Texnologiyalari kafedrasi «hayot faoliyati xavfsizligi»

10-ball.
Inshootlarning 
butunlay 
buzilishiga olib keluvchi zilzila 
- 
Zilzila oqibatida binolar buziladi, temir yo‘l relslari engil 
bukiladi, yer osti quvurlari uziladi. Yerda kengligi bir necha 
detsimetrga teng yoriqlar hosil bo‘ladi.
11-ball.
Talofotli zilzila 
- 
Zilzila oqibatida puxta qurilgan inshootlar, ko‘priklar, temir 
yo‘llar jiddiy shikastlanadi. Yerda keng yoriqlar, uzilishlar, 
gorizontal va vyertikal surilishlar, ko‘plab tog‘ ko‘chkilari 
kuzatiladi.
12-ball.
Yer relefining o‘zgarishiga olib 
keluvchi zilzila 
- 
Zilzila tufayli yer ostidagi va ustidagi barcha inshootlarning to‘la 
shikastlanishi yoki buzilishi kuzatiladi. Yerda katta yoriqlar 
vujudga keladi, yer relefida shiddatli o‘zgarish kuzatiladi.

---

138 
tushunchasi kiritildi (magnituda inglizcha so‘z bo‘lib, kattalik ma’nosini bildiradi). 
Magnituda shkalasi ko‘pincha 
RIXTYER
shkalasi deyiladi. Eng kuchli zilzilaning 
magnitudasi nazariy jihatdan 9 gacha etishi mumkin. Lekin shu vaqtgacha yer 
kurrasida kuzatilgan zilzilalarning eng kuchlisining magnitudasi 8,8 dan ortgan 
emas. Magnituda o‘lchamining afzalliklaridan biri – bu bitta stantsiyadagi yozuvga 
qarab ham zilzila kuchini aniqlash mumkin.
Zilzila energiyasi (E) Djoul o‘lchamida o‘lchanadi. Ko‘pincha matbuotda 
zilzilalar ball, magnituda o‘lchamlari bilan bir qatorda 
KLASS 
(K) bilan ham 
ifodalanadi. KqlgE. Masalan, zilzila enyergiyasi Eq1010 dj bo‘lsa, Kq10, ya’ni 
o‘ninchi klassli zilzila deyiladi.
ZILZILALARNI OLDINI OLISH ChORA-TADBIRLARI 
Zilzilalarni oldindan aytib berishda monitoring va prognoz ishlarini olib 
borilishi katta ahamiyatga ega. Zilzilalarni monitoring ishlari zilzilaga olib 
keluvchi omillarni rivojlanishini kuzatib borish va ma’lumotlarni to‘plash hamda 
taxlil qilishdan iborat. Shu sababli, hozirgi vaqtda zilzilalarni oldindan aytib berish
uchun 
gidrogeoseysmologik 
metodlar 
asosida 
kuzatish 
punktlari 
respublikamizning barcha territoriyalarida tashkil etilgan. Bu esa to‘g‘ridan to‘g‘ri 
zilzila bashorati ma’lumotlarini yig‘ishga imkon byeradi. 
Hozirgi kunda zilzilalarni oldindan aytib berish sohasida olib borilayotgan 
kuzatish ishlari bir necha bosqichda olib boriladi.