Termiz davlat pedagogika instituti magistratura bo’limi

2.2-§ Maktabga tayyorlov guruhlari tarbiyalanuvchilarini milliy qadriyatlar 
asosida ijodiy qobiliyatlarini shakllantirishning tamoyillari va omillari. 
 
Ma’lumki, tasviriy san’at insonni mehnatga, tafakkur qilishga, ijodga, 
go‘zallikni his qilishga chorlaydi. Kuzatishlar va ilmiy tadqiqotlar, tasviriy san’at 
yoshlarga faqat ilm-tafakkur, go‘zal estetik ideallami beribgina qolmay, insonning 
eng muhim jihatlarini, ya’ni kuzatish, ko‘rish, idrok qilish hamda
tafakkur, 
tasavurlarini 
rivojlantiradigan 
asosiy 
vosita 
ekanligini
isbotlamoqda. Tarbiyalanchilar tasviriy san’at mashg‘ulotlarida xilma-xil narsalar 
bilan tanishib, uning katta-kichikligi, shakli, undagi xunuk va chiroyli elementlarni 
aniqlaydilar, narsalar shaklini idrok etadilar, rang va tuslarini o‘rganadilar.
Narsa shaklini idrok etish bilan birga, uni tahlil qilib, ong faoliyati asosida 
naturani tasvirga aylantirib, uni qog‘ozga joylashtiradilar. Shundan so‘ng natura 
tasviri daftar yuzasiga tushiriladi. Lekin bu jarayon juda murakkab bo‘lib, uni 
sog‘lom, rivojlangan bolagina uddasidan chiqa oladi. Bu jarayonda bolaning fikri 
chalg‘isa, shakl aniq chiqmaydi, rang topilmaydi. Shu boisdan bu faoliyatni faqat 
sog‘lom, ya’ni fiziologik va psixologik jihatdan to‘la rivojlangan bolagina amalga 
oshira oladi. Tasviriy san’at mashg‘ulotlarida bolaning ko‘rish a’zolari 
takomillashib boradi. Chunki har bir mashg‘ulotda narsalarni e’tibor bilan 
kuzatish va ularni idrok etish o‘rgatilib, bolaning diqqat-e’tiborini bir nuqtaga 
qaratish malakasi ham beriladi. Shuningdek, tasviriy san’at mashg‘uloti 
o‘quvchilarni e’tiborli, zehn bilan faoliyat ko‘rsatishga, barcha his-tuyg‘ularini 
jamlagan holda, o‘zida bo‘lgan nazariy va amaliy bilimlalarni ishga solishga 
o‘rgatadi. Binobarin, tasviriy san’at mashg’ulotlari tarbiyalanuvchilarni har 
tomonlama rivojlanishida asosiy omillardan biri xisoblanadi.
Tasviriy san’at mashg’ulotlari orqali bolalarda ko’pab qobiliyatlarni 
shakllantirishimiz mumkin. Shuningdik tasviriy san’at orqali bolalarda vatanga 
bo’lgan muhabbat hamda milliy qadiryatlarimizni ularni ongiga singdirishimiz 
mumkin. Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarning qiziqish va qobiliyatlari - 
ma’naviy manbalar va hozirgi zamon talablari va ehtiyojlari nazarda to’tgan xolda, 

