Termiz muhandislik texnologiya instituti yengil sanoat va kimyo texnologiyalar fakulteti «kimyoviy oziq ovqat texnologiyalar» kafedrasi

Yuklash va bo‘shatish moslamasi mahsulotni uskunaga davriy yoki uzluksiz ravishda solib turish, hamda texnologik jarayon talabidan kelib chiqib uni xajm yoki massasiga qarab dozirovka qilish imkonini beradi.
Himoya moslamasi (blokirovka) uskunaning ba’zi qismlarini noto‘g‘ri yoki bevaqt ishga tushib ketishi oldini olish yoki ularning avariya vaqtida buzilishidan saqlab qolish uchun xizmat qiladi.
Uzatish (privod) xarakatni ishchi mexanizm yoki ishchi organlar orqali uzatish uchun kerak. Uzatuvchi sifatida elektr, gidravlik va pnevmatik mexanizmlar qo‘llaniladi.
Elektr uzatmalar eng keng tarqalgan mexanizmlardir. Uning asosiy qismi elektrodvigatel.
Elektr tokiga qarab elektrodivigatellar uch guruhga bo‘linadi:
O‘zgarmas tok o‘zgarmas yoki boshqariladigan, kuchlanishli. Ularda val aylanish chastotasini keng miqiyosida silliq o‘zgartirish imkoni bor;
Uch fazali o‘zgaruvchan tok – nisbatan kam qo‘llaniladigan sinxron va keng qo‘llaniladigan asinxron. Sinxron elektrodvigatellar valning doimiy chastotasi bilan nagruzkadan bog‘liq bo‘lmagan holda ishlaydi. Asinxronlarga qaraganda ular ancha yuqori foydali ish koeffitsientiga ega, yuqori yuklanishlarga chidamli. Asinxron elektorodvigatellar texnologik uskunalarni xarakatga keltirish uchun foydalaniladi, ular konstruktiv va xazmat ko‘rsatish bo‘yicha sodda, ularni setga bevosita, tok o‘zgartirgichlarsiz ulash mumkin;
Kam quvvatli bir fazali asinxron. Ularni (aksariyat) ko‘pincha, yordamchi qurilmalarda qo‘llaniladi.
Uch fazali asinxron elektrodvigatellar bir va ko‘p tezlikka ega bo‘lishi mumkin (tezlik soni – maksimal to‘rtta). Katta tezlikka ega elektrodvigatellarning qulayligi shundan iboratki, ular o‘zgaruvchan tezlik (stupenchato) bilan ishlashi mumkin. Uch fazali asinxron elektrodvigatellar yopiq (suyuqlik tomchilari va changdan) holda yopiq va (shamollatish) ellatiladigan (obduvasmom) holda, yopiq va ellatiladigan yuqori ishga tushirish momentiga ega holda, yuqori sirpalishli (skoliseniem) yopiq va boshqa holda ishlab chiqariladi.
Tayanchga (opora) maxkamlash konstruksiyasi bo‘yicha elektrodvigatellar flanetsli, chiqish qismi pastda joylashgan vertikal, siljiydigan (sirpaladigan) plitali va (vstraivaemыe) o‘rnatiladiganga ajratadilar. Elektr xarakatga keltiruvchi sifatida tizim elektrodvigatellari (lineynыe elektrodvigatellari) va solenoidlar (elektro magnitы) ham xizmat qilishlari mumkin.
Gidravlik xarakatga keltiruvchi ishchi suyuqlikni gidrosistemaga va undagi bosim va sarf me’yorini ta’minlab turuvchi nasosdan uzatuvchi (mineral va kastor yog‘i, glitserin, suv va boshqalar) (xarakatni ishchi mexanizmga uzatuvchi) gidrodvigateldan, nasos va gidrodvigatelni bog‘lovchi quvurlardan, ishchi suyuqliklarni saqlovchi idishlardan; ishchi suyuqliklarni tozalash (filtr) va sovutish qurilmalaridan tashkil topgan. Ishchi suyuqlikni uzatish uchun (lopastli) shestrernyali, porshenli va boshqa turdagi nasoslar qo‘llaniladi.
