Telman orucov

 
 “525-ci qəzet”.13.06.2008 
 

313 
 
 
Böyük ağıl, istedad və zövq sahibi 
 
 İnsana  hörmət,  ehtiram  hissi  kiminsə  təqdimatı  və  ya  məsləhətilə, hətta  ən 
yaxın  ünsiyyətin  köməyilə  də  yaranmır.  Həyatda  biz  bunun  əksi  ilə  daha  tez-tez 
rastlaşırıq, uzun müddət bir yerdə işləyən adamlar arasındakı hisslər məhəbbətdən 
çox  uzaq  olmaqla,  az  qala  niftərdən  xəbər  verdiyinə  görə,  onun  izləri  dəridəki 
çapıq kimi qətiyyən silinmək bilmir, daim özünü büruzə verir. Hörmət bəsləmək, 
yaxşı  xüsusiyyətləri  qiymətləndirmək  üçün,  əlbəttə  ki,  ilk  növbədə  tanışlıq 
lazımdır, sonra bu dostluğa çevrildikdə daha artıq möhkəmlik qazanmağa başlayır. 
Qiyabi  məhəbbət bir qayda  olaraq  mifik qəhrəmanlara  ünvanlanır,  axırıncılar real 
cizgilər  qazanmağa  başlayanda  səhv  etdiyini,  aldandığını,  xəyalının  əsirinə 
çevrildiyini anlayırsan. Mifik qəhrəmanı bütləşdirə bilərsən, lakin o heç vaxt sənə 
doğma olmayacaq, aradakı böyük məsafə hesabına ona münasibət isə hörmət deyil, 
bir  növ  sitayişdir,  bunda  isə  başlıca  rolu  ağıl,  zəka  deyil,  hisslər  oynayır.  Real 
insana  isə  şəxsiyyətinə,  əxlaqi  dəyərlərinin,  prinsiplərinin  möhkəmliyinə,  onda 
olan  mərdlik  laxtasına  görə  qiymət  verirsən,  onun  özünəməxsusluğunu, 
bütövlüyünü  dərk  etdikdən  sonra  bu  adama  inanmağa,  etibar  etməyə  başlayırsan. 
Dələduz, məkrli, insanlara qarşı səmimi yanaşmaq isə sadəlövlükdür, ağılsızcasına 
onun aldadıcı, saxta aurasınıən təsiri altına düşməkdən irəli gəlir.Lakin onların bir 
xidmətlərini də qeyd etməmək insafsızlıq olardı, iyrənc nümunələri bizə yaxşıları, 
ləyaqətliləri  sevməyə  sövq  edir,  qaranlıq  mühitdə  biz  işığın  həsrətini  daha  çox 
çəkməyə  başlayırıq.  Ləyaqətli  insanlar  ətrafa  güclü  işıq  və  həraraət  şüaları 
buraxırlar, harada olmağından asılı olmayaraq, belə adamlara qarşı səndə bir nisgil 
hissləri  yaranır  və  onlar  keçmiş  xatirələri  yaddaşında  canlandırmaqla,  daha 
arzulanan insana çevrilirlər. 
Axı bizdən nəyi alsalar da, keçmişimizi, o günlərin xatirəsini ala bilmirlər. 
Ruhi  xəstəlikdən,  amneziyadan  başqa  onları  yox  etməyə  heç  kəsin  və  heç  nəyin 
qüdrəti çatmır. Çünki bu keçmiş bizim şəxsi tarixçəmizə yapışıb, o dövrün mühiti, 
bəyənib bəyənməməyimizdən asılı olmayaraq bizim ruhumuza, canımıza, düşüncə 
və  həyat  tərzimizə  hopub.  Qədim  misirlilərin  dinindəki  Anubisin  tərəzisində  o 
dünyaya  köçənlərin  əməllərindəki  xeyir  və  şər  çəkilən  kimi,  biz  də  yaddaş 
tərəzimizə  yaxşıları  və  pisləri  qoyur,  onlara  münasibətdə  nə  qədər  düzgün  və  ya 
səhv  hərəkət  etdiyimizi  anlamaya  başlayırıq.  İllər  keçdikdən  sonra  aparılan 
mühakimə birinci növbədə özümüzə qarşı qurulur,lakin onun bələdçilik edən sapı 
bizi yaxşı adamlarla təmasda olduğumuz anlara gətirib çıxardanda, təsəlli tapmağa 
başlayırıq ki, xeyr və şər ağacının meyvəsini ilk dəfə dadan əcdadlarımızın yolu ilə 
gedərək  əzablı  da  olsa  kamilliyə  qiymət  verməyə  bacarmışıq,  bu  mehrabın 
cazibəsindən uzaq qaçmamışıq. 
 Yaxşı  adamlarla,  işıqlı  şəxsiyyətlərlə  təmasda  olmaq  özü  də  xoşbəxt 
qismətdir və bizim həyatımızı zənginləşdirən cəhətlərin, Şekspir demişkən, yaddaş 
cədvəlinə yazılmalıdır. Bəlkə də onlar sayca çox olmayıblar, lakin onların vəzninin 
böyüklüyü  nəinki  digər  kəmiyyət  çatışmamazlıqlarının  əvəzini  ödəyib, 
keyfiyyətinə görə isə bizim mənəviyyatımıza əyani nümunələri və obrazları ilə çox 

314 
 
sayda nəcib əlamətləri daxil edə biliblər. 
 Ləyaqətli  insanlar  bizi  İncildə  münəccimlərin  göydə  seyr  etdikləri  ulduz 
kimi  təkcə  öz  işığı  ilə  cəzb  etməyib,  həm  də  həqiqəti  axtarmağımıza,  ona  inam 
gətirməyimizə  yardım  göstəriblər.  Onlar  bu  timsallarına  görə  heç  vaxt  bizim 
könlümüzü  tərk  etmirlər,  onujn  bədbinlikdən  xilas  olub,  nikbinlik  üstündə 
köklənməsinə köməklik göstəriblər.Onların çox da böyük olmayan siyahısına mən 
Əli İldırımoğlunu daxil etmək istərdim, daha doğrusu o, özü bu qalereyaya daxil 
olmağa  hələ  30-35  il  əvvəl  haqq  qazanıb,  dövrlər,  adətlər,  qaydalar  dəyişsə  də, 
dövri  sistemdəki  elementlər  atom  çəkisinə  görə  düzüldüyü  kimi,  öz  mənəvi 
cüssəsinə  görə  cılızlardan  seçilməklə,  burada  kök  salmış  palıdd  kimi  qalmaqda 
davam edir. 
 Əli müəllimlə mən ilk dəfə tanış olanda, o, püxtələşmiş jurnalist,respublika 
mətbuatının  nüfuzlu  müəliflərindən  biri  idi.O  vaxt  qəzetlər  az  sayda  olsalar  da, 
böyük  siyasi  gücə  sahib  idilər  və  ictimai  rəyin  formalaşmasında  heç  də  kiçik  rol 
oynamırdılar.Mətbuatdakı  tənqid,  satira  təsirsiz  qalmırdı  və  bəzən  özünü  çox 
qüvvətli  hesab  edən  vəzifə  və  ya  nüfuz  sahibləri  ,  axırıncılar  əsasən  öz  iqtisadi 
imkanlarına  bel  bağlayırdılar,  qəzetdə  gedən  bir  məqalədən  az  qala  güllə  yarası 
alırdılar,  həmin  zərbə  onları  çox  şeydən  məhrum  edib,  şəstlə,  meydan  sulayan 
adamlardan  səlahiyyət  və  imkan  zəlillərinə  çevirirdi.  Dünənə  qədər  böyük  təsir 
imkanları  ilə  öyünənlər  bir  felyeton  nəticəsində,  qapılarını  ayaqları  ilə  açdıqlartı 
kabinetlərin qarşısında özünə güzəşt sədəqəsi uman dilənçilərə çevrilirdilər. 
 Əli İldırımoğlunun isə qələmi olduqca iti, güclü idi, onun yazıları çox vaxt 
sensasiya xarakterli dalğa əmələ gətirir, dərin də iz qoyurdu. Lakin o, özü heç vaxt 
sensasiya  və  onun  bəhrəsi  sayılacaq  ucuz  şöhrət  dalınca  qaçmırdı,  sadəcə  olaraq 
zəhmətkeş  əkinçi  kimi  öz  gündəlik  işini  görürdü,  o,  cəmiyyət  adlanan  torpağın 
nadanlıq,  sui-istifadə,  haram  qatını  şumlayıb,  münbitləşdirərək,  öz  imkanları 
daxilində,  düzgünlük,  halallıq,  ədalət  toxumu  səpməyə  və  onların  cücərtilərini 
becərib, boya başa çatdırmağa çalışırdı. O,haqsızlığa qarşı mübarizə aparırdı və o 
cəhətdən özünə düşmənlər də qazanırdı. Lakin daim o, haqqın yanında olur, ədalət 
uğrunda  mübarizə  aparırdı,  ona  görə  də  oxucuların,  başqa  sözlə,  xalqın  böyük 
əksəriyyəti onun mövqeyini təqdir edir, ona qarşı qurulan fitnəkarlıqların qarşısını 
almaqda sipərə çevrilirdi. 
Ən  nüfüzlu  partiya  qazetində  işləmək  həm  də  özünə  məxsus  standartlara, 
çərçivəyə uyğunlaşmağı tələb edirdi və onun xüsusi müxbiri bu koordinatları qəbul 
etməyə  bilməzdi.  Lakin  jurnalist  təkcə  mövqeyi  ilə  deyil,  həm  də  sözdən  istifadə 
qabiliyyəti, bu xəzinədən necə faydalana bilmək bacarığı ilə seçilir. Əli müəllimin 
yazılarında,  xüsusən  oçeriklərində  bədii  formaya  üstünlük  verilməklə,  quru 
cansıxıcı  yazı  üslubundan  qaçılır,  qələmə  alınan  hadisə  ,insan  xarakteri  bədii 
süzgəcdən  keçirilir,  hansıısa  faktı  sadəcə  təsvir  etməklə  kifayətlənmir,  məhz 
ümumiləşdirməyə  meyl  etmə  özünü  büruzə  verirdi.  Yazının  bədii  tərtibatı,  ədəbi 
mükəmməlliyi  fikir,  məna  yükünün  daha  qabarıq  və  ağır  çəkili  olmasına  şərait 
yaradır.  Onun  məqalələri  adamı  bədii  delikatesə  qonaq  edirdi,  başqalarının  aludə 
olduğu  rəqəm  və  faiz  kakofoniyasına  onun  yazılarında  ümumən  rast  gəlinmirdi. 
Həyatın  reallığı  onun  məqalələrində  statistika  köləliyindən  çıxıb,  təmiz  hava  ilə 

