Texnologiyalari kafedrasi «hayot faoliyati xavfsizligi»

(F.I.SH., imzo) 
H-1 shakldagi dalolatnomani to‘ldirishga izoh 
7-band.
Agar jabrlanuvchi bir necha kasb egasi bo‘lsa, unda baxtsiz hodisa yuz 
byerganida bajarayotgan kasbi ko‘rsatiladi. 
3-band.
Ish stajining to‘liq yillar soni ko‘rsatiladi, agar ish staji bir yildan kam 
bo‘lsa, unda oy va kunlar soni ko‘rsatiladi. 
11.1-band
. Baxtsiz hodisaning asosiy texnik va tashkiliy sabablari birinchi bo‘lib, 
qolganlari ahamiyatiga yarasha tartib bilan ko‘rsatiladi. 
11.2-band. 
Jarohatga sabab bo‘lgan asbob-uskunaning nomi, rusumi, chiqarilgan 
yili, tayyorlagan korxona nomi ko‘rsatiladi. 
T/r Tadbirlar nomi 
Bajarilish 
muddati 
Bajaruvchi Bajarilishi 
haqida belgi 
 
Nazorat savollari
1. Ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalarga qanday holatlar kiradi? 
2. Baxtsiz hodisalar kim tomonidan tekshiriladi? 
3. Baxtsiz hodisalar qanday tartibda hujjatlashtiriladi? 
4. Qanday baxtsiz hodisalar ishlab chiqarishdagi deb hisoblanmaydi? 
5. Baxtsiz hodisalarni maxsus tekshirish uchun necha kun beriladi? 
6. Ish beruvchi baxtsiz hodisani tekshirish va hujjatlashtirishdan bosh tortsa 
jabrlanuvchi kimlarga murojaat qilishi kerak? 
10-Amaliy mashg‘ulot. Mavzu: O‘zbekistondagi mehnatni muhofaza qilish va 
sanoat xavfsizligi sohasidagi boshqaruv tizimining tuzilishi va funksiyalari. 
I.Mashg'ulotning maqsadi:
mehnatni muhofaza qilish va sanoat xavfsizligi 
sohasidagi boshqaruv tizimining tuzilishi va funksiyalarini o‘rganish. Kasb 
kasalliklarini oldini olish, Mexnat sharoitini umumiy yaxshilash, meqnat sharoitini 
tubdan yaxshilash me`yorlari to‘g'risidagi ma`lumotlar bilan tanishish va amaliy 
ko‘nikmalarni o‘rganish 
Tayanch so‘zlar va iboralar: ishlab chiqarish, baxtsiz hodisa: jarohatlanish, 
shikastlanish,
Korxonalarning ish jarayonida jaroqatlanish va kasbiy kasalliklarni 
kamaytirish davlat miqyosidagi ijtimoiy-iqtisodiy aqamiyatga ega bo‘lib, qar yili 
qonun asosida meqnatni muqofaza etish masalalarini qal etish maqsadida, 

