Termiz davlat universiteti iqtisodiyot va turizm fakulteti "moliya" kafedrasi

Tugallanganlik. Moliyaviy hisobotlarning ishonchliligini ta’minlash maqsadida axborot 
etarlicha to‘la hajmda taqdim etilishi kerak. 
Izchillik. Hisob siyosati bir davrdan ikkinchi davrga izchil o‘tkazilib boradi, deb 
hisoblanadi. Foydalanuvchilar xo‘jalik yurituvchi sub’ektning moliyaviy ahvolidagi o‘zgartirish 
tamoyilini belgilash uchun har xil hisobot davrida ularning moliyaviy hisobotlarini taqqoslash 
imkoniyatiga ega bo‘lishlari kerak. 
O‘z vaqtida taqdim etish. Hisobot axborotining asossiz darajada kechiktirilishi bilan u 
o‘zining iqtisodiy ahamiyatini yo‘qotadi. Axborotni o‘z vaqtida taqdim etish uchun bitimning 
yoki boshqa voqeaning barcha jihatlari ma’lum bo‘lgunga qadar hisobotga zarurat paydo bo‘lishi 
mumkin, bu esa uning ishonchliligini buzadi. Boshqa tomondan, agar hisobot barcha jihatlar 
ma’lum bo‘lgunicha kechiktirilsa, hatto eng ishonchli axborot ham foydalanuvchilarga katta 
foyda keltirmaydi, chunki ular ilgariroq qaror qabul qilishga majbur bo‘ladilar. Ahamiyatlilik 
bilan ishonchlilik o‘rtasida mutanosiblikka erishish maqsadida iqtisodiy qarorlarni qabul qilishda 
foydalanuv-chilarning ehtiyojlarini qanday qilib eng yaxshi tarzda qondirish masalasini hal etish 
kerak. 
Boshqa fanlar kabi buxgalteriya hisobiga ham talablar qo‘yiladiki, natijada uning usul-
uslubiyatlari, burch va majburiyatlari, iqtisodiyotni boshqarishda tutgan o‘rni, kelgusidagi 
mavqei kabi xislatlari mustahkamlanadi.
Buxgalteriya hisobiga qo‘yilgan talablar quyidagilar dan iborat: 
1. Hisobning sodda va tushunarli bo‘lishi. Sodda va hamma uchun tushunarli hisobni tashkil 
etishdan asosiy maqsad, uni murakkablashuviga yo‘l qo‘ymaslik hamda hisob ma’lumotlaridan 
keng xalq ommasi foydalana olishini ta’minlashdan iborat. 
2. Hisobning rejaliligi. Bu talab yuqorida aytib o‘tilgan soddalik talabi bilan chambarchas 
bog‘liqdir. Hisobda albatta zaruriy ma’lumot va ko‘rsatkichlarga ega bo‘lgan holda, hisob 
yuritish xarajatlarini iloji boricha kamaytirib borish lozim. 
3. Hisobning aniq va to‘g‘riligi. Bu talab negizida xo‘jalik faoliyatlarida kuzatish natijasida 
olingan ma’lumotlarni hujjatlarda aniq va to‘g‘ri qayd etish yotadi. Har xil maqsadlarda yoki 
e’tiborsizlik qilib xo‘jalik hisobini noaniq hamda noto‘g‘ri aks ettirish qonun buzarlik 
hisoblanadi. 
4. Hisob ishlarini o‘z vaqtida amalga oshirish, ya’ni hisob ishlariga taalluqli qanday hodisa 
sodir bo‘lgan bo‘lsa, albatta o‘z vaqtida aks ettirmoq, hujjatlarda qayd qilmoq zarur bo‘ladi. Bu 
talab to‘liq bajarilganda xo‘jalik faoliyati ustidan boshqaruv olib borish yaxshi yo‘lga qo‘yiladi, 
ro‘y bergan yoki ro‘y berishi mumkin bo‘lgan kamchiliklar o‘z vaqtida yo‘qotiladi. 
5. Hisob ko‘rsatkichlari bilan reja ko‘rsatkichlari- ning birligi. Korxona, muassasa, 
tashkilotlar qaysi mulkchilik shakli asosida faoliyat olib borishidan qat’iy nazar o‘z oldiga joriy 
va kelgusi reja ko‘rsatkichlarini tuzib oladi. Butun xo‘jalik va ularning tarmoqlari bo‘yicha 

---

hamda mamlakat miqyosida reja ko‘rsatkichlari belgilab olinadi. Xuddi shu ko‘rsatkichlar bilan 
hisob ko‘rsatkichlari birligi (shu bilan birga ijobiy farqlar) katta ahamiyat kasb etadi. Hisob 
ishlab chiqarishning borishi, savdo, ta’minot, qishloq xo‘jaligi, qurilish, maishiy xizmat, 
transport va hokazolar faoliyati qay darajadaligi haqida ma’lumot beradi, reja bajarilishi ustidan 
nazorat o‘rnatib, tahlil qilish imkonini yaratadi. Iqtisodiyotni rivojlantirish ichki va tashqi 
omillarini topish imkoniyatini yaratadi. 
Buxgalter buxgalteriya hisobini yuritishda maxfiylikka rioya qilinadi. Buxgalteriya hisobi 
registrlarining mazmuni bilan tanishishga ma’muriyat ruxsati bilan yoki qonun hujjatlarida 
nazarda tutilgan hollarda yo‘l qo‘yiladi. 
Buxgalteriya hisobi registrlari bilan tanishishga ruxsat etilgan shaxslar ularning 
maxfiyligini saqlashlari shart. Maxfiylikni buzganlik qonunda belgilangan tartibda javobgarlikka 
tortilishga sabab bo‘ladi.