315 
 
nəfəs  alırdı.  Ən  ciddi  məsələlərə  həsr  edilmiş  yazılarda  belə  bədiilik  öz  xidməti 
borcunu, mükəlləfiyətini yerinə yetirdiyindən, sözlər kəpənəyə dönüb uçurdu, heç 
vaxt  özünün  də  iyrəndiyi  tırtıllara  çevrilmirdi.  Qələmin  hər  qanad  çalması  ilə 
müəllif elə bil ki, öz ürəyinin buxova salınmış istəklərinin bütün gücünü, enerjisini 
çıxarırdı, onları ehtirasda, hisslərdə , sözdə əridirdi. Həm də sözdən sui-istifadəyə 
qətiyyən  yol  vermirdi,  başqaları  tutarlı,  kəskin  ifadə  xatirinə  heç  bir  əxlaq 
meyarına məhəl qoymadıqları halda, o, söz silahı ilə olduqca ehtiyatla davranırdı. 
 Belə  yazıları  ilə  o,  sistemə  xidmət  etsə  də,  digər  tərəfdən  onu  əhatə  edən 
mühitlə  sərt  ziddiyyətdə  olduğunu  göstərirdi  .Bu  yolla  o,  həm  də  ciddi  görünən 
şeylərə  güldüyünü  nümayiş  etdirirdi.  Onun  yazılarında  tam  başqa  melodiya  əks 
olunurdu,  lakin  bu  daim  iki  başlıca  dəyərlə  harmoniyada  olurdu:  ümumi  xeyiri 
dərk  etmək,  anlamaq  və  məsuliyyət  etikası.  Onlar  müəllifə  ictimai  hadisələrə  dar 
eqoistik  məna  prizmasından  deyil,  ümumi  ,  xalqı  düşündürən  yüksəklikdən 
baxmaqda kömək edirdi. 
 Əli müəllim işinə nə qədər intizamlı yanaşsa da, öz prinsiplərini, yaradıcılıq 
kodeksini,  bir  az  da  geniş  götürsək,  ideya  səbatlılığını  hansısa  xırda  maraqların 
bilavasitə  təqibinə  məruz  qalmasına  imkan  vermirdi,  faktları  qərəz  mövqeyindən 
deyil,  xalqın  mənafeyini,  ədalət  nöqteyi-  nəzərindən  təhlil  etməklə,  rasional 
qaydada təsvir  edirdi, bununla da  dövrün ziddiyyətlərinə  cavab  tapmağa  çalışırdı. 
Bu isə özlüyündə ona layiq olduğu etimadı və hörməti gətirirdi. 
 Onun yazılarında həqiqi qələm sahiblərinə xas olan gələcəyə bir boylanma 
meyli  də  güclü  idi.  Bu  səbəbdən  də  o,  heç  vaxt  şəxsi-  qərəzlik  müstəvisinə 
keçmirdi,  cəmiyyətə  xas  olan  qüsurları  və  eybəcərlikləri  qamçılamağa  cəhd 
göstərirdi.  Oçerklərində  də  o  vaxt  dəbdə  olan  tərif  ifratçılığından  qaçırdı,  diqqəti 
daha  çox  xalqın  əxlaqına  və  mənəviyyatına  töhfə  verən  cəhətlərin  tərənnümünə 
yönəldirdi.  Şifahi  nitqlərdə,  qələm  əhlinin  yazılarında  tərif,  məddahlıq  sel  kimi 
axdığı  bir  zamanda  Əli  İldırımoğlu  axının  əksinə  üzməsə  də,  ondan  kənarda 
qalmağa  üstünlük  verirdi.  Onun  oçeriklərində  saxta  əmək  qəhrəmanlarının 
“rəşadətinə”  məftunluğa  rast  gəlmək  mümkün  deyildi,  cünki  onda  müşahidə 
qabiliyyəti  güclü  idi  və  daim  ayıqlığını  qoruyub  saxlayan  bir  adam  kimi  ətrafda 
nələr  baş  verdiyini  anlayırdı  və  qulaqbatıran  ümumi  xora  qoşulmamağa  səy 
göstərirdi. 
 Bu  uzun  illərin  jurnalistində  artıq  yazıçı  idrakı,  ədib  dünyabaxışı  baş 
qaldırırdı. O, özü uzun müddət bu ilham qazanından püskürüb qalxan buxar selini 
qapamağa  çalışsa  da,  nəhayət  onunn  bu  səylərinin  müqaviməti  güclü  daxili 
həmlələrin  artan  zərbələrinə  davam  gətirə  bilmədi  və  keçən  əsrin  90-ci  illərinin 
əvvəllərindən mətbuat talasından, rəqabətin daha güclü olduğu ədəbiyyat meşəsinə 
yeni  ad  daxil  oldu,  bu  ad  hamının  dünənə  qədər  uğurlu,  həm  də  bəxti  gətirən 
jurnalist saydığı Əli İldırımoğluya məxsus idi. İstedadlı adamların əlində bir qayda 
olaraq hər şey bu vergini nümayiş etdirmək vasitəsinə çevrilir. Dünənə qədər onun 
yazılarında  obyektivlik  və  ədalət  aparıcı  yer  tuturdusa,  indi  ona  nəsr  Peqasını 
yəhərləmək lazım gəldi. 
 Lakin o, özünün mahiyyətində də köhnə sənətinə yad gözlə, qeyri- səmimi 
baxmadı,  həyatının,  azı  qırx  ilini  həsr  etdiyi  jurnalistikaya  bağlılığını,  sədaqətini 

316 
 
bir  daha  nümayiş  etdirmək  üçün  ilk  romanlarından  birinin  adını  da  “Zorən 
jurnalist”  qoydu.  Ondan  əvvəlki  və  sonra  seriya  şəklində  gələn  əsərlərini,  Emil 
Zolya  çox  sayda  romanlarını  “Ruqon  –Makkarlar”  adı  altında  ümumiləşdirdiyi, 
yaxud Aleksandır Gertsen “Olmuşlar və düşüncələr” adlandırdığı kimi, yaşlı cavan 
yazıçı  da  bu  bədii  məhsullarını  “Müşahidələrim  ,  özümdən  və  göz  önümdən 
keçənlər” kimi uzun da olsa, həqiqətə çox yaxın olan bir adla qələmindən yapdığı 
komanın  himayəsinə,  topluya  yığa  bilərdi.  Bu  əsərlərdə  çoxlu  yadda  qalan 
obrazlar, xarakterlər var, lakin onların hamısını bir leytmotiv, bir ümumi qəhrəman 
birləşdirir,  bu  da  zamandır.  Özünün  yaşadığı  ,  mövcud  olduğu  illər,  onlara  naxış 
vuran  hadisələr, kəşməkeşlər,  ziddiyyətlər,  insan  təbiətinin  əlşatmaz  yüksəklikləri 
və  dibi  görünməyən  uçurumu  andıran  eybəcərlikləri,  nakəslikləri,  namərdlikləri. 
Gözlərimiz  önündə  yazıçı  XX  əsrin  ən  azı  üçdə  birinin,  bəlkə  də  yarısının 
mənzərəsini canlandırır. Onu bəxtəvər hesab edənlərə özünün və hörmət bəslədiyi 
insanların  hansı  bədbəxtliklərə  sinə  gərdiyini,  hansı  oddan,  alovdan,  insan 
məkrindən yaranan dəhşətli sınaqlardan çıxdığını, bəzən ölüm –dirim mübarizəsinə 
atıldığını  göstərir.  Əsrin  bu  kaleydoskopunda  biz  çox  şeyləri  görürük.  Kasıb  dağ 
kəndində  xalqın  əlini  çörəyə  çatdırmaq  üçün  hər  cür  əziyətlərə  qatlaşan  ,  əkin 
sahələrinə  su  gətirmək  üçün  kəhriz  qazan  rəncbərləri  də,  öz  təmiz  adını  böhtan 
ləkəsindən  qorumaq  üçün  sərt  şaxtalı  qış  gecəsində  həyatını  soyuqdan  donmaq  , 
yaxud  da  cavanların  dişləri  ilə  parçalanmaq  təhlükəsinə  atan  cavan  müəllimi  də, 
vəzifəsinə  arxalanıb  canlı  insandan  nişan  hədəfi  kimi  istifadə  edən  əclafları  da. 
Yazıçı  heç  də  özünü  fotoqraf  kimi  aparmır,  faktın,  hadisənin  dəqiqliyi,  ani 
mövcudluğu  onu  o  qədər  də  maraqlandırmır,  bu  hadisələrin  hərəkətverici 
qüvvəsinə,  motivlərinə  nüfuz  etməyə  səy  göstərir,  xarakterlərin  formalaşmasında 
mühitin danılmaz , çox vaxt isə amansız rol oynadığını göstərir. Ona görə də hər 
bir  insan  taleyində  biz  həm  də  zamanıın  damğasını  görürük,  hadisələri  qoynuna 
alan vaxt fenomeninin öz müsbət və ya mənfi təsiri ilə insanları necə dəyişdirdiyini 
,  çox  vaxt  xarakterləri  formalaşdırarkən  mənəviyyatı  deformasiyaya  uğratdığını, 
əzdiyini, eybəcərləşdirdiyini görürük. Ona görə də bu əsərlərdə insanlar və zaman 
birgə  ,  Siam  ekizləri  kimi  eyni  qan  dövranından  qidalanan  tək  ayrılmayan  bir 
vəhdətdə  təsvir  olunurlar  və  müəllif  –bələdçi  bizi  öz  dövrünün  qaranlıq 
labirinrtlərinə baş vurmağa dəvət edir. 
 Bir sözlə, Əli İldırımoğlunun əsərləri oxucusunu böyük bir səyahətə çıxarır, 
zaman maşını bizi geriyə, yaddaşlardan bəklə də silinən illərə qaytarır. XIII əsrdə 
böyük  italyan  səyyahı  Marko  Polo  uzaq  Çindən,  Xanbalıq  şəhərindən,  xidmət 
etdiyi  Xubilay  xanın  sarayından  vətəninə  dönərkən  Asiyanın  və  Afrikanın  çox 
saylı  ölkələrində  olduğundan,  bu  məmləkətlərin  və  onların  xalqlarının  adətlərini, 
qaydalarını, digər etnoqrafik cəhətlərini qələmə almaqla o vaxtkı avropalıya tanış 
olmayan  dünya  barədə  böyük  bir  panorama  yaratamışdı.  Əli  İldırımoğlu  böyük 
səyahətçidən  fərqli  olaraq  məkan  səyahətinə  çıxmayıb,  onun  təsvir  etdiyi 
hadisələrin hamısı bir ölkədə, onun bir neçə kəndində və şəhərində cərəyan edir, o, 
oxucusunu  öz  qayğına  oturdaraq  zaman  səyahətinə  çıxarır,  bu  qayıq  illər,dövrlər 
adlanan  sularda  üzür,  insan  dünyası  adlanan  arxipelaqın  ayrı-ayrı  adaları- 
fərdlərinə  yan  alır.Bu  zaman  səyyahəti  XX  əsrin  xeyli  hissəsini  əhatə  etdiyindən 

