Mavzu: Islom dinining paydo bo’lishidagi
ijtimoiy-siyosiy va madaniy sharoitlar
•
Mil.av. 8 asrdayoq har bir arab qabilasi о‘z sanamiga ega edi. Tez tez bо‘lib
turadigan qabilalararo urushlardan sо‘ng, odatda, mag‘lub qabila g‘olib
sanamiga sig‘ina boshlardi. Arabistonning turli erlarida muayyan
sanamlarning qarorgohi mavjud bо‘lib, ular ziyoratgohlar sifatida ma’lum edi.
Ulardan biri Makkadagi Ka’ba edi. Makka qadimgi Arabistonning diniy
markaziga aylangach, u erdagi Ka’baga sanamlar tо‘plandi. Makka fath etilgan
630 yili Ka’ba ichida 360 ta sanam bо‘lgan. Sanamlar uchun bu raqam juda
katta kо‘rinadi, ammo muayyan sanam bir necha qabilada ehtirom qilingan
bо‘lsa, u Ka’baga shuncha nusxada qо‘yilgan bо‘lishi mumkin.
•
Islomgacha badaviy (kо‘chmanchi) arablarda urug‘ ruhi yoki oila dini etakchi bо‘lgan.
Badaviylar arab xalq og‘zaki ijodi va yozma adabiyotining asoschilari edilar. Shuning
uchun janubiy arablarning lahja (dialekt)lari yо‘q bо‘lib ketdi, ammo shim. Arablarning
lahjalari saqlanib, u Qur’on tili sifatida xamon yashab kelmoqda. 7 asr boshigacha
kо‘chmanchilar yashaydigan sahrolarda kо‘pxudochilik saqlangan bо‘lsa. О‘troq aholi
yashaydigan joylar har tomonlama tashqi ta’sirga uchragan edi. Makka shahrida
bо‘ladigan katta bozorlarga savdosotiq uchun na faqat kо‘p xudochilikka ishonuvchilar,
shu bilan birga xristian va yahudiy dinlaridagi yakkaxudoga sig‘inuvchilar ham kelishardi.
Islomning vujudga kelishi, arablar orasida vahdoniyatga asoslangan
dinning qaror
topishi
, arab qabilalarining yakkaxudo-Alloh g‘oyasi atrofida birlashishi Abdullohning
о‘g‘li Muhammad (s.a.v.) nomi bilan chambarchas bog‘liq. 6 asrning oxiri 7 asrning
boshlarida, ayniqsa. Hijoz arablari yakkaxudochilikka о‘tishga ma’lum ma’noda tayyor
edilar. Biroq, baribir bir qadriyatning qadrsizlanishi hali odamlar ongiga singmagan
g‘oyani qadriyatga aylanib, ularning qalbida о‘rin olishi uchun hayotini shunday ezgu
ishga bag‘ishlagan jasoratli va tashkilotchi bir shaxs kerak edi.
|