---

44 
tarbiyachilarning tarbiyalanuvchi bilan aniq bir maqsadga qaratilgan o‘zaro amaliy 
va nazariy muloqatida namoyon bo‘ladi. Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarni 
umuminsoniy qadriyatlar asosida tarbiyalashda uning mohiyatini tushunib yetish 
kerak. Qadriyatlar o’zining mohiyatiga ko‘ra bir necha turga bo‘linadi. Jumladan, 
inson va uning hayoti eng oliy qadriyat hisoblanadi.
Inson yuq joyda biron narsaning qadr qimmati haqida so‘zlash
bema’nilikdir. Shuning uchun ham inson qadr qimmatini e’zozlash, uning 
turmushini yaxshilash, bilimi va madaniy saviyasini rivojlantirish, sog’lig’ini 
saqlash, hayotini himoya qilish davlatimiz siyosatining asosiy yo’nalishini tashkil 
etadi. Jamiyatimizda ro‘y berayotgan tub o’zgarishlarning, islohotlarning barchasi 
kishilar hayoti to‘q, boy, go‘zal bo‘lishi, inson o‘zini chinakam erkin his etishi, o‘z 
mehnati natijasining, o‘z taqdirining, o‘z mamlakatining egasi bo‘lishini 
ta‘minlashga qaratilgandir. Kishining qurshab turgan cheksiz ko‘p narsa va 
hodisalar, shu jumladan, milliy ma‘naviyat ichidan ham, muayyan shaxs yoki 
ijtimoiy guruh, yoki konkret millat, yohud butun insoniyat uchun alohida 
ahamiyatga, qadrga ega bo’lganlari qadriyat deyiladi. Milliy qadriyatlar deb, 
muayyan xalqning rasm-rusumi, an’anasi, fazilatlari, axloq va odobi, yashash tarzi, 
bayramlari, shu xalqning aksariyat qismi tomonidan e’zozlanishga loyiq bo‘lgan 
inshoatlar, milliy kiyimlar, uy-ro‘zg‘or buyumlari, ro‘zg‘or tutishlari aytiladi.
Masalan, o‘zbeklarning mehnatsevarligi, mehmondo‘stligi xushxulqligi va 
muloyimligi, g‘ayratli va itoatgo’yligi, turli toifadagi odamlar bilan o‘zaro 
inoqlashib ketishligi, kechirimliligi, mulohaza va tafakkur bilan ish ko‘rishi, 
tinchliksevarligi o‘zbek milliy qadriyatlari bo‘lib hisoblanadi. Biz Tarbiyachilar 
maktabgacha ta’lim tashkilotlarida tarbiyalanayotgan tarbiyalanuvchilarni o‘z 
milliy qadriyatlarini to’laqonli aglashga va qadriyatiga bo‘lgan muhabbatni 
shakllantirishimiz
kerak
12
. Buning uchun biz hamma maktabgacha yoshdagi bolalarga qiziq bo’lgan
12
Musayev.N. Oilada bola tarbiyasining psixologik xususiyatlari. – Maktab va hayot jurnali, 2005 yil, №3, 
18-19 betlar. 