317 
 
olduqca  zəngindir,  rəngarəngdir,  hər  adanın  öz  təbii  görünüşü  ,  öaz  mövqeyi, 
nəhayət  öz  tənhalığı  və  lazımınca  dərk  olunmaması  var.  Səyyah  bu  ada-fərdləri 
tədqiq  etmək  üçün  böyük  əziyyətlərə  qatlaşır,  təkcə  zahiri  əlamətləri, 
cəmmiyətdəki mövqeləri ilə kifayətlənməyib, anatomik tədqiqata keçir. 
 Anatomiyaya  maraqda  isə  başlıca  qayə  patologiyanın  öyrənilməsi,  onu 
əmələ  gətirən səbəb və  şəraitin tədqiqidir.  Ona  görə də  bizim  gözlərimiz  önündə 
böyük  bir  dövrün  və  onun  taleyinə  biganə  olmayan  insanların  geniş  mənzərəsi 
yaranır, özü də burada heç bir fantasmaqoriya ünsürləri yoxdur, real həyat və onun 
bədii təsviri, inikası vardır. 
 Yazıçı insanlarla yanaşı, bütövlükdə cəmiyəti, quruluşu təhlil etməyə girişir. 
O,  qələmə  aldığı  ilk  dövrlərdən  cəmiyyətdə  iltihab  prosesi  getdiyini,  getdikcə  bu 
fəsadın  böyüdüyünü,  genişləndiyini  hiss  edir  və  nəhayət  daxili  xəstəliklərin 
şiddətlənməsi,  xarici  impulsların  da  dağıdıcı  təsiri  ilə  birləşərək  quruluşu  iflasa 
uğradır  .İkinci  Dünya  müharibəsindəki  böyük  qələbənin  döyülməsində  başlıca 
dəmirçi  kimi  çıxış  edən  və  ən  azı  Avropanı  faşizim  taunundan  xilas  etməkdə 
əvəzsiz rol oynayan bir dövlət 1990-cı illərin əvvəlində süqut edir, xırda hissələrə 
parçalanır.  Yazıçı  bunu  bəzi  siyasətçilər  kimi,  XX  əsrin  ən  böyük  geostrateji 
faciəsi  adlandırmasa  da,  bu  böyük  canlının  məhvinə  laqeyd  qalmır,  bu  hadisədən 
təəssüfləndiyini  də  gizlətmir.  Bu  dövrdə  hakimiyyətə  gələn  yeni  qüvvələrin 
səriştəsizliyini,  ölkədəki  sarsıntıların,  fəlakətlərin,  xaosun  başlıca  səbəbi  hesab 
etdiyindən,  onları  palçıqdan  knyazlığa  yüksəlmişlər  kimi  qəbul  etməklə,  öz 
etirazını  bu  qaydada  ifadə  edir.Bir  qayda  olaraq  yazıçının  münasibət  və  dəyərlər 
şkalası siyasətçilərinkindən fərqli olur, onlar hər bir prosesə daha həssas yanaşır və 
bədbəxtliklərin baiskarını tapmağa səy göstərirlər. 
 Əli  İldırımoğlu  xalqının,  ölkəsinin  keçdiyi  çətin,  mürəkkəb  dövrə  nəzər 
salarkən  özünü  kənar  müşahidəçi  kimi  aparmır,  bir  həkim  kimi  bu  xəstəliyin 
şiddətlənməsində az dərəcədə də olsa özünün də günahkar olduğunu gizlətmir və 
bu münasibətdə də bir mərdlik, cəsarət nümayiş etdirir. 
 Onun  köməkliyi  ilə  biz özümüzün  də gördüyümüz, lakin  mahiyyətini  dərk 
etmədiyimiz  təbəddülatları  yenidən  təhlil  etməyə  başlayırıq,  tam  olmasa  da  bir 
qədər  təlqin  olunan  mövqeyə  yaxınlaşırıq.  Onlara  qiymət  verməkdə,  mürəkkəb 
hadisələrin  fəlsəfələrindən  baş  çıxarmaqda  oxucu  heç  vaxt  həqiqi  yazıçı  ilə 
rəqabətə  girməməlidir,  çünki  sadə  oxucunun  hətta  silahlanmış  gözlə  görmədiyini, 
həyatı müşahidə etməklə, hərtərəfli dərk etməyə nail olan ədəbiyyat adamı üfüqdə 
də seçə bilir, ona əsasən düzgün qiymət verməyi bacarır. Əsərləri ilə tanış olduqca 
müəllifin  hansı  ənginliklərə  pərvazlandığının,  orada  sərt  hava  cərəyanlarına  sinə 
gərərək qanad çalmasının şahidi olursan. 
 Əli  müəllim  təkcə  böyük  ağlı,  istedadı,  zövqü  ilə  həyatın  xalqla  birlikdə 
döyünən nəbzini tutmaq bacarığı ilə deyil, həm də xoş xasiyyəti, xeyirxah ürəyi ilə 
seçilir,məlum  olduğu  kimi  bu  isə  bizim  dövrümüzdə  hətta  istedaddan  da  xeyli  az 
şəkildə özünü büruzə verir. Bu keyfiyyətini onun əsərlərində də müşahidə edirik. 
 Əli  İldırımoğlunun  başqalarından  fərqləndirən  bir  cəhəti  də  onun  şöhrət 
düşkünü  olmamasıdır.  Balzak  hamının  can  atdığı  şöhrəti,  başına  gəlinlik  duvağı 
qoyulmuş  əxlaqsız  qadın  adlandırırıdı  və  ədəbiyyatın  aşağılarında  onu  küçələrdə 

318 
 
donan  yazıq  fahişələrə  bənzədirdi.  Bəlkə  də  bu  bir  sərt  qiymətdir,  lakin  şöhrətin 
özündən  çox,  onun  qazanılma  yollarına  işıq  saldığından  məqbul  sayılmalıdır. 
Bununla  əlaqədar  məşhuhr  yapon  yazıçısı  Akutaqavanın  qələmə  aldığı  bir  hadisə 
yada  düşür.  İki  il  ayrıldıqdan  sonra  Lev  Nikolayeviç  Tolstoyun  dəvətilə  İvan 
Sergeyeviç  Turgenev  Parisdən  Yasnaya  Polnaya  qonaq  gəlir  və  onlar  yaxlndakı 
meşəyə  ov  etməyə  gedirlər.Onları  iti  ilə  yanaşı  ev  sahibinin  özünün  və  kəndli 
uşaqları  müşaiyət  edir.  Tolstoy  bir  meşə  cüllütü  vurur  və  it  ovu  tapıb  gətirir. 
Bundan  bir  qədər  sonra  digər  bir  quş  qıy  çəkərək  otluqdan  qalxıb,  bir-birinə 
sarınan  budaqların  arası  ilə  uçib,  axşam  qaranlığında  gizlənməyə  cəhd  edir. 
Turgenyev  tüfəngini  qaldırıb,  tətiyi  çəkir  və  quşu  vurduğunu  deyir.  Lakin  o,  özü 
də,  uşaqlar  da,  it  də  nə  qədər  axtarsalar  da,  ovu  tapa  bilmirlər.  Tolstoy 
şüphələnməyə başlayır ki, yəqin sən onu ödürməmisən, bəlkə də qanadına dəyibsə 
də düşüb qaçıb. Turgeney isə öz sözünün üstündə durur ki, vurmuşdum, daş kimi 
yerə  düşdü.  Həmin  axşam  yataq  otağında  Turgeney  keçmişi  yadına  saldı,  həmişə 
tərs bir adam kimi Tolstoyun daim hər kəsin qeyri-səmimi olduğunu güman etməsi 
hallarını  xatırladı.  Bu  adam  başqalarının  etdiyi  hər  şeyi  ,  məzh  meşə  cüllütünü 
öldürdüyü halda olan kimi, ağ yalan tək qəbul edir. 
 Səhəri  gün  tezdən  Tostoyun  sifətindən  yenə  də  narazılıq  yağırdı.  Bu  vaxt 
uşaqlar  içəri  girib  atalarına  quşu  tapdıqlarını  xəbər  verdilər  və  dedilər  ki,  quş 
düşəndə  ağcaqayının  budağına  ilişib,  ondan  asılı  qalmışdı.Tolstoy  qonağa 
yaxınlaşıb dedi ki, indi mən sakitləşə bilərəm. Mən yalan deyən adam deyiləm, quş 
düşsəydi itim hökmən onu tapardı.Turgenev bir qədər utancaq qaydada onun əlini 
sıxdı  və  dedi  ki,  o  da  yalan  danışan  adam  deyil,  baxın  məgər  mən  bu  quşu 
öldürməmişəmmi? 
 Mən  bu  söhbəti  Əli  İldırımoğlunun  şöhrət  miqyası  barədə  gətirdim.  O 
istedadlı  insan  kimi  bu  şöhrət  quşunu  vura  bilib.  Lakin  bədbəxtlikdən,  mənəvi 
cəhətdən qozbel olanlar daim yerə baxırlar, mən fiziki şikəstliyi nəzərdə tutmuram, 
bu  kimin  isə  günahı  olmayıb,  hansısa  bədbəxt  hadisənin  nəticəsidir,  onlar  şöhrət 
çələngini  aşağı  səthdə,  hansısa  təltiflərdə,  titullarda  axtarırlar,  oxucunun,  xalqın 
gözündə böyüyənlərə, yüksələnlərə məhəl qoymurlar, bir sözlə yuxarı boylanmağı 
bacarmırlar. Şöhrət adlanan meşə cüllütü vurulubsa, ancaq budaqlara ilişib qalıbsa, 
bunun artıq ovçuluq məharətuinə heç bir dəxli yoxdur. Əli İldırımoğlu titullar yükü 
altında  əzilməsə  də,  öz  oxucularına,  öz  pərəstişkarlarına  malikdir  və 
rəsmiləşməmiş bu şöhrət çələngi onun istəklərinə bütünlüklə cavab verir. Çünki o 
yaxşı  bilir  ki,  uğur,  moda,  məşhurlaşma  şöhrətə  gedən  yolun  yalnız  müxtəlif 
pillələridir, heç də şöhrətin özü deyildir. 
 Bir vaxtlar fransız pulu “livr” adlandırdı və bu həm də kitab demək idi. Əli 
İldırımoğlu çoxlu kitablar müəllifi olsa da, bundan elə bir pul qazanmayıb. Onun 
ən  böyük  qazancı  ömrünün  ən  kamil  dövründə  ədəbiyyat  qəsrinin  nəinki  qapsını 
döyməsi,  hətta  onda  məskunlaşmaq  hüququna  yiyələnməsidir.  Bu  qəsrin 
sakinlərinin  kim  olmasını  isə  hansısa  rəsmi  sənəd  deyil,  oxucu  qərarı,  oxucu 
mühakiməsi  müəyyən  edir.  Şatobrian  özünə  görə  cavan  olan  Viktor  Hüqonu 
“ilhamlı uşaq” adlandırmışdı. Əli İldırımoğlunu yaşına baxmayaraq, ilhamlı qoca 
adlandırmağa  da  adamın  dili  gəlmir,  çünki  onun  ilham  pərisi  olduqca  cavandır, 

