Technological solutions and innovative digital tools
International scientific-online conference: INTELLECTUAL EDUCATION
Yüklə 89,34 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
International scientific-online conference: INTELLECTUAL EDUCATION
TECHNOLOGICAL SOLUTIONS AND INNOVATIVE DIGITAL TOOLS 32 https://interonconf.org yetkazib berishga ma’sul vositachi rolini va xizmatini o‘z zimmalariga olgan edilar. Bunday tizimning yaqool misolini ˂˂ Tanshu>> da Tun yabg‘u-xoqon faoliyatiga oid keltirilgan < tarzidagi ma’lumotlarda ko‘zga ko‘rinadi>>9. Xoqonlikning vassallar bilan munosabatlari masalasida yana bir masalaga to‘xtalib o‘tadigan bo‘lsak, bu boradagi G‘. Boboyorovning fikrlariga nazar solsak. Ma’lumki, G‘arbiy turk xoqonlari tomonidan voha hukmdorliklari boshqaruvchilariga turkiy eltabar unvoni berilardi. Bu esa xoqonlarning ularni o‘z vassali deb hisoblashlarini ko‘rsatardi. Jumladan, mahalliy sulolalarning o‘z boshqaruv tizimiga xos an’anaviy unvonlarning ishlatilishiga xoqonlar tmonidan hech qanday etiroz bildirilmagan shekilli, Farg‘ona va Samarqandda ixshid , Keshda ixrid , Ustrushonada afshin , Buxoro va Chag‘oniyonda xudot , Xorazm, Termiz va Xuttalonda shoh , Marvda marzbon kabi aksariyati sharqiy eroniy tillarga xos unvonlarning qo‘llanishida davom etgani ko‘zga tashlanadi. Ushbu hukmdorliklarning bir qanchasi boshqaruvni bevosita qo‘lga olib, o‘z sulolasiga asos solgan xoqonlik bilan aloqador bazi turkiy sulola vakillari ham mazkur unvonlarni o‘zlashtirganlar. Shuningdek, Farg‘onadagi turkiy sulola vakillari cho‘r , tarxon kabi xoqonlikka xos unvonlarni qo‘llash bilan birgalikda mahalliy ixshid unvonini o‘zlashtirgan bo‘lsa kerak, o‘sha davr arab-fors manbalarida Ixshidiylar xonadoni vodiydagi bosh sulola sifatida qayd etiladi. G‘. Boboyorov G‘arbiy Turk xoqonligi o‘z vassallari bo‘lmish voha hukmdorliklarini boshqarishda quyidagi usullardan foydalanganligini e’tirof etadi: 1) Bevosita. Vassallar boshqaruvi nazoratiga shahzoda, ya’ni, teginlarning yuborilishi . Bu usul ko‘proq ilk davrlariga xos bo‘lib, vassallarning barchasiga ham bu usul joriy etilmagan. Asosan, strategik jihatdan muhim vohalar boshqaruvida o‘zgarish qilishga urinib ko‘rilgan va mahalliy hukmdor o‘rnini Ashina xonadoni vakili egallagan. Shuningdek, Choch, Farg‘ona va Kobulistonda boshqaruv Ashina xonadoni vakillariga o‘tgan. 2) Bilvosita. Voha hukmdorligining mahalliy boshqaruvchisi sulolasi ustidan nazorat qilish – mahalliy hukmdorga eltabar unvonini berish va tudun tayinlash . Bu usul keng yoyilgan bo‘lib, barcha voha hukmdorliklariga joriy etilgan. G‘. Boboyorov yuqoridagi usullar har doim ham kutilganidek natija bermaganligiga ishora qilib, xoqonlik vassallar boshqaruvida quyidagi vosita lardan ham foydalanganligini ta’kidlab o‘tadi: 1) Nisbatan kuchliroq voha hukmdorliklari bilan nikoh munosabatlarini yo‘lga qo‘yish – vassal hukmdorni kuyov qilish, ya’ni ,,ko‘ragonlik tizimi‘‘; 2) Strategik ahamiyatga ega joylarda qo‘shin saqlash va garnizon qurish; 3) Nisbatan kichikroq voha hukmdorliklari boshqaruviga xoqonlikning siyosiy hayotida o‘z o‘rniga ega bo‘lgan biror turkiy qabila yoki urug‘ vakillarini tayinlash; 4) Xoqonlikning asoschisi bo‘lgan Ashina qabilasi yoki unga ittifoqdosh qabila va urug‘lar vakillarni vassal hududlarga noib sifatida tayinlash. 9 Skaff K. J. Western Turk Rule... – Р. 366. |