---

45 
metodlardan foydalangan holda mashg’ulotlarni tashkil qilish orqali ularni 
qadryatlarga 
bo‘lgan 
qiziqishini 
oshirishimiz 
mumkin. 
Buning 
uchun 
tarbiyachining zimmasiga juda kata mas’uliyat yuklanadi.
Barchamizga yaxshi ma'lumki, har bir davlatning barqaror taraqqiyoti hamda 
rivojlanishi inson omiliga, xususan, yosh avlodning ilmiy, ijodiy va ma'naviy 
salohiyatiga bog’liq. Bugungi kunda yoshlar tarbiyasi muammolari dеyarli barcha 
mamlakatlar uchun umumiy masaladir. Yoshlar tarbiyasi mavzusi bo‘yicha 
O‘zbеkiston Rеspublikasi Prеzidеnti Sh.Mirziyoеv BMT Bosh Assamblеyasi
72- sеssiyasida shunday dеdi: “Bugungi dunyo yoshlari – son jihatidan butun 
insoniyat tarixidagi eng yirik avloddir, chunki ular 2 milliard kishini tashkil 
etmoqda.Sayyoramizning ertangi kuni, farovonligi farzandlarimiz qanday inson 
bo’lib kamolga еtishi bilan bog’liq. Bizning asosiy vazifamiz – yoshlarning o‘z 
salohiyatini namoyon qilishi uchun zarur sharoitlar yaratish, zo‘ravonlik g‘oyasi 
“virusi” tarqalishining oldini olish. Buning uchun yosh avlodni ijtimoiy qo‘llab 
quvvatlash, uning huquq va manfaatlarini himoya hilish borasidagi ko‘p 
tomonlama hamkorlikni rivojlantirish lozim, dеb hisoblaymiz.
O‘zbеk xalqining asriy an'analari, jumladan, tarbiya sohasidagi an'analari 
ajdodlarimizning tabarruk dini bilan bog‘liq. Yoshi kattalarga salom bеrish, ularni 
hurmat qilish, yoshi kichiklar va kuchsizlarni avaylash, ilm olish va kasb 
o‘rganishga da'vat, halol mеhnat qilishga chaqirish, qo’shnilar bilan xushmuomala 
bo’lish kabi an'analar o’zbeklar oilalarida, ularning dinga munosabatlaridan qat'iy 
nazar, yoshlarga singdirib kеlingan. Yoshlar tarbiyasida islom ma'rifatining muhim 
o’rnini e'tiborga olib, O‘zbеkiston Rеspublikasining Prеzidеnti Sh.M.Mirziyoеv 
2017-2018-yillarda qator g’oyalar va tashabbuslarni ilgari surdi.
Jumladan, Samarqand viloyatida Imom Buxoriy xalqaro ilmiy tadqiqot 
markazi, Tеrmizda Imom Tеrmiziy ilmiy tadqiqot markazi va Toshkеntda 
O‘zbеkistondagi Islom sivilizatsiyasi markazini tashkil qilish to’g’risida davlat 
rahbari 
va 
Vazirlar 
Mahkamasining 
tеgishli 
qarorlari 
habul

---

46 
qilindi. Ajdodlarimizning bеbaho ilmiy-ma'rifiy mеroslarini o’rganishdan tashqari, 
ushbu muassasalarning asosiy vazifasi yoshlarni buyuk va shonli o’tmishga hurmat 
hamda iftixor bilan qarash, ulug’ ajdodlarga munosib avlod bo’lishga, ilm va 
ma'rifat olishga intilish ruhida tarbiyalashdan iborat.
Bunung uchun maktabgacha ta’lim tashkilotlarida tarbiyalanayotgan 
tarbiyalanuvchilarimizni 
yuksak 
manaviyatli 
qilib 
tarbiyalashimiz
kerak. Davlatimizda bo’layotgan o’zgarishlarni yoshlargi tushuntirishimiz kerak. 
Buning uchun har xil ko’rgazmali qurollardan, rasmlardan foydalanib ulug’ 
siymolarimizni rasmlarini chizdirish orqali bolalarda ajdodlarimizga va milliy 
qadryatlarimiga bo’lgan muhabbatni shakllantirishimiz mumkin. Maktabgacha 
ta’lim yoshidagi bolalarning qiziqish va qobiliyatlarining milliy shakllarini 
rivojlantirish maktabgacha ta’lim tashkiloti oldiga qo’yilgan muhim 
vazifalardandir. Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarning qiziqish va qobiliyatlari 
- ma’naviy manbalar va hozirgi zamon talablari va ehtiyojlari nazarda to‘tgan 
xolda, tarbiyachilarning tarbiyalanuvchi bilan aniq bir maqsadga qaratilgan o‘zaro 
amaliy va nazariy muloqatida namoyon bo’ladi.
Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarni umuminsoniy qadriyatlar asosida 
tarbiyalashda uning mohiyatini tushunib yetish kerak. Qadriyatlar o’zining 
mohiyatiga ko’ra bir necha turga bo‘linadi. Jumladan, inson va uning hayoti eng 
oliy qadriyat hisoblanadi. Inson yo‘q joyda biron narsaning qadr qimmati haqida 
so’zlash bema’nilikdir. Shuning uchun ham inson qadr qimmatini e’zozlash, uning 
turmushini yaxshilash, bilimi va madaniy saviyasini rivojlantirish, sog’lig’ini 
saqlash, hayotini himoya qilish davlatimiz siyosatining asosiy yo’nalishini tashkil 
etadi. Jamiyatimizda ro‘y berayotgan tub o‘zgarishlarning, islohotlarning barchasi 
kishilar hayoti to‘q, boy, go’zal bo‘lishi, inson o‘zini chinakam erkin his etishi, o’z 
mehnati natijasining, o‘z taqdirining, o‘z mamlakatining egasi bo’lishini 
ta’minlashga qaratilgandir. Maktabgcaha ta’lim tashkilotlarida yosh avlodlarimizga 
el-u yurt, xalq, millat va Vatan manfaatlarini anglash, ularning shon-shuxratini 
yanada oshirish, ilm-u fanni va madaniyatini, ajdodlarimiz boy merosini,