319 
 
çünki  o  ,  gənclik  ruhu  ilə  yaşayıb  ,  yaradır.  Zəhmətkeşliyinə,  fədakarlığına, 
məhsuldarlığına  görə  isə  bədii  cəbhənin  ən  gənc  əsgərləri  belə  ona  həsəd  apara 
bilərlər.Biz  onun  yaradıcılıq  ehtirasının  oyanmış  vulkan  kimi  daim  belə 
püskürməsini  arzu  edirik.  Özü  də  burada  söhbət  Abşeronda  addımbaşı 
rastlaşdığımız,  yerin  səthini  korlayıb,  ona  cəhənnəm  mənzərəsi  bəxş  edən  palçıq 
vulkanlıarından deyil, uca dağ vulkanlarından gedir, çünki onların püskürməsi ən 
azı hadisə hesab olunur. 
 
 “525-ci qəzet”.01.11.2007 
 
Yurd nisgili və ya qocaman ədibin keçirdiyi hisslər 
 Ə. İ.-yə 
 
 Yaşının  zirvə  ətəyində  yaradıcılığı  ilə  çoxlarını  heyran  qoyan,  çox  sayda 
roman  və  povestlərin  müəllifi  olan  qələm  dostum  axırıncı  yazısını  mənə 
göstərdikdə,  bu  bəhrənin  janrı  və  süjeti  müəyyən  qədər  təəccübümə  səbəb  oldu. 
Yazı ani bir təəssüratdan yaranan, bunu imperssionist rəssamların və bəstəkarların 
üslubu  ilə  müqayisə  etmək  olardı,  coşqun  hisslərin  ifadəsinə  xidmət  edən  kiçik 
hekayə  əslində  novella  adlandırıla  bilərdi.  Başlığı  da  nəsrimizdə  rast  gəlinməyən, 
təbiətimizin  çox  sayda  nümunələri  kimi  varlığı  az  qala  yaddan  çıxan  bir  quşun 
adından götürülmüşdü-“Şanapipik”. Niyə belə ad seçməsi ilə maraqlananda , yazıçı 
bildirdi  ki, bu  günlərdə  gözləmədiyi  halda  bagına  bir  şanapipik  uçub  gəlmişdi  və 
bu  hadisə  mənə  vaxtilə  kəndlərimizin  üstündən  uçub  keçən  və  gözəl  səslərı  ilə 
onlardan  aşağıda  dayanan  varlıqlara  salam  göndərən  durna  qatarını  seyr  etməyi 
andıran  bir  riqqət  təsiri  bağışladı.  Şanapipiyinin  kəkili  Roma  sərkərdələrinin 
dəbilqəsinin  tac  hissəsini  yada  salırdı,  qanadlarının,  lələklərinin  rəngi  isə  yoxa 
çıxan  qövsi-qüzehə  bənzəyirdi.  Bu  quşa  baxış  və  təəccüb  onu  real  həyatdan 
ayırmış,  nisgilliyini  daim  sinəsində  gəzdirdiyi  bir  aləmə,  dəbdə  olan  ifadədən 
istifadə edilsə , virtual bir mövcuddluğa çəkib aparmışdı. Təəccüb , qəribəlik hissi 
adamda qeyri-adi düşüncələr meydana gətirir, onu xatirələr dəniznidə üzən qayığa 
oturdub, yaddan çıxan adalara səyahət etməyə vadar edir. Uşaqlığından o, bu quşa 
vurulubmuş,  onu  bir  sehr  və  sirr  mənbəyi  hesab  edirmiş,  onunla  hər  dəfə 
rastlaşanda  sevincini  gizlədə  bilmirmiş,  elə  güman  edirmiş  ki,  ona  nəsə  məchul, 
başqalarından  gizli  saxlanan  xəbər  gətirmişdir.  Bəlkə  də,  quş  onun  həyatından 
vaxtsız, oğlunu bircə dəfə fə olsun məktəbə yola salmağa macal tapmadan köçmüş 
anasının hüznlü olsa da, bu balaca uşaq üçün müqəddəs bir vəhy xarakteri daşıyan, 
son  nəfəsini  verərkən  deyə  bilmədiyi,  ifadə  etməyə  gücü  çatmadığı  bir  sözünü, 
vəsiyyətini gətirmişdi. Bəlkə də quş ona çatdırmaq istəyir ki, anadan yetim qalmış 
oğul böyüdən atan öz dünyasının bütün cəhətlərini sənə həsr etmişdir, inanmaq və 
özünün  inandırmaq  istəyir  ki,  onun  əziyyəti,  ən  başlıcası,  nəhayətsiz  valideyn 
məhəbbəti  hədər  getməyəcəkdir,  onun  uşaq  könlünə  səpdiyi  xeyirxahlıq  toxumu 
yaşıl  zəmiyə  çevriləcək  ,gələcəkdə  elinə,  obasına,  mənsub  olduğu  xalqa  bir  əvəz 
payı  kimi  qayıdacaqdır.  O,  çox  arzu  edirdi  ki,  oğlu  atasının  təmiz,  halal  adını, 
şərəfini  nəinki  qoruyub  saxlasın,  həm  də  bu balaca  kəndin  hüdudlarından  kənara 

