Termiz – 2020 mund а r I j а

To‘rtinchidan, fuqarolik jamiyatining istiqbolini ta’minlash uchun milliy madaniy markazlar va milliy tipdagi tashkilotlar faoliyatini umumdavlat va umumxalq manfaatlariga muvofiqlashtirish hamda ularni milliy biqiqlikdan umumtaraqqiyot tomon yo‘naltirish lozim.

Beshinchidan, demokratik jamiyatda millatlararo munosabatlarda muvozanatni ta’minlashda har bir millatga xos etnopsixologiyani inobatga olish talab etiladi.

Millatlararo totuvlik – milliy bosh g‘oyamizning asosiy tamoyili. Millatlararo totuvlik g‘oyasi-milliy istiqlol mafkurasining asosiy g‘oyalaridan biri bo‘lib, mamlakatimizda istiqomat qilib kelayotgan barcha etnik vakillari bilan, avvalambor, o‘zbek millati va shu bilan birga o‘zlarining o‘rtasida ko‘p yillarga mo‘ljallangan ezgulik, ishonchlilik, do‘stonalik, yakdillik, qarindoshlik, ma’naviy-axloqiy va mafkuraviy yaqinlik va birdamlik, murosalilik va boshqa insoniylik munosabatlari mavjudligini va kelajakda ham u yanada kamol topishini ifodalaydi. Bir jamiyatda yashab, yagona maqsad yo‘lida mehnat qilayotgan turli millat va elatlarga mansub bo‘lgan kishilar o‘rtasida o‘zaro hurmat, do‘stlik va hamjihatlik kabi munosabatlarning mavjudligini va shunday munosabatlarni qaror toptirish, mustahkamlashga qaratilgan fikr – millatlararo totuvlik g‘oyasining mazmun-mohiyatining muhim jihatini tashkil qiladi. Bu g‘oya bo‘yicha, milliy g‘oyaviy va amaliy hamjihatlik ijtimoiy taraqqiyotning eng muhim omillaridan biridir. Diyorimizda asrlar davomida istiqomat qilib kelgan millat va elat vakillari o‘rtasida milliy adovat kuzatilmaganligi, bu g‘oyaning bir muhim tarixiy ildizidir.

Bu g‘oya jamiyatimizda to‘la-to‘kis amal qilishi uchun, u zarur bo‘lgan huquqiy qonunlar bilan ta’minlangan. Markaziy Osiyo hududida qadimdan beri yashab kelayotgan barcha millat va elatlarning tarixi mufassal ko‘rib chiqilsagina, millatlararo totuvlik g‘oyasining naqadar chuqur va baquvvat tomirlari mavjudligiga amin bo‘lishimiz mumkin bo‘ladi. Vaqti kelib, bu tomirlar to‘g‘risida ko‘plab ilmiy tadqiqotlar olib boriladi va qanchadan-qancha badiiy asarlar yoziladi.

Millatlararo totuvlik g‘oyasining mazmun-mohiyati, uning jamiyatimiz hayotida tutgan o‘rni va ahamiyatini to‘g‘ri anglash uchun, Markaziy Osiyo xalqlarining kamida uch ming yillik madaniy va ma’naviy tarixini yaxshi bilishimiz talab qilinadi. Shuni yaxshi anglashimiz kerakki, hozir bu g‘oya jamiyatimizning barcha jabha va sohalarida uzul-kesil amal qilib kelishi tasodifiy bir hol emas, balki u zaruriy hodisa sifatida xalqimizning ongi va qalbida yetishib, shakllanib, uning hayotida ming bor marta sinovlardan o‘tib, duri-gavhardek baholanib va ma’qullanib kelgan.

Quyidagi fikrlarda biz bu o‘zlikning ayrim muhim jihatlarini yoki boshqacha aytganda, millatlararo totuvlik g‘oyasining tarixiy ildizlarini qisqa ko‘rsatib o‘tamiz, ya’ni:

a) Markaziy Osiyo hududida azaldan istiqomat qilib kelayotgan barcha millat va elatlar bir necha ming yillar davomida asosan bitta davlat miqyosida yonma-yon turib va birgalikda hayot uchun kurashib kelgan;

b) ularni faqat uzoq yo‘llar va yo‘l azoblari ajratib turgan bo‘lsada, biroq ularning iqtisodiy, siyosiy, madaniy-ma’naviy aloqalari va bir-biriga bo‘lgan turli xildagi o‘zaro ijobiy ta’sirlari tinimsiz davom etgan;

v) bu xalqlar ming-ming yillar davomida umumiy bosqinchilar tomonidan ularga o‘tkazilgan sitam va azob-uqubatlarni birgalikda baham ko‘rgan, birgalikda kurashib ozodlikka erishishga muvaffaq bo‘lganlar;

g) Markaziy Osiyoda joylashgan respublikalarning har biridagi ko‘pdan-ko‘p yoki deyarli barcha qishloq va shaharlarida turli millat va elat vakillari bir-birlari bilan yon qo‘shni va jon qo‘shni, bir jon va bir tan bo‘lib qudo-anda, tog‘ali-jiyan, yoru birodar va boshqa turdagi yaqinliklar o‘rnatilgani holda yashab kelganlar.