---

47 
tarixi, 
dini 
va 
qadriyatlarini 
o‘rganish, 
munosib 
baholash 
borasidagi 
tarbiyachilarimizning faoliyatlari katta axamiyatga ega.
Maktabgacha yoshdagi bolalarni milliy qadriyatlar asosida tarbiyalashda, 
milliy ma’naviy, etnik qadriyatlarni yoshlar ongiga samarali singdirishda 
maktabgacha ta’lim tashkilotida milliylik va milliy ma’naiy qadriyatlar uyg‘unligi 
mavzusida olimlar, yozuvchi va shoirlarning xayoti va ijod yo‘liga oid bo’lgan 
videofilmlarni qo‘yib ko’rsatib borsak maqsadga muvofiq bo‘lar edi. Shunungdek 
nafaqat o‘zimizni milliy qadriyarlarimizni balki boshqa millatlarni ham 
qadriyatlarini o’rgatib borsak maqsadga muvofiq bo‘ladi. Albatta, har bir xalq o‘z 
milliy qadriyatlari qobig‘idagina o’ralib qolmasligi kerak. Boshqa millatlarning 
qadriyatlarini o’rganish hamma vaqt ham taraqqiyotning omillaridan biri bo‘lib 
kelgan. Qadriyatlar qanchalik bir-biriga yaqinlashib, ta’sir ko’rsatmasin, har bir 
millat uchun ma’naviy kamolotning asosiy yo’li va mezoni milliy qadriyatlar 
bo’lib qoladi. Biron millatning yaxshi urf odatlari, marosimlari qachonki boshqa 
millat ruhiga, milliy ma’naviy ehtiyoji va talablariga mos kelgandagina Shu mıllat 
hayotida chuqur tomir otish imkoniga ega bo‘ladi.
Har bir xalq qadrlagan narsa yoki hodisa, birinchi navbatda, uning milliy 
ma’naviyati bilan bog‘liq bo‘ladi. Milliy qadriyatlar ham qandaydir o‘zgarmas 
hodisa emas. Millat taraqqiyoti bilan bog’liq bo’lgan ijtimoiy, iqtisodiy, ma’naviy 
hayotning takomillashib borishi, yashash va mehnat qilish Sharoitlari o‘zgarishi 
bilan milliy qadriyatlar ham rivojlanib borishiga imkon yaratiladi. Maktabgacha 
ta’lim yoshidagi bolalarni umuminsoniy qadriyatlar asosida tarbiyalash, bu yosh 
avloddan milliy g‘oya asosidagi tafakkur , chuqur bilim va ixtisoslikni talab 
qilmoqda. Uning negizi milliy qadriyatlarimizdir. Qadriyatlar haqida gap ketar 
ekan bizning mamlakatimiz uch ming yillik tarixga ega mamlakat bo‘lib bizning 
qadriyatlarimiz uzoq yillardan beri ajdodlaridan avlodlarga o’tib kelayotgan 
qadriyatlar xisoblanadi
13
.
13
Otaliyeva U.N‖Bola tarbiyasida oila va bog‘cha hamkorligi‖ 2004y 89-90 b