320 
 
çıxmaqla,  onlara  əlavə  cazibədarlıq  versin.Bu  quş  atasının  könlünə  nüfuz  etmək 
üçün  bir  açar  ,  bir  vasitə  rolunu  oynayırdı.  Lakin  o,  bu  düşüncələrini  hamıdan,  o 
cümlədən  atasından  və  dostlarından  gizli  saxlayırdı.  Bu  sirr  yalnız  onun  özünə 
məxsus  idi,  onu  açmaq,  aşkarlamaq  hər  şeydən  əvvəl  özünə  xəyanət  əlaməti  ola 
bilərdi. 
 Dostum hisslərə qapılan adam təsiri bağışalyırdı. Bu fikrimi təsdiq edirmiş 
kimi  bildirdi  ki,  uşaqlıq  dövründə  bu  quşun  az  qala  sirr  daşıyıcısı,  ən  mərhəm 
adamlar  arasında  müjdəçi  olduğuna  inam  gətiribmiş  ,  hansısa  əcaib  təsirdən  onu 
müqəddəslik  haləsinə  bürüyürmüş  və  əvvəllər  kimisnə  ona  elə  bu  prizmadan 
baxmasından da hali deyilmiş. Sonralar dini kitaba maraqları artdıqda, şanapipiyin 
peyğəmbərlərin  diqqətini  cəlb  etdiyini  öyrənə  bilmişdi  .İslam  dinin  ali  kitabında 
şanapipiyinin  Süleyman  peyğəmbərin  Səba  hökmdarı  Bəlqisə  məktubunu 
çatdırmaq  kimi  vacib  bir  işə  xidmət  etdiyi  göstərilir.  Axı  bu  ünsiyyət  sonralar 
onların  arasında  məhəbbət  cığırına  yol  açmışdı.Ona görə  də  həmin  quş  insan  adı 
olan  Hüd-hüd  adı  altında  məşhurlaşmağa  başlamışdır.  Quranın  “ən-Nəml” 
surəsinin  22-ci  ayəsində  deyilir:  ”Sənin  bilmədiyin  bir  şeyi  öyrəndim.  Sənə 
Səbadan doğru bir xəbər gətirmişəm”.Hüd –hüd Səba əhlinə padşahlıq edən qadın 
haqqında məlumat verir və bu xalqın Allaha deyil, Günəşə sitayiş etdiyini bildirir. 
Sonra isə Süleyman peyğəmbərin düz yola qayıtmaq barədəki məktubunu Bəlqisə 
çatdırır.  Bax,  beləkilə  şanapipik  peyğəmbərin  tapşırığını  yerinə  yetirir.  Görünür, 
rusların şanapipik quşuna verdikləri “udod” sözü də yəqin ki, hüd-hüd ifadəsindən 
yaranmışdır.  Yazıçı  dostum  onu  da  səmimi  qaydada  bildirdi  ki,  heç  müqəddəs 
kitaba  bələd olmamışdan, bu  qəribə  zahiri  əlamətlərə  malik olan  quşun  adi varlıq 
olmaması  qənaətinə  gəlmişdim,  onda  daim  hansısa  bir  qəribəlik,  möcüzə  əlaməti 
tapmağa cəhd göstərmişdim. 
 Lakin  sonralar  onun  bu  quşa  olan  aludəçiliyi  uşaqlıga  xas  olan  digər 
xüsusiyyətlər  kimi  sıradan  çıxmış,  təxəyüllün  poetik  çalarlarının  yerini  reallığın, 
gerçəkliyin  amansız  diqtələri,  izləri  tutmuşdur.  İndi  isə  gözləmədiyi  halda  bu  quş 
onun uşaqlığından uzun bir yol qət edib, uçub bu dövrə və məkana gəlmiş, sehirli 
bir möcüzə kimi , həm də onu geriyə, həmin illərə , doğma yurda - vaxtilə özünün 
zərurətin  hökmü  ilə  tərk  etdiyi,  sonralar  isə  bədbəxtliklər  ucbatından  qapısı 
hamının  üzünə  bağlı  qalan,  yolu  itirilmiş  kəndinə  qaytarırdı.Bu  quş  unudulmuş 
xatirələr oyatmaqla, özünə məhrəm saydığı və dünyanın hər yerindən gözəl bildiyi 
doğma  təbiətin  qucağına  onu  yenidən  çatdırmış  ,  ən  azı  onda  bu  arzunu  şiddətli 
qaydada canlandırmış, həmin çağırışa biganə qalmamağa səsləndirmişdir. Xırda bir 
quş adamın dünyasında belə gözlənilməz dəyişiklik etməyə, onu sarsıntıya salmağa 
qadirdir. 
 Dostum  mənim  bu  söhbəti  lazımınca  anlamadığımı  hiss  edib,  elə  bil  ki, 
pünhan  saxladığım  fikirlərlə  razılaşmadığını  bildirdi.  Gizlətmək  istəmirəm,  mən 
düşünürdüm  ki,  qocaman  qələm  sahibi  xəyallar  aləminin  sərgərdarına  çevrilmək 
təhlükəsi  ilə  üz-üzə  gəlmişdir.  Ona  görə  də  öz  hisslərini  adi  sözlərlə  izah  etmək 
qərarına gəldi: 
 -  Bilirsən  ,  bu  quş  əhvalatı,  bu  cılız  varlığın  mənim  ruhuma  güclü  təsir 
göstərməsi  əslində  bir  qədər  qəribə  görünə  bilər.  Bəlkə  də  bu  düşüncələr  təkcə 

321 
 
mənə  xasdır,  ona  görə  də  bunu  başqaları  mənim  tək  qəbul  etmək  istəmir  ,  hətta 
belə  fikirlərin  yaranmasının  özünə  qeyri-  adilik  ,  qəribəlik,  daha  dəqiq  desək, 
divanəlik  kimi  baxırlar.  Mən  heç  kəsi  qınamıram  ki,  niyə  məni  olduğu  kimi  dərk 
etmir,  axı  bu  idrakdakı  qüsurdan  hamımız  əziyyət  çəkirik  və  ya  hər  birimiz 
başqasının könlünə toxunmaqdan, ona zərbə vurmaqdan çəkinmirik. Yəqin ki, ahıl 
yaşımda uşaqlıq hisslərimə qapıldığıma, çox sayda onilliklərin üstündən keçib , baş 
vermiş  hadisələrin  hətta  xatirələrdən  silindiyi  aləmə  yenidən  səyahət  etmək 
istəyində  olmağıma  gülənlər  də  tapıla  bilər,  ruhumun  haçalanıb  məni  əlavə 
əziyyətlərə  düçar  etdiyini  güman  edənlər  də  ola  bilər.  Onda  etiraf  etməliyəm  ki, 
belə  düşüncələr  heç  də  əzabsız  ötüşmür,  xatirələr  süfrəsində  şirin  neymətlərlə 
yanaşı , acı təamları da dadmalı olursan. Bilmirəm nədəndir ki, bu quş da onu ilk 
dəfə seyr etdiyim yeri, keçən günləri, doğma yurdu , el-obanı yada saldı. Sənə də 
yaxşı  məlumdur  ki,  mən  həyatımdan  narazı  deyiləm,  naşükürlüyümə  görə  Allah 
məni  cəzalandırardı.  Ruhumun  fırtınaları  ram  edib,  lövbər  saldığı  kitablarım  öz 
oxucu  kütləsinə  malikdir.  Dahilik  iddiasında  deyiləm  ,  lakin  qələmimin 
məhsullarının  banyan  ağacı  kimi  necə  geniş  əraziyə  yayılıb  tutduğunu  gördükdə 
məmnunluq  hissi  keçirdiyimi  də  dana  bilmərəm.  Ömür-  gün  yoldaşımla  yarım 
əsrdən artıq bir müddətdə övladlarımı, sonra da nəvələrimizi böyütmüşük, indi isə 
nəticələrimizin  nəslimizi  davam  etdirməsindən  qürürlanırıq.  Övladlarımın 
qayğısından  şikayət  etməyə  də  haqqım  yoxdur,  üstəlik  də  dövlət  öz  qayğısını  və 
diqqətini əsirgəmir. Lakin birdən hansısa bir hiss məni çuğlayır, özünə əsir etməyə 
çalışır, elə bil ki, ilahi bir səs məni doğma kəndə, onun çətinliklərlə və ehtiyaclarla 
dolu olan yaşayışına qayıtmağa səsləyir. İllər keçdikdən sonra həmin kasıblığın , 
imkansızlığın  acıları  öz  dadını  dəyişib  şirinləşməyə  başlayır  və  ötən  dövr  öz 
maqnetizmi  ilə  yenidən  səni  öz  ağuşuna  qaytarmaq  istəyir.  Bu  hisslərlə  qalib 
gəlmək bir yana, onlara duruş gətirmək də olduqca çətindir. 
 Sonra  o,  əvvəllərdə  olduğu  kimi  yenə  söhbəti  öz  doğma  kəndinin  ,  indiyə 
qədər  əzizliyini  itirməyən  atasının  ,  yaxınlarının  üzərinə  gətirib  çıxartdı.  Atasını 
qəbirə  tapşırdığı  gündən  üç  onillikdən  artıq  bir  vaxt  keçir.  Həyat  çayının  suları 
kimi  insanlar  ölüm  adlanan  dənizə  axmaqda  davam  edirlər.  Lakin  insan  öz 
əzizinin,  doğmasının  həyata  vida  etməsi  ilə  razılaşmaq  istəmir,  təskinliyi  yalnız 
onların  qəbrini  ziyarət  etməkdə  tapır.Bu  mümkün  olmayanda  insan  öz 
müqəddəslərinə asi düşmüş kimi görünür. Əgər ata-ana qəbri üzərinə gedən cığırı 
ot  basmışdırsa,  bu  övladların,  nəvələrin  qəbahətidir,  günahıdır,  nankorluğudur. 
Lakin  səbəb  özündən  asılı  deyilsə,  məgər  bu  ruhlar  qarşısındakı  borcu  kiçildə 
bilirmi, günahı azaltmaqda bəraət rolunu oynayırmı? 
 Son  on  beş  ildə  bu  adam  valideynlərinin  qəbrini  –özünün  bu  müqqəddəs 
saydığı  bu  ehramı,  dağlar  qədər  uca  saydığı  sadə  sərdabələri  ziyarət  edə 
bilməmişdir.  Səbəb  isə  hamınınkı  kimidir.  Qarabağın  digər  gözəl  guşələri  kimi 
onun  elinin  yaşadığı  torpaqlar,  doğma  kəndi  ermənilər  tərəfindən  işğal 
olunmuşdur.  Bu  bulaqların  nəğmə  dediyi  ,  ot  örtüyünün  zəriflik  nişanəsi  olan 
süsənlərin bəzədiyi meşələr, səhər-səhər əkinçiləri salamlayan torağayların şərqisi 
yaddan  çıxa  bilərmi?  Yoxsa  qantökmə  hərisliyi  onları  elə  kor  etmişdir  ki,  onlar 
düşmənçiliyi  bütöv  bir  xalqa  deyil,  təbiət,  meşələr,  heyvanlar,  quşlar  üzərinə 