---

226 
korxonalar raqbariyatlari, meqnat muqofazasi bo‘limlari mutaxassislari va kasaba 
uyushmalari bilan chora-tadbirlar belgilaydi. 
a)Baxtsiz qodisalarning oldini olish chora-tadbirlari: Bularga zaqarli va engil 
alangalanuvchi suyuqliklarni saqlash jarayonlarini mexanizatsiyalashtirish, qimoya 
moslamalari, to‘siqlar, avtomatik qimoya vositalari, signal moslamalari, masofadan 
boshqarish asboblarini qo‘-shimcha o‘rnatish va boshqarish kiradi. 
b) Kasb kasalliklarini oldini olish chora-tadbirlari: Ishchilarni qar xil kasbiy 
zararlar ta`siridan qimoyalovchi moslama, jiqozlar tayyorlash, ishlab chiqarishga 
joriy etish, shamollatish moslamalarini o‘rnatish va o‘z vaqtida ta`mirlash, qavo 
tarkibini tekshirib turish uchun asbob uskunalar olish, o‘rnatish va boshqalar 
kiradi. 
v) Meqnat sharoitini umumiy yaxshilashchora-tadbirlari: Bunga meqnatni 
muqofaza qilish masalalarini yorituvchi va ko‘rgazmali qurollar bilan jiqozlangan 
xonalar, burchaklar tashkil qilish, ish joylarinè umumiy yoritish, shovqin va 
tebranishlarga qarshi umumiy chora-tadbirlar, maxsus echinish, yuvinish, kir 
yuvish, kimyoviy tozalash, kiyimlarni maxsus tikish xonalarini tashkil etish kiradi. 
g) Meqnat sharoitini tubdan yaxshilash chora-tadbirlariga: Ishlab chiqarishda yangi 
texnologik jarayonlarni tatbiq etish, korxonalarni umumiy ta`mirlash, korxona 
jamoasi, raqbarlari, tarmoq vazirliklari qamkorligida meqnatni muqofaza qilish, 
meqnat sharoitlarini yaxshilash va sanitariya-gigiena chora-tadbirlarini ishlab 
chiqib tarmoq markaziy kasaba uyushmalari qo‘mitalari bilan kelishilgan qolda qar 
yili ishlab chiqiladi va tasdiqlanadi. 
Korxonada yuz beradigan baxtsiz qodisaga, uning birinchi raqbari va shu 
korxonaning bosh muqandisi bevosita javobgar qisoblanadi. 
Ishlab chiqarish jarayonlarining xavfsizligi qo‘llaniladigan texnologik jarayon turi, 
usullari, shu rejimi va ishlab chiqarish uskunasining xizmat ko‘rsatish tartibini 
tanlash; ishlab chiqarish joyi, birlamchè materiallar, yarimtayyor maqsulotlar va 
ishlab chiqarish uskunasini tanlash; ishlab chiqarish uskunasini joylashtirish va shu 
o‘rinlarini tashkil qilish, vazifalarni ishchi va uskuna o‘rtasida, oqir meqnatni 
cheklash maqsadida to‘qri taqsimlash; birlamchi maqsulot yarimtayyor maqsulot, 
tayyor maqsulot va ishlab chiqarish chiqindilarini saqlash va tashish usullarini 
tanlash; ishchilarni xavfli va zararli ishlab chiqarish omillaridan jamoaviy va 
individual qimoya vositalarini qo‘llash orqali ta`minlanadi. 
U yoki bu texnologiya jarayonga bo‘lgan talablartexnologik qujjatlar 
(tarmoq standarti, texnologik reglament yo‘riqnomalar)da bayon etiladi. 
Texnologik jarayonning xavfsizligi ko‘p jiqatdan joy, ish maydonlari qamda ish 
o‘rinlari, birlamchi maqsulotlar, yarimtayyor va tayyor maqsulotlarni saqlash va 
tashish usullarining tashkil etilganligi, va niqoyat, ishchilarni professional tanlash, 
tayyorlash va bilimlarini tekshirishga boqliq. Bu masalalarning barchasi kompleks 
ravishda, yuqori texnik va tashkiliy darajada qal etilishi lozim. Bitta 
tarmoq 
va 
oziq-ovqat sanoati barcha tarmoqlaridagi texnologik jarayonlar bir-biridan farq 
qilib, o‘zining maxsus xususiyatiga ega, ammo yuqorida ko‘rsatilgan umumiy 
tartiblar barcha ishlab chiqarish xarajatlari va uning bosqichlarida (loqiqalashtirish, 
qurilish, montaj va ekspluatatsiya)da amal qilishi shart.

---

227 
Sanoat korxonalarida, tashkilotlarida xavfsizlikni ta`minlash va ish sharoitini 
yaxshilash ma`muriyatning asosiy vazifasi sifatida meqnat qonunlari kodeksiga 
yozib qo‘yilgan.
Ma`muriyat tarkibiga raqbar xodimlar, ya`ni sanoat korxonalarida, 
tashkiloilarida tashkilotchilik, ma`muriy-xo‘jalik ishlarini amalga oshiruvchi, 
ishlab chiqarish jarayondarni tashkil qiluvchi, ishlaá chiqarishda meqnat qilayotgan 
kishilarni boshqaruvchi, moddiy mablaqlarni taqsimot bilan ishlatish và uni 
nazorat qilish ishlarini olib boruvchi shaxslar kiritiladi.
Ma`muriyat xodimlariga qo‘yiladi asosiy talab, ular davlat siyosatini yaxshi 
tushunishlari va uni amalga oshirishga qarakat qilishlari, davlat va xalq 
manfaatlarini tushunib amalga oshirishlari, meqnat sharoiti tartibini saqlay 
bilishlari, ishchilarni meqnat intizomini saqlash va ishga raqbatlantirish, ish 
unumini oshirish va darajasini bir necha o‘n yil oldindan ko‘ra biluvchi shaxs 
bo‘lishlari kerak.
Ma`muriyat zimmasiga yuklatiladigan majburiyatlar asosan ishchilar bilan 
ma`muriyat o‘rtasida tuziladigan meqnat bitimidan kelib chiqadi. Bu meqnat 
bitimini tuzish majburiyatini O‘zbekiston Respublikasining MK bilan belgilangan. 
Bu qonuniyat sifatida quyidagicha taqlid qilinadi. Ishchi ma`luì mutaxassislik 
bo‘yicha belgilangan ishni korxona ichki tartib-qoidalariga rioya qilgan qolda 
bajarish, ma`muriyat esa meqnat qilish qonuniyatlariga asosan va jamoat bitimida 
ko‘zda tutilgan mu`lum miqdordagi majburiyatlar mundarijasini o‘z zimmasiga 
oladi.