---

48 
Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarni umuminsoniy qadriyatlar asosida 
tarbiyalashda o‘zbek oilalarida, jamoatchilik o‘rtasida bola tarbiyasini amalga 
oshirishda katta tajriba bor. Bu tajriba asrlar davomida sinovdan o‘tib, milliy 
qadriyatga aylanib ketdi. Bu qadriyatlar bolalarda mehnatsevarlik, insonparvarlik, 
halollik, ota-onani, kattalarni hurmat qilish, kichiklarni izzat qilish, kamtarlik kabi 
xislatlarni tarbiyalashga yordam beradi. Milliy pedagogikaning bu boradagi merosi 
ham buyuk qadriyatdir. Shu sababli ham o‘zbek yoshlari o‘zining tarbiyasi, 
mehnatsevarligi, kattalarga hurmat e’tibori, kamtarligi, andishaliligi, halolligi bilan 
ajralib turadi shuning uchun biz maktabga yoshdagi bolalarda bu kabi qadriyatlarni 
yoshligidan shakillantirib borishimiz kerak. So‘ngi yillarda yoshlarning ko’pchiligi 
uyali 
aloqa 
telefonlarini 
ko‘p 
o‘ynayotganligini 
oqibatida 
yoshlarni 
psixologiyasida o‘zgarishlar kuzatilmoqda bu o’zgarishlarni oldini olishimiz uchun 
maktabgacha yashdagi bolalarni tarbiyasiga jiddiy e’tibor berishimiz kerak. Buning 
uchun tarbiyachilar bolalarni mashg’ulotga qiziqtirishi talab etiladi mashg’ulotni 
bir hil tarizda olib bormasdan kar kuni o’tilayotgan mashg’ulotiga yangilik kiritib 
borishi va mashg’ulotni qiziqarli o‘tishi kerak. Maktabgacha yoshdagi bolalarga 
mashg’ulot o’tish vaqtida ularni ongiga milliy qadriyatlarimizni singdirib boorish 
kerak bo’ladi buning uchun bog‘cha tarbiyalanuvchilarini Ona vatanga bo‘lagan 
muhabbatini shakllantirishimish uchun ularni tabiyat qo’yniga sayohatga olib 
chiqishimiz hamda milliy qadriyatlarimizni bolalar tushunadigan usulda 
tushuntirishimiz kerak. 
Misol uchun milliy qadriyatlarimizdan biri bo‘lgan ota-onaga bo’lgan 
hurmatni shakllantirishimish uchun tarbiyalanuvchilarga ota-nasi oldidagi burch va 
vazifalarini tushuntirishimiz kerak. Biz bilamizki maktabgacha yoshdagi bolalarni 
fikri tarqoq bo‘ladi diqqatini bir joyga jamlay olmaydi shu sababli ularga bunday 
jiddiy va mas’uliyatli vazifalarni tushuntiriash tarbiyachiga qiyin tuyilishi mukin 
buning uchun tarbiyachi sahnalashtirish orqali ya’ni bolalarni o‘zlarini
ota-ona rollarini ijro ettirib tushuntirsa bola rolga kirishib ketadi va bolalarni 
xotirasida yaxshi qoladi. Tarbiyasi og‘ir bo’lgan bolalarga ko’proq ota rolini ijro 

