Termodinamikanıń ekinshi baslaması

Termodinamikalıq ornıqlılıqtıń tiykarǵı kriteriyi.
Adiabatalıq jaqtan 
izolyatsiyalanǵan sistemanıń teń salmaqlıq halı entropiyanıń maksimum mánisinde 
júzege keledi. Bul oyımızda jıllılıq berilmey yamasa alınbay ámelge asatuǵın 
ótiwdiń ámelge asıwı múmkin bir birine sheksiz jaqın jaylasqan hallar kishi 
entropiyaǵa iye bolatuǵınlıǵın bildiredi. Termodinamikanıń ekinshi baslaması 
bunday hallarǵa ótiwge tıyım saladı. Bul óz gezeginde adiabatalıq jaqtan 
izolyatsiyalanǵan sistemanıń halı entropiyanıń maksimum bolǵanlında ornıqlı 
bolatuǵınlıǵın bildiredi. 
Termodinamikalıq ornıqlılıqtıń ulıwmalıq teoriyası 1875-1878 jılları amerika 
fizigi D.Gibbs tárepinen islenip shaǵıldı. Ol izolyatsiyalanǵan sistemanıń
tómendegidey zárúr hám jetkilikli shártlerin taptı:
1) energiyasına tásir jasamaytuǵın sistemanıń barlıq ózgerislerinde 
entropiyanıń variatsiyaları bolmaydı yamasa teris mániske iye boladı;
2) entropiyasına tásir jasamaytuǵın sistemanıń barlıq ózgerislerinde 
energiyagıń variatsiyaları bolmaydı yamasa teris mániske iye boladı.
Variatsiya dep matematikada ǵárezsiz ózgeriwshiniń kishi awısıwına aytadı. 
Turaqlı kólem hám entropiyaǵa iye sistema ushın ornıqlılıq kriteriyi. 
(18) 
Klauzius teń sizligi 
∮
𝛿𝑄
𝑇
dı esapqa alǵanda sistemadaǵı sheksiz kishi qaytımsız 

---

21 
protsess ushın bılayınsha jazıladı: 
𝛿𝑄 < 𝑇𝑑𝑆
Bul shártti termodinamikanıń birinshi baslamasın názerde tutıp bılayınsha 
jazamız: 
dU + TdS < 0 
Entropiya menen kólem turaqlı bolǵanda (dV = 0, dS = 0) 
dU < 0 
ǵa iye bolamız. Demek bul sistemada ishki energiyanıń kemeyiwi menen 
bolatuǵın protsessler júredi eken. Solay etip ishki energiya minimumǵa teń
bolǵandaǵı hal eń ornıqlı boladı.
Turaqlı basım menen turaqlı entropiyadaǵı ornıqlılıq kriteriyi.
Bul 
jaǵdayda teń sizligi ornına teń sizligine iye bolamız. Demek sistemada tek 
entalpiyanıń kemeyiwi menen júretuǵın protsessler orın aladı. Demek entalpiya 
minimum bolatuǵın hal ornıqlı boladı.