Qadimdan beri Markaziy Osiyo hududida yashab kelayotgan barcha millat va elatlarning madaniy-ma’naviy birligi nihoyatda mustahkam va uning tarixiy tomirlari o‘ta chuqurdir. Bu birlik shu qadar boy mazmunga egaki, uni to‘laligicha ko‘rsatish uchun, bir nechta kitoblar yozishga to‘g‘ri keladi. Biz bu birlikning eng umumiy va muhim tomonlariga e’tibor beramiz.

Yuqorida ko‘rsatilgan millat va elatlarning birligi quyidagilarda o‘z ifodasini topgan, ya’ni:

-bir qismi qon-qarindosh bo‘lib ketganligida;

-tillari bir-biri hisobiga boyib borib juda ham yaqinlashib borganligida;

-urf-odatlari, udumlari, marosimlari, taomillari, yurish-turishlari, hayot tarzi va boshqalari ham juda o‘xshash bo‘lib ketganligida. Shu tufayli aytish mumkinki, ular uchun O‘zbekiston nafaqat hududiy, iqtisodiy va siyosiy ma’nodagi Vatan, balki ularning umumiy urf-odatlari, an’analari, marosim va udumlari vatani hamdir (bu-etno-ma’naviy va mafkuraviy birliklardir);

-doimo asosan bir xil diniy e’tiqodga ega bo‘lganligida;

-turli xildagi yaqinliklari -qo‘ni-qo‘shnichiligi, quda-andaligi, bir joyda faoliyat kechirishi, bir-birlarining tillarini o‘zlashtirib olganligi va tashqi ko‘rinishga ega bo‘lishi hamda boshqalar, so‘z bilan ifodalab bo‘lmaydigan ko‘p millatli ijtimoiy go‘zallik va yuksak insoniylik muhiti shakllanganligida.

Sobiq Sovetlar davlati davrida millatlararo totuvlik g‘oyasi internatsionalizm tushunchasi bilan almashtirilib, millatlararo munosabatlar sovet va marksistik ideologiyasi nuqtai nazaridan, hukmron millat manfaatlaridan kelib chiqqan holda, tushuntirilar edi. Bu davlatdagi barcha millat va elatlarning birligi va totuvligi «sovet xalqi» degan nom bilan nomlanib, uning mazmunida hech qanday milliy ma’no, o‘zlik mavjud bo‘lmagan.

Faxr bilan ta’kidlashimiz kerakki, hozir diyorimizda millatlararo totuvlik g‘oyasi milliy istiqlol g‘oyasining asosiy g‘oyalaridan biri sifatida davlatimiz tomonidan qo‘llab-quvvatlanmoqda, ijtimoiy hayotimizning barcha jabhalarida to‘laqonli amal qilishi uchun kerakli bo‘lgan qonun-qoidalar qabul qilinmoqda va hokazo.

Shuni ham esdan chiqarmasligimiz lozimki, jahon miqyosida mafkuraviy ziddiyatlar keskinlashib, tahdidlar kuchayib borayotgan bir davrda Vatanimizda bu g‘oyaning uzul-kesil amal qilib borishi barchaga ham ma’qul bo‘lmoqda, deb bo‘lmaydi. Ba’zi bir g‘animlarimiz, millatlararo totuvlik g‘oyasi Vatanimiz ravnaq topishining eng muhim omillaridan biri ekanligini juda yaxshi biladi va shuning uchun ham ular qanday bo‘lmasin, jamiyatimizdagi millatlararo munosabatlarni buzishga va ularning o‘rtasiga rahna solishga ming bor urinmoqdalar. Prezidentimiz Islom Karimovning fikriga ko‘ra «…g‘animlarimizning asosiy niyati – O‘zbekistonda hukm surayotgan tinchlik va osoyishtalikni, jamiyatimizdagi bunyodkorlik muhitini, bugun biz barpo etayotgan faravon va osuda hayotni buzish, tobora kuchga kirayotgan davlatimizni ag‘darish, tanlagan yo‘limizdan qaytarishdir» . Yurtboshimiz Islom Karimov o‘zining asarlarida «O‘zbekiston – yagona Vatan» g‘oyasini «O‘zbekiston – muqaddas Vatan», «Turkiston – umumiy uyimiz», «Vatan – yagonadir, Vatan - bittadir», «O‘zbekiston mening yagona va betakror Vatanim» kabi fikrlari bilan ham boyitdi.

