Termiz davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti ekologiya va tuproqshunoslik kafedrasi

Silikatlanish uslubi eng ko‘p tarqalganlaridan biri hisoblanib, gmntlami texnik melioratsiyalashda qo‘llaniladi.
Bir eritmali va ikki eritmali silikatlanish (kalsiy xlorid va silikat natriy eritmalari mustahkamlanadigan jinslarga bosim bilan yubo- rilishi) bir-biridan farqlanadi, bunda kimyoviy reagentlar yoki faqat silikat natriy (lyos, ya’ni sariq tuproqga) qo'shimcha unga qo‘shilgani bilan silikat natriy eritmasi bosim bilan jinslarga yuboriladi.
Olimlaming izlanishi shuni ko‘rsatadiki, qumli va lyossli gruntlami bir eritmali silikatlanish uslubida ulaming sezilarli ishqorlanishi sodir bo‘ladi, bu esa birinchi navbatda gmntdagi suvlarga zararli ta’sir ko‘rsatadi. Faqatgina 1 m³ gruntning mustah- kamlanishida unda 16 dan 32 kg gacha natriy gidrooksidi bo‘lishini ko'rsatadi, unda keyinchalik esa suv bilan deyarli to‘liq ishqorlanadi va uning ifloslanishiga hamda boshqa salbiy ekologik oqibatlarga keltirib, gruntli maydonga tarqaladi.
Nazorat uchun savollar

1. 
   Binoning yer osti qismini qurilishida qurilish-montaj ish- larining har xil turlarini tabiiy atrof-muhitga ta’sirini ta’riflab be­ring?
   
2. 
   Bino qurilayotgan hududda poydevor qurilishida ekologik muvozanatni saqlashga yordam beradigan qanday zamonaviy texnologiyalar mavjud?
   
3. 
   “Gruntda devor” uslubining mohiyati nimadan iborat?
   
4. 
   “Gruntda devor” uslubi bo‘yicha qurishda har xil konstruksiyalaming qo‘llanilish turlarini izohlab bering?
   

250

17-Mavzu : IKKILAMCHI RESURSLARDAN FOYDALANISH

1. 
   Chiqindi muammolari
   
2. 
   Chiqindilarni boshqarishning qonuniy jihatlari, maqsadlari, vazifalari va taraqqiyoti
   
3. 
   Chiqmdilarni qayta ishlash va qurílish sohasida ishlatilishi
   

Tayanch iboralar: Atrof-muhit, béton, bog‘lovchi, g‘isht, ikkilamchi resurslar, ifloslantiruvchi moddalar, ishqor, ishlab chi- qarish, qayta ishlash, kul, qurilish materiallari va buyumlari, qu- rilish, sanoat, tabiiy
Atrof-muhitga ta’sir ko‘rsatadigan va iqtisodiy xarajatlarga sabab bo‘ladigan barcha chiqindilar qayta ishlanishi yoki bartaraf etilishi lozim. Sogiiqni saqlash va atrof-muhit muhofazasi hamda qayta ishlash orqali resurslami saqlash qanchalik muhim boisa, uning sifatiga qo‘yilgan talab shunchalik baland boiadi. Ishlov berilmagan chiqindilaming joylashtirilishi eng past qimmatga sabab boiadi. Bu esa keyinchalik sezilarli darajada o‘zining ta’sirini keltirib chiqarishi mumkin. Bozor xususiyatlariga ko‘ra, chiqindi oqimlari eng kam xarajatlarga sabab boigan chiqindilami qayta ishlash yoilarini qidiradi. Shuning uchun ham yuqori darajada sogiikni saqlash standartlariga erishish, shuningdek resurslami saqlash, qayta ishlash va chiqindilami bartaraf etish siyosatini shakllantirish zarur. Bular qonunchilik yodamida amalga oshiriladi va nazorat qilinadi. Chiqindi boshqaruvining vazifa va shartlari yuqori darajada davlat boshqaruviga bogiiq.
Global bogianib ketgan transchegaraviy moddiy ehtiyojlar kengayib borishi bilan chiqindilami qayta ishlashni xalqaro birlikda birlashtirishga olib keladi. Boshqaruv huk^mati sogiiqni saqlashda va tabiatni muhofaza qilishda yuqori standartlarga erishishga harakat qiladi. Shuning uchun ham siyosiy qatlamlaming barchasi chiqindi boshqaruvi bilan bogiiq savollar bilan shug‘ullanadilar. Birlashgan Millatlar Tashkilotining atrof-muhit dasturi ishlab chiqarish mah- sulotlarini chiqindiga chiqarishni chegaralash va chiqindi eksportini o‘z ichiga oladi. Yevropa Ittifoqi chiqindilami bartaraf qilish, qayta ishlash va ishlov berishga haqidagi talab va me’zonlami ishlab chiqdi.
Chiqindilaming hajmi va ulami yuzaga kelishi iqtisodiy bog‘liqliklar, demografik o‘zgarishlar, texnik rivojlanishlar, aholi- ning yashash tarzi va holati bilan bogiiqdir. Chiqindilaming kelib chiqishini kamaytirish va o‘zgartirish mumkin.

4. 
   Chiqindilarni boshqarishning qonuniy jihatlari, maqsadlari, vazifalari va taraqqiyoti
   

0‘zbekiston Respublikasining “Chiqindilar to‘g‘risida”gi qonuni 2002-yil 5-aprelda qabul qilingan bo‘lib, chiqindilaming fuqarolar hayoti va sog‘lig‘iga, atrof-muhitga zararli ta’sirining oldini olish, chiqindilar hosil boiishini kamaytirish va ulardan xo‘jalik faoliyatida oqilona foydalanilishini ta’minlashning tartib va qoidalari belgilab berilgan.