322 
 
yaymaqdan  da  həzz  alırlarmı?  Təbiət  bir  qayda  olaraq  qoynunda  dünyaya 
gətirdiyi,böyüdüb boya başa çatdırdığı, nəhayət sonda öz qucağında əbədi məskən 
verdiyi varlıqlara ana olmağı bacarır. Yadlara, xüsusən ölüm kabusunnu müşaiyət 
edənlərə isə təbiət heç vaxt ana münasibəti, doğmalıq göstərə bilməz. Çünki onun 
daimi  məskunlarının  həyatı  kimi,  onun  özünün  də  məvhinə  çalışanlar,  ona  nəinki 
övlad məhəbbəti bəsləyə bilmir, əksinə ona qənim kəsilmək kimi vəhşi istəyindən 
bir an da olsun geri çəkilmirlər. 
 Qocaman yazıçı onu da qeyd etdi ki, ahıl yaşa çatmaq çoxlarının arzusudur, 
baxmayaraq  ki,  deyirlər  ki,  guya  Allah  sevdiklərini  daha  tez  öz  dərgahına  aparır. 
İnsan yaşa dolduqca kamilləşir, dünyanın hər üzünü görmək imkanı qazanır. Bircə 
qüsuru odur ki, fəal həyatdan nisbətən uzaqlaşmalı olursan və bu, bir çox hallarda 
insanda  lazımsızliq  kompleksinin  yaranmasına  səbəb  olur.  Lakin  həyata  bağlılıq 
olduqca böyük gücə malikdir, insan yaşadığı hər gündən cismən olmasa da, ruhən 
həzz almaq istəyir və son sap üzülənə qədər heç kəs həyatdan ayrılmaq istəmir. 
Qocalığın  insana  bəxş  etdiyi  xüsusiyyətlərdən  biri  onu  rahat  yatmaqdan 
məhrum etməsi, şirin yuxuya, təbiblərin diliilə deyilsə dərin, sağlam yuxuya həsrət 
qoymasıdır. Sonra o, dərindən bir ah çəkib, söhbətinə davam etdi: 
 -Mən olduqca az yatıram. Mürgüləyən kimi də yuxular rahatlıq vermir. Özü 
də  hər  gecə  ,  özü  də  bir  neçə  dəfə  doğma  kəndimi  ,  onun  yaddaşlardan  çoxdan 
silinmiş  adamlarını  görürəm.  Yuxular  mənim  üçün  kəndimi  ,  onun  əhalisini 
yenidən  öyrənmək  dərsliyinə  ,  kinofilminə  çevrilir.  Yuxuda  atamı,  anamı, 
qonşularımızı  görürəm.  Onların  yanında  mən  yenə  də  əvvəlki  uşaqlığıma 
qayıdıram. Qəribədir ki, heç xatirimdə olmayan hadisələr, cizgilər yuxuda reallıq 
qazanır,  anadan  yetim  qaldığıma  ,  həlim  xasiyyətimə,  bəklə  də  atamın  kənddəki 
böyük  nüfuzuna  görə  adammlar  məni  əzizləyir,  hətta  öz  uşaqlarına  belə  məndən 
muğayat  olmağı,  meşəyə  oduna  gedəndə,  çaydan  keçəndə  mənə  kömək 
göstərmələrini tapşırırdılar. Atamın isə nəvazişinə söz ola bilməz. Lakin bu nəvaziş 
leysanında mən azacıq narazılıq notlarını hiss etməyə başlayıram. Bu narazılığı da 
heç  kəsin  üstünə  yıxmaq  istəmir,  bircə  onu  dəfələrlə  təkrar  edir  ki,  hamımız 
günahkarıq,  düşməni  tanımamışıq  ,  şirin  dilinə  uyub  sayıqlığımızı  itirmişik. 
Yuxudan ayılanda atamın səsi qulaqlarımda zəng səsi kimi cingildəməyə başlayır. 
Bu  dərdə  necə  dözürsünüz?  Yoxsa  nələrəsə  aldanıb,  dərdi  yaddan  çıxarmısınız? 
Axı  insan  üzərində  dünyaya  gəldiyi  torpağın  qədrini  bilməlidir,  ona  görə  də  ona 
anadan da əziz səslənən Vətən adını vermişlər. 
 Atam  bu  sözləri  mənə  ünvanlandırır,başqa  heç  kəsi  nəzərdə  tutmur.  Pis 
əməldə  bulunan  uşaq  saflığı  ilə  mən  də  başımı  aşağı  salıb,  onun tənə  dadı verən 
sözlərinə, məzəmmətinə  qulaq asıram. Atamı  da qınamıram, axı  yuxuda o, yalnız 
mənimlə görüşür , öz qayğılarını mənə söyləməyə imkan tapır. Oğlunun onu necə 
sevdiyinə,bir  sözünə  də  etiraz  etməyəcəyinə  o,  daim  əmin  olmaqda  qalırdı  və  bu 
inamında yanılmadığını bilirdi. Digər tərəfdən onun sözlərində nəsə qeyri-düzgün 
olan  bir  şeyi  tapmaq  da  mümkün  deyildi.  Ancaq  etiraf  etməliyəm  ki,  bu  yuxular 
mənim əsəblərimi ərş hündürlüyündəki tarıma çəkir, bir an da olsun mənə rahatlıq 
vermir. Belə yuxulardan sonra alabəzək, kəkilli quş onların reallıq ehtimalını bir az 
da artırdı. Düşüncələrim reallıqla röya arasında hərəkət edən və fasilə verməyən bir 

323 
 
məkikə  çevrildi  və  o,  quşa  müraciət  edirmiş  kimi  bədaətən  gizli  sözlərini 
təkrarladı: 
 -Əgər  kəndimizə  uçub  getsən,  qəbirstana  yollan,  üzünü  orada  yatanlara 
tutub mənim adımdan de ki, biz dirilər siz ölülər qarşısında günahkarıq. Xahiş edə 
bilmərik ki, günahlarımızı əfv edin. Bircə təvəqqəm odur ki, yuxuda bizi belə sərt 
qaydada  mühakimə  etmətin.  Çəkdiyimiz  ağrılar  özümüzə  bəsdir.  Nə  qədər  şən 
olsaq da,  bu acını  unuda  bilmirik.  Lakin biz  ruhdan düşməmişik  ,torpaqlarımızın 
tezliklə azad olacağı barədəki ümidimiz günü-gündən artır. Bu ümid xülyaya deyil, 
ölkəmizin real qüdrətinə, dövlətimizin düzgün siyasətinə əsaslanır. Dirilərin ümidi 
ruhlara da sakitlik verməlidir. 
 Bu sözlərdən sonra o, bir qədər ürək nahiyəsindən ağrısı çəkilən adam kimi 
nəfəs almağa başlayıb əlavə etdi: 
 -Bax “Şanapipik” hekayəsinin buna görə qələmə aldım. Ölülərə bunu hətta 
sehrli  quşla  çatdıra  bilməsəm  də  ,ətrafdakılar  qoy  mənim  mövqeyimlə  bir  daha 
tanış  olma  imkanı  qazansınlar.  Mən  özlüyümdə  hətta  haqsız  olan  hər  cür  cəzanı 
çəkməyə  də  razılaşardım  ki,  təki  torpaqlarımız  azad  olsun.  Ölkəmizin  ərazi 
bütövlüyünün bərpası onu belə arzu olunan sonluqla nəticələndirənlərə həqiqi şərəf 
gətirməklə,  bütün  günahkarlara  isə  ibrət  dərsi  olmaqla  yanaşı,  axırıncılara  layiq 
olmadıqları,  lakin  çoxdan  gözlənilən  zəfərin  gətirdiyi  şadlığın  tərkib  hissəsi  olan 
mərhəmətdən  meydana  gələn  bəraət  verəcək,  bu  isə  ümumi  razılıq  mühitinin 
yaranmasına , əfvin, alicənablığın böyüklüyünə şərait yaradacaqdır. 
 “525-ci qəzet”.23.08.2008 
 
 
 
Jurnalist sözünün vəzni 
 
Cəmiyyətdə,  bizi  əhatə  edən  ictimai  mühitdə  öz  şəxsi  məsuliyyət  hissini 
dərk  edən  hər  bir  adam  üçün  onun  ifadə  etdiyi  fikir,  dilə  gətirdiyi  söz  çox  vaxt 
ittiham üçün imkan verən, cavabdehlik üçün şərait yaradan, yaxud da şərəf gətirən 
əməldən heç də az əhəmiyyət daşımır. Xüsusən siyasət prosesində fəaliyyət əksər 
hallarda  ört-basdır  edilib,  rəng  dəyişikliyinə  məruz  qaldığından,  siyasi  davranış 
daim  əslində  göz  qabağında  olmadığından,  özünü  bu  sahəyə  həsr  edən  adamların 
ən adi sözü, bəzən hətta bəsit, cılız fikri belə onun rəsmi mövqeyi və ya bəyanatı 
kimi qəbul edilir. Ona görə də sözün çox hallarda daşıdığı fikir, məna yükündən də 
ağır olduğu qənaətinə gəlinir. İctimai hadisələrin fövqündə dayanan jurnalistin işi 
bu  nöqteyi-nəzərdən  olduqca  mürəkkəb  olmaqla  yanaşı,  bu  söz  zərgərlərindən 
xüsusi  dəqiqlik,  obyektivlik  və  optimal  ifadə  tərzi  tapmağı  tələb  edir.  Qədim 
romalılar  demişkən,  axı  “yazılan  qalır”,  onları  sonradan  silmək,  pozmaq  olmur. 
Söylənmiş  fikrə  hansısa  ruhu  oxşayan  düzəliş  vermək  imkanı  yoxa  çıxır.  Yəqin 
buna görədir ki, əslində qələm sahibindən ötəri təqsiri bağışlayan, əfv edən mürür-
zaman müddəti mövcud deyildir. Reallığın öz kontekstindən çıxarılmaması və hər 
bir  jurnalistdən  irəlini  görmək  peyğəmbərliyini  tələb  etməmək  şərti  ilə,  bu  sənət 
sahibləri  illər  keçdikdən  sonra  belə  cəmiyyət  qarşısında,  ən  azı  öz  vicdanı 