Hozirgi kunda yurtimizda yashayotgan barcha millat va elatlarning o‘rtasidagi mustahkam va sobit do‘stlik, hamjihatlik va birdamlik, ahillik va xayrixohlik kabi boshqa ezgu munosabatlarning amal qilishi – jamiyatimiz taraqqiyotining eng muhim omillaridan biriga aylanib borayotganini iftixor bilan ta’kidlashimiz joizdir.

Xulosa sifatida shuni aytishimiz o‘rinliki, millatlararo totuvlik g‘oyasi sho‘rolar tuzumi davrida aytilgan quruq balandparvoz gapdek bo‘lmasdan, balki bugungi kunda xalqimizni, yurtimizda istiqomat qilayotgan barcha millat va elatlarni yagona maqsad sari yanada birlashtiruvchi va jipslashtiruvchi, jamiyatning tinchligi va osoyishtaligini mustahkamlovchi, barchaning faoliyatiga onglilik va maqsadga muvofiqlik kirituvchi moddiy va ma’naviy kuchga aylanib bormoqda.

Mustaqillik davrida milliy milliy – madaniy markazlarining shakllanishi va rivojlanishi. O‘zbekiston polietnik davlatlar qatoriga kiradi. Asrlar davomida bu yerda o‘zbeklar bilan yonma-yon tojiklar, qoraqalpoqlar, qozoqlar, qirg‘izlar, turkmanlar, uyg‘urlar va boshqa ko‘pgina xalqlarning vakillari ahil va inoq yashab kelishgan. Shuni aytish mumkinki, mamlakatimizning ko‘pmillatliligiga xalqimizning ochiqko‘ngilligi va mehmondo‘stligi ham sabab bo‘lgan. Bu mintaqadan o‘tganBuyuk Ipak yo‘li esa iqtisodiy, madaniy va ma’naviy aloqalarning kengayishiga xizmat qilgan. Shu o‘rinda ayrim dalillarga murojaat qilamiz:

• 1897 yilda respublikamizning hozirgi hududida 70 millat vakili yashagan. 1927 yilga kelib 90 millat va elat vakili istiqomat qilgan. 1959 yilda 113 millat vakili ro‘yxatga olingan. Bugun esa 130 dan ortiq millat va elat vakillari bor. Mamlakat aholisi (2015 yil birinchi yarmida): 31 million 022 ming 500 kishi.

• Shundan 25 milliondan ortiq (81.8%) kishi o‘zbeklar.

• 6 millionga yaqin (18.9%) kishi boshqa millatlar vakillari.Ulardan:

• Tojiklar – 1,5 millionga yaqin (4.7%)

• Ruslar – 1 millionga yaqin (3.3%)

• Qozoqlar – 900 ming atrofida (3.1%)

• Qoraqalpoqlar – 800 mingdan ko‘proq (2.1%)

• Tatarlar – 250 mingga yaqin (0.9%)

• Qirg‘izlar – 250 ming (0.9%)

• Koreyslar – 150 ming atrofida (0.5%)

• Turkmanlar – 165 mingdan ko‘proq (0.6%)

• Ukrainlar – 87 ming, ozarbayjonlar – 43 ming, armanlar – 40 ming, beloruslar – 21,5 ming, yahudiylar 11 ming, moldovanlar – 5,5 ming, nemislar - 5 mingdan ortiqroqdirlar.

