Termodinamikanıń ekinshi baslaması

Turaqlı kólem menen turaqlı temperaturadaǵı ornıqlılıq kriteriyi.
T = 0 
bolǵanda teń sizligi túrine iye boladı. Demek sistemada tek erkin energiya 
kemeyetuǵın protsessler júredi. Solay etip hal erkin energiyanıń minimumında 
ortıqlı boladı.
Turaqlı temperatura menen turaqlı basımǵa iye sistemanıń ornıqlılıq 
kriteriyi.
Termodinamikalıq potentsial ushın jazılǵan (13) ań latpası járdeminde dU 
+ - TdS < 0 teń sizligi tómendegidey túrge endiriledi: 
dG – SdT + V < 0 
Turaqlı temperatura menen basımda 
dG < 0 
Demek sistemada termodinamikalıq potentsialdıń kemeyiwi menen júretuǵın 
protsessler júredi hám termodinamikalıq potentsialdıń minimumında hal ornıqlı 
boladı. 
Le SHatale-Braun printsipi. Bul paragraftıń aqırında frantsuz ilimpazı Le-
SHatale (1850- 1936) tárepinen 1884-jılı keltirilip shıǵarılǵan, keyinirek 1887-jılı 
nemis fizigi Braun (1850- 1918) tárepinen keń eytilgen printsip penen tanısamız. 

---

22 
Bul printsip turaqlı túrdegi ornıqlılıq payda etilgen sistemanı sırtqı tásirlerdiń
sebebinen sol ornıqlılıq haldan shıǵarǵanda júzege keletuǵın protsesslerdiń baǵıtın 
anıqlawǵa múmkinshilik beredi. Le-SHatale-Braun printsipi termodinamikanıń
ekinshi baslaması sıyaqlı áhmiyeti keń emes. Mısalı bul printsip júzege keletuǵın 
protsesslerdiń sanlıq tárepi haqqında hesh nárse ayta almaydı. Bul printsiptiń
paydalanıw ushın sırtqı túsiriletuǵın tásirlerdiń saldarınan shıǵarılatuǵın ornıqlı teń 
salmaqlıq haldıń bolıwı shárt. Onı sistemalardı ornıqlıraq hallarǵa ótkeretuǵıtsn 
protsessler ushın qollanıwǵa bolmaydı (mısalı partlanıw ushın). 
Le-SHatale-Braun printsipi elektrodinamikadaǵı keń nen belgili induktsiyalıq 
toqtıń baǵıtın anıqlaytuǵın Lents qádesin ulıwmalastırıwdıń nátiyjesinde ketlirilip 
shıǵarılǵan.
Sistemanı teń salmaqlıq haldan shıǵarsaq bul sistemada sistemanı teń
salmaqlıq halǵa qaytarıwǵa tırısatuǵın faktorlar payda boladı. Haldıń ornıqlılıǵı usı 
faktorlardıń payda bolıwına baylanıslı. Bul faktorlardıń payda bolıwınıń ózi ornıqlı 
hallardıń bar bolıwınan kelip shıǵadı. Le-SHatale-Braun printsipiniń mazmunı 
tómendegiden ibarat:
Eger ornıqlı termodinamikalıq teń salmaqlıqta turǵan sistemaǵa usı haldan 
shıǵarıwǵa baǵıtlanǵan sırtqı faktorlar tásir etse, sistemada sırtqı tásirdiń sebebinen 
payda bolǵan ózgerislerdi joq qılıwǵa baǵdarlanǵan protsessler payda boladı (júzege 
keledi). 
Adiabatalıq izolyatsiyalanǵan sistemanıń halı entropiyanıń mánisi maksimal 
bolǵanda ornıqlı.
Kólemi hám entropiyası turaqlı bolǵan sistemanıń halı ishki energiyanıń
mánisi minimum bolǵanda ornıqlı. 
Turaqlı basımǵa hám entropiyaǵa iye sistemanıń halı entalpiyanıń
minimumında ornıqlı.
Turaqlı kólemge hám temperaturaǵa iye sistemanıń halı erkin energiyanıń
mánisi minimum bolǵanda ornıqlı.
Turaqlı temperatura hám basımǵa iye sistemanıń halı Gibbstiń
termodinamikalıq potentsialı minimum bolǵanda ornıqlı. 

---

23 
Molekulalar arasındaǵı óz-ara tásirlesiw kúshleri tartısıw kúshleri, biraq kishi 
aralıqlarda iyterisiw kúshleri bolıp tabıladı. Óz-ara tásir etisiw nátiyjesi 
molekulalardıń ortasha kinetikalıq energiyası menen molekulalar arasındaǵı tásir 
etisiwge sáykes keletuǵın ortasha potentsial energiya arasındaǵı qatnasqa baylanıslı. 
Suyıq hal molekulalardıń ortasha tolıq energiyasınıń teris mániske shekem 
kemeygende júzege keledi. 
Atomdaǵı elektronlar yadrolar átirapında kulon kúshleri tásirinde uslap turıladı. 
Tolıǵı menen alǵanda atom elektrlik jaqtan neytral. Molekulalar atomlardan turadı. 
Molekulalardaǵı atomlardı uslap turatuǵın kúshler de tábiyatı boyınsha elektrlik 
kúshler bolıp tabıladı. Bul kúshlerdiń payda bolıwı quramalıraq. Molekulalardaǵı 
atomlar arasındaǵı baylanıstıń tiykarınan eki túri bar.