324 
 
qarşısında  hesabat  verməkdə  çətinlik  çəkməməlidir.  Belə  perspektivin 
mövcudluğunu nəzərə almaqla, onu hər cür qınaq təsadüflərindən birinci növbədə 
öz yazısındakı məsuliyyət dərəcəsi qorumalıdır. 
Jurnalist  ifşa  etmək,  qeyzli  yazı  üslubundan  istifadə  etmək  hüququna 
malikdir, lakin bu zərbə endirmək anında da ölçü hissi gözlənilməlidir, özü də bu 
ifşa obyektinə mərhəmət, mülayim münasibət göstərmək mənasında deyil, söyüşə, 
təhqirə,  şəxsi  ləyaqəti  alçaltmağa  keçmək  həvəsinə  qarşı  bir  immunitetə  malik 
olmaq qaydasında özünü büruzə verməlidir. Axı ən qatı rəqibə qarşı da mübarizə 
halal  oyun  qaydalarında  getməlidir,  burada  məkrli,  iftira  yazı  vasitə 
sayılmamalıdır. Elə idman oyunlarında olduğu kimi, professionallıq defisiti həmişə 
qayda  pozuntuları  ilə  kompensasiya  edilir.  Səriştə, peşəkarlıq  əlilliyindən  əziyyət 
çəkən  jurnalist  vulqar  üsullara  əl  atır,  hədyan  ifadələrə  geniş  meydan  verir, 
beləliklə  heç  vaxt  yararsız  həll  yolu  hesabına  nəcib  niyyətə  çatmağa  müyəssər 
olmur.  Ləyaqətsiz  vasitə  ucbatından  qarşıya  qoyulmuş  məqsəd  də  qərəzlilik 
dumanında itib batır. Bu onun peşəkarlıq zəifliyindən xəbər verir. Xüsusən belələri 
siyasi  sifariş  yerinə  yetirdikdə,  qulluq  göstərmək  canfəşanlığı  hesabına  biabırçı 
vəziyyətə  düşür.  Çox  vaxt  qərəzlə  rüsvay  etmək  istədiyi  adamın  əvəzinə,  qeyri-
iradi  olaraq  özünü  ifşa  edir.  Daha  yaxşı  olardı  ki,  qələm  əhli  hətta  sifariş  yerinə 
yetirəndə  də  nökərçilik  əhval-ruhiyyəsinin  təsiri  altına  düşməsin.  Belə  adamlar 
canfəşanlıq  göstərmək  ehtirasına  tutulduqda  daha  nümayişkaranə  qaydada  öz 
qüsurlarını, anadangəlmə ləkələrini açıb göstərirlər. 
Qarışqalarda,  termitlərdə  təşkil  olunma  quruluşunun  xüsusiyyəti  ondan 
ibarətdir ki, dəstələr kastalara, zümrələrə bölünür. Burada təchizatçılar, döyüşçülər 
kastası  mövcuddur.  Kiçik  bir  zümrə  isə  nəsli  artıran  ana  qarışqaya  xidmət 
göstərməklə məşğul olur. Həmin qarışqalar daha yaxşı xidmət göstərmək naminə o 
qədər  canfəşanlıq  göstərirlər  ki,  mövcudluqlarının  mənasını  yalnız  dəstənin 
kraliçasına  xidmət  etməkdə  görürlər.  Buna  görə  hətta  öz  qidalanmalarını  da 
unudaraq,  taqətdən  düşüb  ölürlər.  Nökər  qarışqa  timsalında  davranışı  özünə  rəva 
bilənlər  heç  bir  hörmətə  layiq  olmamalıdır.  Qələm  əhlinin,  sözdən  silah  kimi 
istifadə  etmək  imkanında  olanların  samuray  xidmətində  olması  cəmiyyətin  ciddi 
eyiblərindən xəbər verir. 
Rəngkarlıqda  rəssam  yerinə  düşməyən  bir  yaxmaya  yol  verdikdə,  bu 
tablonun qiymətini azaldır, bəzən bütün zəhməti yerə vurur. Qəzetdə, televiziyada 
və  radioda  işləməsindən  asılı  olmayaraq  jurnalist  ədəbsiz,  hədyan,  təhqiramiz  bir 
ifadə işlətməklə öz hədəfindən daha artıq özünə zərbə vurur, təkcə öz şəxsiyyətini 
deyil,  həm  də  təmsil  etdiyi  kollektivi  hörmətdən  salır,  rəqiblərinin  də  vura 
bilmədiyi yaranı özünə vurur. Daha xoşagəlməz cəhət isə ondan ibarətdir ki, vulqar 
üslubla  silahlanan  jurnalist  öz  oxucusunu,  tamaşaçısını,  dinləyicisini,  bir  qədər 
geniş  miqyasda  götürdükdə  bütün  cəmiyyəti  təhqir  edir.  Bu  məsələdə 
televiziyaların yaradıcı kollektivləri daha ehtiyatlı davranmalıdır. Çünki günün hər 
bir anında evə qədəm basan qonaq kimi, teleefir çoxsaylı dinləyicisinin diqqətinə 
hakim  kəsilə  bilir.  Teleaparıcının  öz  geniş  əhatəli  tribuna  imkanlarından  sui-
istifadə  etməsi  xüsusilə  yolverilməzdir.  Çünki  onun  atdığı  daş  nəzərdə  tutulan 
adamla  yanaşı,  hətta  bəzən  ondan  yan  keçib,  yüz  minlərlə  adamın  ürəyinə  dəyib, 

325 
 
heysiyyatına  toxunur.  Həm  də  cəmiyyətdəki  mənəvi  mühitin  korlanmasına  şərait 
yaradır. 
Bu  fikrə  etiraz  edənlər  yəqin  ki,  cəbbəxanalarında  olan  bir  arqumenti  irəli 
sürə  bilərlər  ki,  qərəzli  məqalə  və  telemonoloq  daha  yüksək  maraq  doğurur. 
Təəssüf  ediləcək  bu  faktı  inkar  etmək  düzgün  olmazdı.  Marağın  mövcudluğu  ilə 
yanaşı,  əksəriyyət  qərəzlilik  atmosferinin boğucu havasını  yaxşı  duyur və qərəzli 
məhsul  buraxan  müəlliflərə  hörmətdən  çox  uzaq  olan  münasibət  bəslənilir. 
Xoşbəxtlikdən  belələrinin  fəallığı,  çılğıncasına  coşması  da  qorxulu  yoluxucu 
xəstəliklər  kimi  xeyli  uzun  fasilələrdən  sonra,  ölkə  siyasi  epidemiyalara 
sirayətləndikdə  baş  verir.  Əksər  oxucu  və  dinləyici  onları  heç  də  ciddi  müəllif, 
nüfuzlu  söz  sahibi  kimi  qəbul  etmir.  Əlbəttə,  onlar  müəyyən  dövr  üçün  ucuz 
populyarlıq da qazanırlar. Lakin bu zahiri effektə, mövsümi dəbə əsaslandığından 
həmin  “şöhrətin”  ömrü  də  bir  günlük  kəpənəklər  kimi  qısa  müddətli  olur. 
Mahiyyəti söyüş toplumuna dəyişənlər əslində bumeranq zərbəsinə məruz qalırlar. 
KİV-in nisbətən cavan növü olan elektron informasiya vasitələri – televiziya 
və  radio  olduqca  böyük  və  əslində  qarşısını  almağın  qeyri-mümkün  olduğu  bir 
qüvvəyə malikdir. Onların ürəklərə və beyinlərə təsir göstərmək sahəsindəki böyük 
qüdrəti ilə yanaşı, axı hiss, ehtiras, ekspressiya bəxş edirlər, səfehlik təlqin etmək, 
mənəviyyatı  və  əxlaqi  deqradasiyaya  uğratmağa  meyl  etmək  kimi  imkanları  da 
vardır. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, bu hal heç də lokal xarakter daşımır, xırda 
istisnalarla  yanaşı  az  qala  qlobal  problemə  çevrilir.  Ümumilikdə  götürdükdə  isə 
əgər  kütləvi  informasiya  vasitələri  ağ  yalanı  həqiqət  kimi,  beyni  zəhərləyən 
ifadələri  könülə  şəfa  verən  həb  kimi  sırımaq  həvəsinə  düşürsə,  bunları  həzm 
etdirməyə çalışırsa, əslində adamları mədə xorasından da qorxulu və çətin sağalan 
mərəzlərə  yoluxdururlar.  Cəmiyyətin  dərdlərini,  bəlalarını  kənara  atıb,  hansısa 
uydurulmuş  bir  hədəfə  hücum  etmək  və  ya  rəqibə  xaincəsinə  zərbə  endirmək, 
mətbuatın öz ali məqsədlərinə xilaf çıxmasından, özünün nəcib imkanlarına məhəl 
qoymamasından  xəbər  verir.  Belə  xoşagəlməz  meyllər  gücləndikdə  KİV  az  qala 
kütləvi  qırğın  silahı  kimi  mənfur  bir  alətə  çevrilmək  şansı  qazanır.  Bəzi  nüvə 
bombaları tikililərə toxunmayıb canlıları məhv etdiyi kimi, bu silah da bədənlərə 
xətər toxundurmadan şüura, mənəviyyata sağalmaz yara vurur. 
Mətbuat  xalqın  azadlıq  və  demokratiya  barədəki  düşüncələrinə  hörmətlə 
yanaşmalı,  bu  ali  məqsədi  hansısa  korporativ  maraqlara  qurban  verməməlidir. 
Xalqın ümdə mənafeyinə aid olan nə varsa siyasi əqidəsindən asılı olmayaraq hər 
bir  mətbuat  işçisi  onların  öncüllüyünü  qəbul  etməli,  xalqın  mənafeyinə  zidd  olan 
mövqedən  daim  uzaq  olmalıdır.  Cəmiyyət  qarşısında  öz  məsuliyyətini  dərk  edən 
jurnalist  hansısa  saxta  fikri  və  yanlışlığı  xalqın  amalı,  istəyi  şəklində  təqdim 
etməməlidir.  Mətbuat  hər  şeydən  əvvəl  proqressə  xidmət  etməli,  cəhalətin, 
xurafatın  təsiri  altına  düşməməlidir.  Xalqın  yaradıcı  potensialının  daha  gur  üzə 
çıxarıla  bilməsi  uğrunda  gedən  mübarizənin  ön  sıralarında  addımlamalıdır.  Tarix 
mətbuatın  öz  xalqı  qarşısında  xidmətləri  barədə  çox  sayda  misallar  verir.  Böyük 
fatehlər  unudulmadığı  kimi,  qızğın  söz  döyüşünün  bu  qəhrəmanları  da  öz 
cəsarətləri,  xalqın  xoşbəxt  gələcəyi  naminə  mübarizələrilə  dünya  xalqlarının 
salnaməsini  çoxlu  ibrətamiz  hadisələrlə  bəzəmişlər.  Qələm  əhli  ən  böyük  nüfuz 