---

49 
etish topshirilsa maqsadga muvofiq bo’ladi chunki ota rolini ijro etish davomida 
bola epezod jarayonidagi bolasiga g‘amxo‘rlik qiladi va rol jarayonida ota-onalar 
uchun quloqsiz bolalarni tarbiyasi bilan shug‘llanish qanchalik qiyin ekanligini his 
qiladi va o‘zlari bunday bo‘lmaslikka harakar qilishadi
14
. 
Bundan tashqari o‘zbek millatini boshqa millatlar hurmat qiladigan 
qadriyatlaridan biri mehmondo‘stlik qadiryatlarini ham yoshlarimizga maktabgach 
yoshdagi davrdan boshlab ularga tushuntirishimiz kerar. Shu o‘rinda tabiiy savol 
tug’ladi maktabgacha yoshdagi bolalarga bunday qadriyatlarimizni qanday qilib 
tushuntirishimiz kerak hammamizga ma’lumki maktabgacha yoshdagi bolalar 
didaktikm o’yinlarga qiziqadi aynan didaktik o‘yinlardan foydalangan holda 
tarbiyalanuvchilarga mehmondo’stlik qadriyatlarini singdirishimiz mumkin.
Buning uchun jamoaviy o‘yinlardan foydalanish maqsadga muvofiq 
hisoblanadi. Shunungdek guruhda tarbiyalanayotgan bolalarni ikki guruhga bo‘lib 
olamiz va ularni psixologiyasi hamda qobiliyatlarini hosobga olgan holda rollarni
bo’lib beramiz rollarni bo’lib berganimizdan so’ng ularga rollarini qanday o’ynashi 
kerakligini tarbiyachi tushuntirib o‘tishi kerak barcha tushuntirish ishlari 
tugagandan so’ni tarbiyalanuvchilar mehmon-mehmoh sahna ko’rinishini ijro 
etadilar. Bu sahna ko’rinish davomida tarbiyalanuvchilar o‘zlari ijro etayotgan 
roliga kirishib ketadilar va rol davomoda ularning ongida muhmondo’stlik 
qadriyati singib boradi va tayyorlov gurugi tarbiyalanuvchilari mehmonga qanday 
munosabatta bo’lish kerakliga hamda ularni qanday mehmon qilish dasturxonga 
qanday nozi-nematlardan qo‘yish kerakligi shakillanib boradi.
Buning uchun tarbiyachilar bolalarni mashg’ulotga qiziqtirishi talab etiladi 
mashg’ulotni bir hil tarizda olib bormasdan kar kuni o’tilayotgan mashg’ulotiga 
yangilik kiritib borishi va mashg’ulotni qiziqarli o‘tishi kerak. Yuqorida 
takidlangan metodlardan farqli ravishda maktabgacha yoshdagi tayyorlov guruhi 
14
Qodirova .F.R, Toshpo’latova.Sh.,.Kayumova.N.M, A’zamova.M.N “Maktabgacha pedagogika”
Tafakkur” 2019. 120-121 b 

---

50 
tarbiyalanuvchilarida mehmondo’stlik qadriyatlarini nafaqat sahna ko‘rinishi orqali 
balki o’sha jarayonni rasmlarini chizdirish orqali ham rivojlantirishimiz mumkin 
rasm chizganda bolalarni ko‘pgina qobiliyatlari rivojlanadi ularni diqqati, xotirasi, 
sinsomotirikasi, kuzatuvchanligi, hamda ijodiy qobiliyatlari rivojlanadi. 
Milliy qadriyatlar - murakkab ijtimoiy ruhiy hodisa bo‘lib, u millatning
o’zligi, dini, madaniyati, tarixi, urf odatlari, an’analarini, jamiki ma’naviy 
boyliklarini, iqtisodiy, ijtimoiy hayotining barcha tomonlarini qamrab oladi. Har 
bir ruhan sog‘lom kishida o‘z qadr qimmatini saqlash, o‘zini hurmat qilish tuyg‘usi 
mavjud. Har bir millatda ham xuddi shu holatni ko‘ramiz. Millatlarning o‘z o‘zini 
anglash jarayoni takomillashgan sari millatni manfaatlar ham, milliy qadriyatlar 
ham kuchayib, mustahkamlanib boraveradi. Milliy qadriyatlarning e’zozlanishi va 
kuchayib borishi zinhor milliy hudbinlikka, manmanlikka, o’ziga ortiqcha baho 
berishga olib kelmasligi kerak Shuning uchun ham bu masalada xushyorlik, 
nazokat, insof, diyonat, sofdillik talab qilinadi. Zotan, milliy qadriyatlarning o‘zi 
ayni paytda, mintaqaviy yoki umuminsoniy qadriyatlarning uzviy qismi sifatida 
namoyon bo‘ladi. Qadimdan bir ma’naviy ruhiy iqlimdan nafas olib kelgan 
xalqlarimiz tariximizning, ayniqsa, bugungi mas’uliyatli davrida aql, zakovat va 
shijoat, dunyoviy salohiyat va milliy g‘urur talab etadigan bir pallada yana ham 
yaqinroq, yana ham mehr-oqibatliroq bo‘lishlari lozimligini hayotiing o‘zi taqozo 
qilmoqda. Mintaqaviy qadriyatlar turkumiga Markaziy Osiyoda yagona iqtisodiy 
hududni tashkil qilish, orol muammolarini xal etish, ekologik xavfsizlikni 
ta’minlash, mintaqamizda yashovchi xalqlarni tibbiy, ijtimoiy jihatdan himoyalash, 
boy tarixiy, ma’naviy merosimizni avaylab asrash qabilar kiradi.
Barchamizga ma’lumki so’ngi yillarda qo’shni davlatlarimizda bo’lib o’tgan 
noxush vaziyatlarni hammasini tagida o’z vatanini sevmaslik va o’zining milliy 
qadriyatlarini hurmat qilmaslik yotibdi shuning uchun ham zamonni o’zi bizdan 
xushyor bo’lishni talab qilmoqda. Bugungi kunda biz yoshlarga umuminsoniy 
qadriyatlarni chuqur o‘rgatishimiz kerak. Umuminsoniy qadriyatlar milliy va 
mintaqaviy qadriyatlardan mazmuni jihatdan chuqur va keng bo‘lib, 

