ning mazmuni, mohiyati va tarixiy ahamiyati xaqida izox beradi. Yangi iqtisodiy siyosatning mohiyatidan kelib chikqan xolda "Oziq-ovqat razvertkasi" siyosati urniga "prodnalog" , ya’ni yagona "oziq-ovqat soligi" joriy etildi. Bu esa ekin ekishdan avval e’lon qilinadigan, ma’lum miqdordagi soliqdan qolgan maxsulot bilan erkin savdo qilish imkoniyatini berar edi, dexqonning moddiy va manaviy manfaatdorligi keskin oshdi. NEP davrining o‘ziga xos xususiyatlaridan biri bu "davlat kapitalizmi" va uning shakllari masalasi edi. Bunda "davlat kapitalizmi" iqtisodiy jixatdan mavjud bo‘lgan iqtisoddan ancha yukori darajada ekanligi xaqida gapirib, Lenin aynan shu sharoitda davlat kapitalizmi oldinga tashlangan ulqan kadam bo‘lur edi, deb yozgan edi. "Davlat kapitalizmi" shakllari: konsessiya, kooperatsiya, kapita listik savdo-sotik ishlariga va baxolar erkinligi,davlat korxonalarini, kapitalistik ishbilarmonlarga topshirish(ya’ni privatizatsiya) va boshqalar. Demak,og‘ir axvoldagi iqtisodiyot aslida bozor munosabatlarini qisman joriy etish bilan ham kiska vaqt ichida (1925y)tiklandi,bozor kuchi o‘zini namoyon qildi.uning tamoyillari Tayvan,Vetnam keng qullanilgan. Yüklə 438,5 Kb. Dostları ilə paylaş:
|