Tayyorlash va ularning malakasini oshirish hududiy

Muomalaning quyidagi noverbal vositalari turlari mavjud: 
1.
Vizual vositalar: 
•
kinesika - qo‘l, bosh, oyok, tana xarakatlari, qadam tashlash; 
•
yuz ifodasi, ko‘z ifodasi; 
•
qomat, boshni tutish; 
•
qarash yo‘nalishi, vizual aloqalar; 
•
teri reaksiyalari - qizarish, oqarish, terlash; 
•
proksemika (muomalani tashkil etish zamoni va makoni) - suxbatdosh bilan 
oraliq masofa, masofa oraleti bo‘rchagi, shaxsiy kengliklar; 
•
qo‘shimcha muloqot vositalari - qaddi-qomat xususiyatlarini bo‘rttirish yoki 
yashirish (jinsni, yoshni, irqni); tabiiy tana tuzilishini o‘zgartirish (kiyim, soch 
turmagi, kosmetika vositalari, ko‘zoynak, taqinchoqlar, tatuirovkalar, mo‘ylov va 
soqol, qo‘ldagi kichik ashyolar). 
2.
Akustik vositalar: 
•
paralingvistik (ovoz sifati, uning diapazoni, tonalligi) - balandligi, tembri, 
maromi, tovush balandligi; 
•
ekstrolingvistik- nutq pauzalari, kulgu, yig‘i, xo‘rsinish, yo‘talish, karsak. 
3.
Taktil vositalar: 
•
takesika - teginish, qo‘l siqish 
4.
Olfaktor vositalar: 
•
yoqimli, yoqimsiz xidlar; 
•
insondan taraladigan tabiiy va sun’iy xidlar. 
Noverbal vositalarda har bir madaniyat o‘z izini qoldiradi, shuning uchun 
butun insoniyat uchun umumiy bo‘lgan me’yorlar yo‘q. Boshqa mamlakatlarning 
tilini o‘rgangan kabi uning noverbal tilini o‘rganish ham zarurdir. 

---

37 
Xatti-harakat va xolatlar tili. Yuqori malakali xodimdan inson haqida uning 
o‘zi aytayotganidan ko‘ra ko‘proq ma’lumot olish malakasini egallashini talab 
etiladi. Insonni kitob singari o‘qish - uning fikrlari, Xis-tuyg‘ulari, xarakter 
xususiyatlari haqida so‘zlardan ko‘ra ko‘proq ma’lumot beradigan xatti-harakatlar 
tilini tushunish demakdir. Odatda inson o‘z xolati, jestlari, yuz ifodasi, ovoz 
oxangini nazorat qilmaydi. Odamning asosiy diqqati uni tushunishlari va o‘z 
maqsadiga yetish uchun nimalar deyishga qaratiladi. Shuning uchun so‘zlar gohida 
biror - bir fikr yoki tuyg‘uni bayon etish o‘rniga uni yashirishga xizmat qiladi. 
Odam haqida ma’lumot olish uchun uning so‘zlariga to‘g‘ri baxo bera olishning 
o‘zi kifoya qilmay, balki xatti-harakatlar tilini tushuna bilish katta ahamiyat kasb 
etadi.