---

51 
umumbashariy ahamiyat kasb etadi. Umuminsoniy qadriyatlar barcha millatlar, 
elatlar va xalqlarning maqsad va intilishlariga muvofiqdir. Shuni ta’kidlash 
kerakki, jahondagi birorta xalq va millat o‘zidan boshqa xalq va millatlardan, 
umuman jahon sivilizatsiyasidan mutlaqo ajralgan, alohida madaniyatga
ega emas. Millatlar boshqa xalqlarning madaniy ma’naviy yutuqlaridan 
foydalanmay turib rivojlana olmaydilar. Shu sababli, barcha xalqlarning ijtimoiy 
iqtisodiy, madaniy ma’naviy rivojlanishi, tarixi bir biri bilan chambarchas
bo‘lib ketgan.
Bugungi kunni zamonaviy tarbiyachisi davlarimizning iqtisodiyoti, mada-
niyati va ma’naviyatining oldinga qarab rivojlanishiga, axloq, odob, urf-odat 
negizlarida komil insonni tarbiyalashga, mustaqil Respublikamizni har tomonlama 
ravnaq toptirib, jahon sivilizatsiyasiga qo‘shishga astoydil hizmat qiladigan 
qadriyatlarni yoshlarimizni ongiga singdirishi kerak. Bunday qadriyatlar fan tilida 
progressiv qadriyatlar deyiladi. Aksincha, jumhuriyatimizning oldida turgan 
ijtimoiy siyosiy, iqtisodiy. madaniy, ma’naviy muammolarni hal etishga tusqinlik 
qiladigan hodisalar reaksion qadriyatlar deyiladi. Shuning uchun bugungi kunni 
zamonaviy tarbiyachisi har kunlik o’tiladigan mashg’ulotga qattiq tayyorlanishi 
kerak. Har kunlik o’tiladigan mashg’ulotni bolalarga tushunarli metodlardan 
foydalanib o’tib berishi kerak. Tarbiyachi har kunlik uchrashuvga alohida 
tayyorgarlik ko‘rib tarbiyalanuvchining mashg‘ulot tayyorlaydigan xonasi, uydagi 
xo‘jalik ishlariga ishtiroki, nimalarga ko‘proq qiziqadi, kun tartibi singari 
masalalar bo‘yicha fikr yuritishi zarur. Umuman olganda qadriyatlarni keng va tor 
ma’noda tushunishimiz mumkin. Misol uchun insonni yashab turgan moddiy 
muhit bilan bog‘liq bo‘lgan qadriyatlar.
Qadriyatlarning bu turiga iqlim sharoiti, tabiat go‘zalliklari, milliy-davlat 
ahamiyatiga molik bo‘lgan zoparklar , tabiatning inson yashashi, mehnat qilishi 
uchun zarur bo‘lgan sharoit va imkoniyatlari kiradi. Tabiiy muhit sharoiti va 
imkoniyatlari ham inson ehtiyojlari, yashash imkoniyatlari bilan taqozolangan 
taqdirdagina qadriyat, deb baholanadi. Shu ma’noda olib qaraganda, tabiat 

