Termiz davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti biologiya kafedrasi

xemolitoavtotroflar
deyiladi. Nitrifikatsiya jarayoni ikkita bosqichda o’tadi, har bir 
bosqichni nitrifikatsiyalovchi bakteriyalarning spetsifik guruhlari bo’lgan grammanfiy 
mayda hujayralar olib boradi Birinchi bosqichda ammiak avlodiga kiruvchi 
nitrozbakteriyalar yordamida oksidlanadi: 
2NH
3 
+ 3O
2 
→2HNO
2
+ 2H
2
O + 158 kkal. 
Ikkinchi bosqichda nitritlar Nitrobacter avlodiga kiruvchi nitrat bakteriyalar 
yordamida oksidlanadi: 
2HNO
2
+ O
2 
→ 2HNO
3
+
43 kkal. 
Nitrifikatsiya jarayonini o’rganish va nitrifikatsiyalovchi bakteriyalarning 
boyitilgan kulturasini olish uchun tuproqni (yoki boshqa substratni) Vinogradskiy oziqa 
muhitiga ekish kerak. Bu muhit mineral tuzlar eritmasidan iborat, jumladan, (NH4)
2
SO4 
tuzi eritmasidan iborat. (“Oziqa muhitlar” bo’limiga qaralsin). Aniq bir inkubatsion davr 

---

36 
(21 kun)dan so’ng nitrifikatsiyalovchi bakteriyalarning boyitilgan kulturasi tahlil qilinadi. 
Nitrifikatsiya jarayoni davomida hosil bo’lgan nitratlar, ularning eruvchanligi tufayli 
tuproqlarning past qatlamlariga tushadi, yuqori o’simliklar va mikroorganizmlarga azot 
manbai bo’lib xizmat qiladi, mikrobiologik usulda denitrifikatsiyalovchi bakteriyalar 
yordamida qaytariladi.
Azot tuzlari molekulyar azotgacha qaytarilishi chin 
denitrifikatsiya
deyiladi. Bu 
jarayonni denitrifikatsiyalovchi mikroorganizmlar olib boradi, ular organik moddalarni 
oksidlash jarayonida nitratlar vodorod aktseptor sifatida ishlatiladi. 
Tuproqdagi ko’pgina geterotrof mikroorganizmlar denitrifikatsiyalash xususiyatiga 
egadir. Eng faol denitrifikatorlar sifatida Pseudomonas avlodidagi sporasiz 
bakteriyalarni ko’rsatish mumkin. Bu jarayonda ba’zi bir Bacillus avlodiga kiruvchi 
mezofil va termofil turlar qatnashishi mumkin.
O’ziga hos avtotrof denitrifikatorlar qatoriga oltingugurt oksidlanishida nitratlarni 
qaytaruvchi tion bakteriyalar Thiobacillus denitrificans kiradi. Tuproqda o’tuvchi 
denitrifikatsiya o’rinsiz jarayon bo’lib, o’simlik o’zlashtiradigan azotning yo’qolishiga 
olib keladi. Denitrifikatsiya jarayonini o’rganish uchun denitrifikatsiyalovchi 
bakteriyalarning boyitilgan kulturasini olish uchun elektiv bo’lgan Giltay oziqa muhitiga 
tuproq (yoki boshqa substrat) ekiladi. Bu oziqa muhitining tarkibiga natriy limon kislota, 
pepton, nitratlar va mineral tuzlar, hamda kыk bromtimol indikatori kiradi, u mosh rangli 
bo’ladi. Yetti kundan so’ng Giltay oziqasi tahlil qilinadi.