Gidrodvigatellar rotatsion, buriladigan va porshenli (gidrotsilindrlar) bo‘ladilar. Birinchilari ish mexanizmini aylanma, ikkinchilari–burilish va uchinchilari–oldiga va orqaga xarakatga keltiradilar.
Pnevmatik xarakatga keltirishda ishchi vosita sifatida qisilgan havodan foydalaniladi. Uzatgich tarkibiga sistemaga havo puflaydigan kompressor, havo zahirasini hosil qilish uchun resiver (germetik idish); filtr; quvurlar; pnevmodvigatellar; nazorat va avtomatika asboblari kiradi. Pnevmodvigatellar rotatsion, porshenli, membranali va boshqa turli bo‘ladi. Porshenli keng tarqalgan.
Ishchi(uzatish) mexanizmi. Harakatni xarakatlantiruvchidan texnologik uskunaning ishchi organlariga uzatish uchun hizmat qiladi.
Bu mexanizm privod bilan bog‘langan etaklovchi zvenodan va ishchi organlar bilan bog‘langan ergashuvchi zvenodan iborat. Ishchi mexanizm faoliyatini bag‘olaydigan asosiy ko‘rsatkich – uzatish (soni) nisbati.
U quyidagilar nisbati bilan ifodalanadi; tishli uzatkichlarda etaklovchi va ergashuvchi tishlar sonining etaklovchi va ergashuvchi shesternyalar diametriga; tishli va remenli uzatkichlarda ergashuvchi shesternya(shkiv) aylanish chastotasining etaklovchi shesternya (shkiv) aylanish chastotasiga.
Uzatish mexanizmi ishchi organlar ishlash sharoiti bilan baholanadi.
Quyidagi uzatish mexanizmlari mavjud:
Uzluksiz ishlaydigan – ish organlari ishlov berilayotgan mahsulot bilan mexanizmlarning butun sikli davrida doimiy kontaktda bo‘ladilar;
Davriy ishlaydigan – ish organlari ishlov berilayotgan mahsulot bilan uzatish mexanizmi harakatining bir qismi davomida kontaktda bo‘ladilar, qolgan vaqtda ishsiz holatda bo‘ladilar.
Uzatish mexanizmlari qattiq va yumshoq bo‘lishi mumkin. Tishli, chervyakli, richagli, krivoship-shatunli, sharnirli, krest ko‘rinishli, prujinali, planetar, fraksion va differensial turdagilar qattiq uzatish mexanizmlariga kiradi. Yumshoq uzatish mexanizmlari – remenli, zanjirli, tasmali va x.k.lar kichik uzatish nisbatida, hamda qattiq mexanizmlar bilan birga ishlatiladi.
Ishchi organlar ishlov berilayotgan mahsulotga bevosita enargetik (mexanik, issiqlik) ta’sir ko‘rsatish yoki ishlov berilayotgan mahsulotning ishchi vosita yoki energetik maydon bilan o‘zaro ta’sirda bo‘ladigan sharoit yaratish uchun hizmat qiladi. Bu organlart mahsulot hossalari, ularga beriladigan ishlov usuli, rejimi va yo‘nalishidan kelib chiqqan holda har-xil konstruksiyada bo‘ladilar.
Ishchi organlar konstruksiyasi bo‘yicha shnek va vintli, barabanli, valsove, membranali va shlangli, tasmali, to‘rli, fraksion, silindr-porshen juftligida, soplali, forsunkali va diskli bo‘lishi mumkin.
Ko‘rsatadigan ta’sir bo‘yicha ishchi organlarni tozalaydigan, maydalaydigan, aralashtiradigan va issiqlik beruvchi, uzatadigan bo‘lishi mumkin.