Mamlakatimizda ana shunga asosan O‘zbekistonda yashovchi muayyan bir millat vakillarining milliy madaniy ehtiyojlarini qondirishga xizmat qiluvchi jamoat tashkilotlar - Milliy-madaniy markazlarfaoliyati yo‘lga qo‘yilgan. Hozirgi kunda yurtimizda 140 dan ziyod milliy madaniy markazlar faoliyat yuritmoqda. Prezidentimiz tashabbusi bilan mazkur markazlar faoliyatini muvofiqlashtirish, ularga amaliy va uslubiy yordam ko‘rsatish maqsadida 1992 yil yanvarda Respublika “Baynalmilal madaniyatlar markazi” tashkil etilgan. U jamiyatimizdagi tinchlik va osoyishtalik, millatlararo totuvlikni yanada mustahkamlash, milliy va umumbashariy an’analarni ravnaq toptirish, ularning mazmun-mohiyatini keng targ‘ib qilishga baholi qudrat o‘z hissasini qo‘shib kelmoqda. Tashkil etilayotgan ko‘plab tadbirlar, konsert dasturlari, kechalar, festivallar, ko‘rik-tanlovlar, konferensiyalar shular jumlasidandir. Masalan, “O‘zbekiston — umumiy uyimiz”, “Vatan yagonadir, Vatan bittadir”, “Qudratimiz — birlik va hamjihatlikda” kabi shiorlar ostidagi festivallar ko‘p millatli aholimizning chinakam do‘stlik bayramiga aylanib ulgurgan, desak, mubolag‘a qilmagan bo‘lamiz. Har yili milliy ayyomlarimiz ham markazimiz boshchiligida milliy madaniy markazlar bilan birgalikda munosib nishonlanmoqda. Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi qabul qilingan sanaga bag‘ishlab hamda Xalqaro bag‘rikenglik kuni munosabati bilan ilmiy-amaliy konferensiyalar, uchrashuvlar o‘tkazish yo‘lga qo‘yilgan. Bular sirasiga milliy madaniyat kunlari, dekadalari, milliy bayramlarni ham kiritish mumkin.

Milliy-madaniy markazlar O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va O‘zbekiston Respublikasining jamoat tashkilotlari to‘g‘risidagi amaldagi qonunlariga hamda o‘z nizomiga asoslangan holda faoliyat ko‘rsatadi. Milliy-madaniy markazlarm. muayyan millatga xos bo‘lgan milliy madaniyat, til, urf-odat, an’ana va taomillarni o‘rganish, saqlab qolish va rivojlantirishdan manfaatdor bo‘lgan O‘zbekiston fuqarolarini ixtiyoriy ravishda birlashtiradi. O‘zbekiston Respublikasining "Nodavlat va notijorat tashkilotlar to‘g‘risida"gi qonuni (1999y. 14 aprel)ga asoslangan holda tuziladi. Nizomi tegishli adliya tashkilotlari (Adliya vazirligi yoki viloyat va shahar adliya idoralari) tomonidan ro‘yxatga olinadi. O‘z faoliyatini bevosita yoki jamoalardagi bo‘limlari orqali O‘zbekiston Respublikasi hududida amalga oshiradi.

O‘zbekiston rahbariyati aholining ko‘pmillatliligini hisobga olib, mustaqillikning ilk yillaridan boshlab millatlararo totuvlik va hamjihatlikni mustahkamlashga alohida e’tibor qaratmoqda. Davlatimiz milliy siyosatining asosiy yo‘nalishlari O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida bayon etilgan.Milliy siyosat quyidagi tamoyillarga asoslanadi:

-O‘zbekiston Respublikasi o‘z hududida istiqomat qiluvchi barcha millat va elatlarning tillari, urf-odatlari va an’analari hurmat qilinishini ta’minlaydi, ularning rivojlanishi uchun sharoit yaratadi;

-Millatidan qat’iy nazarfuqarolarning qonun oldida tengligi;

-Davlat va jamiyat boshqaruvining barcha bo‘g‘inlarida etnik o‘ziga xosliklarni hisobga olish;

-Millatchilikning har qanday ko‘rinishlariga nisbatan murosasizlik;

-Ijtimoiy va siyosiy hayotda barcha millat va elat vakillarining har tomonlama ishtirokini ta’minlash;

-Respublikada ijtimoiy, milliy, irqiy va diniy adovatni targ‘ib qiladigan partiyalar va jamoat birlashmalari tuzilishi hamda ularning faoliyati taqiqlangan.

Dastlabki Milliy-madaniy markazlar koreyslar, qozoqlar, yahudiylar, armanlar tomonidan respublika viloyatlarida 1989 yilda tuzilgan. Bu markazlarning chinakam rivojlanishi va ravnaq topishi O‘zbekiston mustaqillikka erishganidan keyin boshlandi. O‘zbekiston mustaqilligi munosabati bilan ularning samarali faoliyat kursatishi uchun keng imkoniyatlar yaratildi. Natijada Milliy-madaniy markazlar soni yil sayin ortib bordi. Agar 1992 yil 10 ta Milliy-madaniy markazlar ish olib borgan bo‘lsa, 1995 yilda ularning soni 72 taga, 2003 yilga kelib esa 135 taga yetdi. Ular respublika madaniy markazlari, viloyat, shahar, tuman madaniy markazlaridan iborat.