326 
 
dairələri qarşısında da diz çökməmiş, öz sarsılmaz mövqelərinin haqq işi olduğunu 
sübuta yetirə bilmişlər. 
1734-1735-ci illərdə Nyu-Yorkda “Zenqer işi” deyilən bir hadisə baş verdi. 
Ştatın  qubernatoru  Kosbi  məhkəmə  qarşısında  müəyyən  məbləğ  pul  barədə  iddia 
qaldırdı  və  işi  uduzdu.  Sonra  o,  həmin  hakimi  uzaqlaşdırıb,  yenisini  təyin  etdi. 
“New  York  Weekly  Journal”  qəzetinin  naşiri  Con  Piter  Zenqer  bir  il  əvvəl 
buraxmağa  başladığı  bu  qəzetində  qubernatoru  kəskin  tənqid  etdi.  Böyük 
hakimiyyət  sahibi  olan  qubernator  guya  böhtana  görə  qəzeti  yandırmaq  və  naşiri 
həbs  etmək  barədə  göstəriş  verdi.  Məhkəmədə  naşir  qələbə  çaldı.  Bu  hələ 
müstəqillik qazanmamış Amerikada mətbuatın azadlığının ilkin və böyük qələbəsi 
idi və onun sonralar həqiqətən dördüncü hakimiyyət olmasına geniş yol açdı. 
Bu misalın bizim şəraitə uyğun olmadığını təsdiq edənlər də tapıla bilər və 
onlar  əsas  kimi  bunu  gətirə  bilərlər  ki,  axı  bizdə  məhkəmələr  müstəqil  deyil, 
böhtan  iddiası  təsdiq  olunmayanda  belə  qəzetlər  təqib  edilir,  məsuliyyətə  cəlb 
edilir,  cərimələnir.  Qəzet  naşirlərinin  dustaqxanaya  salınması,  hətta  qətlə 
yetirilməsi  faktı  da  mövcuddur.  Belə  dəlilləri  gətirənlərə,  daha  çox  isə  onlara  bu 
danışıqlar üçün şərait yaradanlara bir cəhəti xatırlatmaq yaxşı olardı ki, mətbuatın 
azadlığı  heç  də  şüar  olmayıb,  real  qaydada  həyata  keçirilməlidir.  Nyu-Yorkdakı 
hadisə ilə bizi  270 ilə  bərabər bir tarixi məsafə  ayırır,  axı  demokratiyanı  bərqərar 
etmək  üçün,  -  söz  azadlığı  isə  onun  təməl  prinsiplərindən  biridir,  -  əsrlər  lazım 
olduğunu  düşünənlər,  bu  ali  prinsipi  sadəcə  olaraq  kabusa  çevirmək  arzusu  ilə 
yaşamağa üstünlük verənlərdir. Amerikadakı hadisədən üç onillik sonra İngiltərədə 
baş  verən  hadisə  uzun  müddət  siyasət  dəhlizlərini  tərk  etmədi.  İngiltərənin  baş 
naziri  Qrenvillin  başçılıq  etdiyi  hökumət  1763-cü  ildə  gömrük  xidməti,  vergi 
yığmaq  sahəsində  bir  sıra  tədbirlər  gördü  ki,  bunlar  daha  da  sərtləşərək  sonra 
Amerika  ərazisindəki  koloniyalara  ağır  iqtisadi  zərbələr  vuracaq  və  olduqca  pis 
nəticələrə gətirib çıxaracaqdı. Bu vaxt Con Uilkis adlı naşir özünün “North Briton” 
qəzetində  hökuməti  ciddi  tənqidə  məruz  qoydu.  Elə  bu  qəzetdə  o,  kral  II  Corca 
qarşı,  İngiltərənin  müharibə  qənimətlərinin  əldən  çıxmasına  səbəb  olan  Paris 
müqaviləsini müdafiə etdiyini əsas götürərək, hücum xarakterli məşhur “N 45” adlı 
məqaləsini  dərc  etdi.  Həmin  yazıda  kral  saxtakarlıqda  ittiham  edilirdi.  Hökumət 
buna  kralı  müdafiə  etməklə  cavab  verdi,  üstəlik  Uilkis  həbs  edildi.  Məhkəmə 
hökumətin  Uilkisə  olan  hücumlarını  qətiyyətlə  dəf  etdi,  lakin  parlament  də 
hökumətin tərəfini saxladıqda, Uilkis Parisə qaçmalı oldu və o, İcmalar Palatasının 
üzvlüyündən xaric edildi. 
Bir  neçə  il  sonra  Uilkis  mühacirətdən  vətənə  döndü  və  yenə  parlamentin 
üzvü  seçildi.  Köhnə  böhtana  görə  yenə  onu  mühakimə  edib  cərimələdilər  və 
dustaqxanaya saldılar. Lakin artıq o, kütlənin bütünə çevrilmişdi və kütlə “Uilkis 
və Azadlıq” şüarı altında bunt qaldırdı. Beləliklə, Uilkis böyük siyasi populyarlıq 
qazandı və uzun müddət parlamentin üzvü oldu. 
Ən başlıcası Uilkis öz cəsarətli yazısı ilə çoxlarına müyəssər olmayan bir iş 
görmüşdü.  Ölkəni  siyasi  böhrana  cəlb  etmişdi.  Bəzi  tarixçilər  bu  hadisəni 
qiymətləndirərkən,  onun  İngiltərənin  xarici  siyasətinə  və  inteqrasiyanın  taleyinə 
necə  böyük  təsir  göstərdiyini  qeyd  edirlər.  Bir  çoxları  güman  edir  ki,  İngiltərə 

327 
 
hökumətinin  və  parlamentinin  Uilkis  əhvalatına  başı  ciddi  surətdə  qarışdığından, 
Şimali  Amerikadakı  koloniyalarda  meydana  gələn  müstəqillik  hərəkatına  lazımi 
qiymət  verməyi  bacarmadı.  Amerikada  inqilab  baş  verdi,  istiqlaliyyət  uğrunda 
uzun  müddətli  qanlı  müharibə  getdi  və  İngiltərə  Amerikadakı  on  üç  varlı  ştatı 
itirməyə  məcbur  oldu.  Dünyada  ABŞ  adlı  yeni  dövlət  meydana  gəldi  və  iki  əsr 
keçməmiş  o  fövqəldövlət  ləyaqətinə  yiyələndi.  Uilkis  adi  bir  qəzetçi  olsa  da, 
İngiltərə imperiyasının parçalanmasında və Yeni Dünyanın taleyində özünəməxsus 
rol oynadı. 
Digər  böyük  bir  qələm  sahibi  olan  Tomas  Peyn  çap  etdirdiyi  “Sağlam 
düşüncə” pamfletində Amerikada müstəqilliyi birbaşa elan etmək çağırışı ilə çıxış 
etmiş, onun bu müraciəti geniş yayılaraq, böyük əks-səda doğurmuşdu. 47 səhifəlik 
yazının  çap  olunduğu  elə  həmin  1776-cı  ildə  Birləşmiş  Ştatlarda  İstiqlaliyyət 
Deklarasiyası  elan  olundu.  Müəllif  dövrün  tələbini  düzgün  tutaraq,  inqilab 
məsələsinin  bilavasitə  gündəliyə  daxil  edilməsini  təklif  etdi  və  onun  zəfərinin 
şahidi oldu. 
Yaxud,  XIX  əsrin  ortalarında  A.İ.Gertsen  xaricdə  buraxdığı  “Kolokol”  – 
“Zəng”  qəzeti  isə  təhkimçiliyin  ləğv  olunduğu  1861-ci  ilə  qədər  Rusiyada  ciddi 
demokratik  islahatları  –  kəndlilərin  azad  olunmasını,  senzuranın  və  bədən 
cəzalarının ləğv edilməsini tələb edirdi. O, qəzetdə Rusiya mütləqiyyətini daim ifşa 
edirdi. 
Onların  şəxsi  talelərinə  gəldikdə  Tomas  Peyn  ahıl  yaşlarında  Amerikada 
ostrakizmə  məruz  qaldı,  ömrünü  kasıblıqda  başa  vurdu,  Gertsen  isə  vətənindən 
uzaqlarda həyatdan vaxtsız köçdü. Lakin onların öz həmvətənləri qarşısında böyük 
xidmətləri  heç  vaxt  unudulmadı.  Çünki  onlar  alov  törədəcək  qığılcımı  yandıra 
bilmişdilər. Bu qığılcım isə azadlığın, demokratiyanın yoluna işıq saçırdı. 
KİV  indi  daha  geniş  və  daha  böyük  miqyasda  şüurlara  təsir  göstərmək, 
ictimai  rəyi  formalaşdırmaq  imkanına  malikdir.  Bu,  həmin  sahədə  çalışan  hər  bir 
işçinin  çiyinlərinə  düşən  məsuliyyət  yükünü  daha  da  ağırlaşdırır.  Jurnalist  ağır 
zehni və fiziki əməklə məşğul olur, daim  axtarışdadır. Bu cəhətdən onun əməyini 
geoloqların  ağır  zəhməti  ilə  müqayisə  etmək  olar.  Geoloqlar  yerin  təkinin 
məchulluqlarına  nüfuz  etdikləri  kimi,  qələm  sahibləri  də  insanların  zəkalarına  və 
könüllərinə müraciət edirlər, öz tədqiqatlarını aparırlar. Ona görə də ölkəmizin bu 
günü  və  sabahının  taleyində  onların  rolunu  inkar  etmək  olmaz.  Bu  rol  o  vaxt 
böyüyəcəkdir  ki,  hər  bir  qələm  əhli  özünü  xalqın  işıqlı  amallarına  həsr  etsin,  heç 
vaxt  vətəndaşlıq  hissini  unutmasın.  Deməli,  jurnalist  silahından  istifadə 
məsələsində  öz ləyaqətini  ön  plana  çəkməlidir. Ləyaqətin  aparıcı  olduğu işdə heç 
şübhəsiz,  nəticə də  qazanılacaq.  Ləyaqətli  insanın  sözünün  vəzninə isə bir  qayda 
olaraq,  heç  kəs  şübhə  ilə  yanaşmır.  Ləyaqət  dedikdə  birinci  növbədə  həqiqət 
ilahəsinə  sitayiş  nəzərdə  tutulmalıdır,  heç  kəsin  məğlub  edə  və  ya  qəsb  edə 
bilmədiyi  iradə  işə  salınmalıdır.  Qədim  Romanın  sonuncu  imperatoru  olmuş, 
böyük  filosof  Mark  Avreli  insanlara  müdrik  bir  məsləhət  vermişdir:  “Əgər  nəsə 
düzgün deyilsə onu etmə, əgər nəsə doğru deyilsə, onu söyləmə”. Bu ağıllı nəsihəti 
bilavasitə  jurnalistlərə,  sözdən  ictimai  şüura  təsir  mənbəyi  kimi  istifadə  edənlərin 
hamısına ünvanlamaq olar. 

328 
 
“525-ci qəzet”. 19.07.2005 
 
Söz mühakiməsi və ya mühakimə sözü