Tərtib etdi: müəl.,b.ü. f d. Babaşli a.Ə
Yüklə 9,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Rasional qidalanma,
düzgün təşkil edilmiş elə qidalanmadır ki qəbul edilən hazır məhsullarda qida maddələrinin insan orqanizminin fızioloji tələbatlarına uyğunluğunu təmin etməklə yanaşı, eyni zamanda onların mənimsənilməsi və sərf edilməsi prosesləri arasında müəyyən tarazlığın olmasını və orqanizmin böyümə və inkişafı ilə əlaqədar olaraq,
qidaya olan əlavə ehtiyaclarının ödənilməsini nəzərdə tutur. Rasional qidalanma insan həyatının yaş, peşə, istehsalat, iqlim, coğrafı mühit, məişət və fərdi xüsusiyyətlərinə müvafıq olaraq qurulmalıdır. Qidalanmanın bioloji (fızioloji) rolu onun tibbi aspektləri baxımından da qiymətləndirilməlidir. İnsanın sağlamlığına, ömrünə, əmək qabiliyyətinə və xarici mühitin əlverişsiz amillərinə uyğunlaşmasına, adaptasiyasına təsiri məsələsi isə qida fıziologiyası elmini tibb elmləri ilə əlaqələndirən əsas məsələlərdəndir. Qidalanma insanın sağlamlığını müəyyənləşdirən mühüm təbii amillər sırasına aiddir. Orqanizmin həyat fəaliyyəti, onda baş verən qurulma və bərpa prosesləri, onlara sərf olunan enerji və tikinti materialı bilavasitə qidalanmadan asılıdır. Qida fıziologiyası qidanın kimyəvi tərkibi, enerji dəyəri, sutkalıq normaları və qidalanmanın rejimi kimi məsələləri araşdırmaqla bərabər, müxtəlif qida çatışmamazlıqları ilə əlaqədar baş verən fızioloji və patoloji dəyişiklikləri də nəzərdən keçirir. Uzunmüddətli tam və ya natamam qidalanma, azkalorili qidalarla qidalanma bir tərəfdən orqanizmin həyat fəaliyyətini və mövcudluğunu təhlükə altına qoyan mühüm eksperimental- stressor amillər kimi, digər tərəfdən isə müəyyən xəstəlikləri aradan qaldıran və yaxud onların inkişafını zəiflədə bilən tibbi vasitə kimi xarakterizə edilir. Aclıq amilinin mənfı təsirinin normal qidalanma yolu ilə aradan qaldırılmasının mümkünlüyü isə qida fıziologiyasının əsas müddəalarından biridir. Dövlətin milli siyasətində əhalinin fızioloji normalar hüdudunda lazım olan qida ilə təmin edilməsi həmişə əhəmiyyətli (prioritet) məsələ kimi qiymətləndirilir. Hər bir insan və vətəndaş normal qidalanma hüququna malikdir ki, bu hüququn da əsas təminatçısı dövlət və fərdin özüdür. Qida fiziologiyası elmi qidaianmanın elmi əsaslarının və potensialının formalaşmasında böyük rol oynayır.
Qida fıziologiyası nisbətən cavan elm olmaqla, onun bəzi nəzəri və təcrübi əsasları XIX əsrdə formalaşmağa başlamışdır. Fizika, kimya, fıziologiya və təbabət sahəsində əldə edilmiş nailiyyətlər, bu sahələrdə canlı orqanizmlərə, onların qidalanması proseslərinə şamil edilə bilən bəzi qanunların və ölçmə metodlarının kəşfı qida və qidalanma haqqında ilk elmi təsəvvürlərin yaranmasına səbəb olmuşdur. R. Mayer, C.Coul, H. Helmhols, M.V. Lomonosov, Y. Libix və digər alimlərin adları ilə bağlı olan bəzi fıziki-kimyəvi qanunlar-enerji, maddə və hərəkətin çevrilməsi və saxlanılması qanunları canlı orqanizmdə, ətraf mühit ilə canlı orqanizm arasında maddələr və enerji mübadiləsi proseslorinin bioloji mahiyyətini dərk etməyə kömək etmişdir. X1X əsrin ikinci yarısında M. Rubner və başqa tədqiqatçılar qida maddələrinin kalori (enerji) dəyərliliyi haqqında təsəvvür yaratmış, bədəndə enerji mübadiləsinin kəmiyyət göstəricilərini ölçmək və hesablamaq üçün effektli metodlar təklif etmişlər. |