Texnik mexanika

2.2. Konussimon tishli uzatmalarning geometrik va kinematik parametrlari.

Uzatma g’ildiraklarining geometrik o’lchamlarini aniqlashda xisobiy modul sifatida tishning sirtqi tomonidan (keng) aniqlangan modul ishlatiladi, bunda to’g’ri tishli g’ildiraklar uchun m_e, aylanasimon tishli g’ildiraklar m_te bo’lib, bu qiymatlar standart bo’yicha yaxlitlanmaydi.

2.12-rasm

Bu uzatmalarda ham silindrik uzatmalardek asosiy geometrik o’lchamlari boshlang’ich yoki bo’luvchi konus o’lchamlari yordamida ifodalanadi.

d=m_teZ m_te= R_e=

bu yerda R_e-konus yasovchisining uzunligi.

To’g’ri va aylanasimon tishli konussimon g’ildiraklarning geometrik o’lchamlarini jadvalda berilgan formulalar yordamida aniqlash mumkin. .

To’g’ri va aylanasimon konussimon tishli g’ildiraklar uchun tishlar soni Z₁¹ ni taxminiy qiymatini yetaklovchi g’ildirak tish bo’luvchisining diametri d_elra nisbatan racmdagi grafikadan tanlash mumkin. Tishlar sonini aniqlashtirilgan qiymati g’ildirak tishlarining qattiqligiga bog’liq bo’lib quyidagicha aniqlanadi:

N₁ N₂<350 NV bo’lganda z₁=1,6_z¹₁

N₁>45HRC≤350 HBC bo’lganda z₁=1,3_z¹₁

N₁>H₂>45 HRC bo’lganda z₁=z¹₁

Konussimon tishli g’ildiraklar uchun tish shaklining koeffisiyenti g’ildirak tishlarining soni Z ga nisbatan emas balki tashqi konus yoyilmasi aylananing xamma joyi tishlar bilan to’la deb faraz qilganda hosil bo’ladigan g’ildirak tishlar sonini ekvivalent qiymatiga nisbatan tanlanadi, jadval bunda

d_kl = d_ye1/sosφ₁ yoki Z_kl = Z₁/ sosφ₁

d_k2 ⁼ d_ye2/sosφ₂ yoki Z_k2 = Z₂/ sosφ₂

4-jadval

№	Tishli g’ildiraklarni geometriyasi	To’g’ri tishli uzatmalar	Aylanasimon tishli uzatmalar β=35^0
1	Tish bo’luvchi aylanasining diametri	de1=mez de2=mez2	de1=mtez de2=mtez2
2	Tishqi konus uzunligi	Re=0.5me	Re=0.5mte
3	Tishning uzunligi	v<0.3Re	v<0.3Re
4	Boshlang’ich konus burchagi	gφ1=z1/z2=1/u φ2=90^0-φ1	tgφ1=z1/z2=1/u φ2=90^0-φ1
5	O’rtacha modul	mm=me-	mm=-
6	Tish bo’luvchi aylanasining o’rtacha diametric	dm1=mmz1=0.857 dm2=0.857de2	dm1= dm2=0.85de2
7	Tish kallagining balandligi	hea1=(1+xe1)me; hae2=(1-xe2)me	ha1=(1+xp1)mte; ha2=(1-xp)mte
8	Tish oyoqchaning balandligi	hfe1=(1.2-xe1)me; hfe2=(1+xe1)me;	hf1=(1.25-xp1)mte; hf2=(1.25+xp1)mte;
9	Konus uzunligining o’rtacha qiymati	Rm=Re-0.5v	Rm=Re-0.5v
10	Tish uchi konusining burchagi	φa1= φ1+ a1; φa2=φa2+ a2	φa1=φ1+ a2; φa2=φ2+ a2

Aylanasimon tishli g’ildiraklar uchun

d_k = d_ye/( sosφ· cos³β) yoki z_k = z/( sosφ· cos³β)

Tishli uzatmalarni asosiy knematikasi.

Tishli uzatmalarni asosiy knematik xarakteristikasini bu uzatish soni bulib, yetaklovchi va yetaklanuvchi tishli g’ildiraklarni burchak tezliklarini nisbatlari bilan aniqlanadi va shartli belgisi u xarf bilan belgilanadi, ya’ni

u=

Yetaklanuvchi tishli g’ildiraklar tishlar sonini yetaklovchi tishli g’ildirak tishlar soniga nisbati uzatish soni deb aytiladi. Bu uzatish soni o’z qiymati bilan uzatish nisbatiga teng bo’lib har doim musbat qiymat bo’ladi.

Ko’p pog’anali uzatmalarda uzatish sonining umumiy qiymatini har bir uzatmalarni uzatish sonini ko’paytmasiga teng bo’ladi, ya’ni

u_u – u_I·u_II·i_III. ...

Ilashishda hosil bo’lgan kuchlar. Tishli uzatmalarni ilashishi jarayonida ilashish chizig’ida har xil kuchlar hosil bo’ladi. Asosiy kuch bu tish sirtiga tik bo’lib ilashish chizig’i bo’yiga yo’nalgan normal Fn kuchdir.

2.13-rasm.