Respublikada hozirgi paytda qator millatlar vakillaritomonidan tuzilgan 150 ga yaqin milliy madaniy markaz (MMM) faoliyat olib bormoqda. 14 MMM respublika maqomiga ega. 31 koreyslar, 23 ruslar, 10 tojiklar, 9 qozoqlar, 9 tatarlar (3 ta tatar-boshqird MMMlari) tuzilgan. Ozarbayjonlar 8, turkmanlar 7 ta, krainlar va qirg‘izlarda 6, turklarda va Yevropa yahudiylarida 5 tadan MMM bor. Nemislar, polyaklar va armanlar 4 tadan, uyg‘urlar va Buxoro yahudiylari 3tadan, beloruslar va qrim tatarlar 2 tadan, arablar, bolgarlar, boshqirdlar, greklar, gruzinlar, litvaliklar, qoraqalpoqlar, xitoylar va dunganlar 1 tadan MMM faoliyat olib boradi.

Respublika baynalmilal madaniyat markazi va MMM faollari orasida V. B. Pak (Xorazm viloyati koreys markazi faoli), O‘zbekiston Xalq o‘qituvchisi, rus markazi faoli S.Gerasimova kabi O‘zbekiston Qahramonlari, 80 ga yaqin kishi “Do‘stlik”, “Mehnat shuhrati” ordenlari,“Shuhrat” medali, faxriy unvonlar, O‘zbekiston Respublikasining Faxriy yorliqlari kabi yuksak davlat mukofotlari bilan taqdirlangan. Mukofotlanganlar qatorida 24 millat vakillari bor.

Ta’kidlab o‘tish o‘rinliki, bugun O‘zbekiston televideniye va radiosida 10 tilda (o‘zbek, qoraqalpoq, rus, qozoq, qirg‘iz, tojik, turkman, tatar, uyg‘ur, ozarbayjon) ko‘rsatuv va eshittirishlar olib boriladi. Gazetalar 10 tilda (o‘zbek, qoraqalpoq, rus, qozoq, qirg‘iz, koreys, tojik, turkman, ukrain, ingliz), jurnallar esa 8 tilda (o‘zbek, qoraqalpoq, rus, ingliz, qozoq, qirg‘iz, tojik, turkman) bosiladi. O‘rta va oliy ta’lim 7 tilda: o‘zbek, qoraqalpoq, rus, qozoq, qirg‘iz, tojik, turkman tillarida amalga oshiriladi.

O‘zbekiston kabi polietnik mamlakatda turli millatlar vakillari manfaatlarini uyg‘unlashtirish, ular orasida totuvlikni ta’minlash taraqqiyotning hal qiluvchi omillaridan biri hisoblanadi. Zero, millatning istiqboli boshqa xalqlar va mamlakatlarning taraqqiyoti, xalqaro maydondagi vaziyat va imkoniyatlar bilan xam bog‘liqdir.

O‘zbekiston Respublikasida yashovchi turli millat vakillarini respublika ijtimoiy, ma’naviy ma’rifiy hayotida faol ishtirok etishini ta’minlash milliy-madaniy markazlar faoliyatining muhim yo‘nalishlaridan biridir. Shuningdek, xorijiy mamlakatlardagi turdosh tashkilotlar hamda tarixiy vatanlari bilan do‘stlik, hamkorlik, madaniy-ma’rifiy aloqalar o‘rnatish va hamdo‘stlik aloqalarini rivojlantirish, Respublika baynalmilal madaniyat markazi, manfaatdor vazirliklar, idoralar, davlat va jamoat tashkilotlari hamda ijodiy uyushmalar bilan hamkorlikda mamlakatimizda fuqarolar hamjihatligi va millatlararo totuvlikni mustahkamlashga ko‘maklashish markazning asosiy vazifalari bo‘lib hisoblanadi. Nizomda belgilangan maqsad va vazifalarga erishishda markazlar quyidagi faoliyat turlarini amalga oshiradi: musika va teatr studiyalarini, ona tili, tarix, yozuv, adabiyot, xalq og‘zaki ijodi, teatr va rassomchilik san’ati, milliy urf-odatlar va hunarmandchilik, milliy sport va o‘yinlar turlarini o‘rganish bo‘yicha o‘quv guruhlari va yakshanba maktablarini amaldagi qonunchilikka muvofiq tuzadi; milliy madaniyat, milliy til; milliy san’at turlari va milliy urf-odatlarni o‘rganish va targ‘ib qilish maqsadlarida seminarlar, konferensiyalar, davra suhbatlari, festivallar va uchrashuvlarni; xor va badiiy jamoalarni tashkil etadi. Milliy-madaniy markazlar faoliyatini O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1992 yil 13 yanvar qarori bilan tashkil etilgan Respublika baynalmilal madaniyat markazi muvofiklashtiradi .