---

52 
sharoitlarini qadriyat deb qarash unga ma’lum maqsad va manfaat asosida 
yondashayotgan inson tomonidan berilgan bahodir. Tabiatning inson manfaati 
asosida o‘zlashtirilgan, o‘zgartirilgan qismi ham qadriyatdir. Bu kabi moddiy va 
ma’naviy qadriyatlarni bolalarimizga tushuntirish uchun 
maktabgacha
yoshdagi bolalarni moddiy merosimiz bo‘lgan madaniy ob’ektlarga olib 
borishimiz kerak. Olib borishni imkoni bo’lmagan taqdirda madaniy ob’ektlarni 
foto suratlarini ko’rsatishmiz yo bo’lmasa video rolliklarini ko’rsatsak yoshlar 
milliy qadiriyatlarimizga bo’lgan qiziqish va qadriyatlarimizga bo’lgan muhabbat 
bilan ulg’ayadi. Qadriyatlarga xolisona yondoshish, ulardan ijtimoiy, tarbiyaviy 
masalalarni hal etishda samarali foydalanish hozirgi kundagi ko‘plab dolzarb 
muammolarni hal etishning muhim shartidir. Qadriyatlar masalasi falsafiy 
ta’limotlarda katta o‘rin tutishi ham ularning shu jihatlari bilan taqozo 
qilinadi. Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarni umuminsoniy qadriyatlar ruhda 
tarbiyalashni faqat mashg‘ulot jarayonlarida amalga oshirib bo‘lmaydi.
Davlat 
ta’lim standartlarida qadriyatlar haqidagi bilimlar bugun ta’lim muddatimobaynida 
va uning hamma shakllarida berilishiga alohida ahamiyat berilgan. Shunday ekan, 
har bir yoshni ma’naviy-axloqiy fazilatlarini shakllantirishda badiiy adabiyotni 
o’qishga ishtiyoq uyg’otish, qo’shiq aytish, raqs tushish, rasm chizish malakalarini 
tarkib to’tirish, rang tasvirlar, musiqa asari, tarixga qiziqtirish muhim ahamiyatga 
ega. Bu jarayon maktabgach ta’lim tashkilotlaridan tashqari joylarda ham olinb 
borilishi kerak tarbiyalanuvchilar uyda bo’lganlarida ham Ota-onalari milliy 
qadriyatlarini bolalarga o’rgatib borishlari mumkin bunda har kuni bolalar kechgi 
ovqatga o‘tirganlarida ovqatlanish odobini o‘rgatib borishlari kerak. Bunda 
ovqatlanishdan oldin qo’llarini yuvishi kerakligi, ovqatlanishni birinchi bo’lib 
kottalar boshlashi kerakligi bolalarning tarbiyasiga jiddiy qarashlari kerak, unga 
ma’naviy bilimlarini oshirishga yordam berishlari zarur. Eng avvalo, bolada o‘z 
oilasiga, ota-onasiga, opa-singil, aka-ukalariga mehr-muhabbatli bo‘lishini 
o‘rgatish, keyinchalik bu tuyg‘uni qo‘ni-qo‘shni, mahalla, tuman, shahar 
miqyosiga ko‘tarib, ona vatanga cheksiz muhabbat hissini uyg‘otish lozim.

---

53