Texnologiyalari

Umuman olganda, ekran saqlovchisini qo'yish yoki qo'ymaslikni tanlash mumkin. Dialogning o'ng tomondagi qismida Settings


27-rasm. Ekran saqlovchisini moslash


(parametrlar) elementlari guruhidan Start Screen Saver Automatically yoki Afterda necha daqiqadan keyin ishga tushishini berish mumkin. GNOME ish stolida bosh menyudan Prederences -» Select Screen Saver (parametrlar -> ekran saqlovchisini tanlash) paneli orqali KDE ish stolidagiga o'xshash darchani yuklash mumkin. Bunda ketma- ket ko'rsatiladigan ekran bir necha saqlovchilarini va ularning har biri
qancha vaqt oralig'ida ko'rsatilishini tanlash mumkin.
Ish stolini tashkil etish. Foydalanuvchi o'ziga qulay bo'lgan ish stolini tanlay oladi. Ayniqsa, ko'p ishlatiladigan dastur znachoklarini ish stoliga qo'yish, soatning panelda ko'rinishi va barcha darchalarning ekrandan olinish tugmasini panelda joylashtirish qulay.
Bundan tashqari, ba’zi znachoklami panelga qo'shish mumkin. Buning uchun sichqoncha o'ng tugmasi panelga bosilib, Add to Panek yoki Add bo'limi tanlanishi kerak. Bosh menyu dasturlari ham panelga shu kabi olib qo'yilishi mumkin.
Znachoklami xohlagan joyga va xohlagan tartibda qo'yish mumkin. Buning uchun ish stoliga sichqonchaning o'ng tugmasi bosilganda chiqadigan kontekst menyusidan Clean by Nameni alfavit bo'yicha tartiblash mumkin. Znachoklami nomi, hajmi, tipi bo'yicha yoki gorizontal va vertikal tartibda joylashtirish uchun KDE bosh menyusidan Iconsni tanlash kerak.


28-rasm. KDE ish stoli seksiyasi


Rasmda ko'rsatilgan panelning o'ng va chap burchaklaridagi tugmalar orqali panelni berkitish mumkin. Agar u mavjud bo'lmasa, KDE da uni qo'shish uchun panel bo'sh joyida sichqoncha o'ng tugmasi bosilib, Configure Panel tanlanadi va Hiding qismiga kelinadi. Undan so'ng Show Left Panel-hiding Button va Show Right Panel- hiding Button tanlanadi. GNOME da esa panelga sichqoncha o'ng tomon tugmasi bosilib, undan Properties bo'limi tanlanadi. Show hide Button va Arrows on hide Buttons ham tanlanadi.
Panel hajmi va o'rnini o‘zgartirish. Panel o'rni va o'lchami o'zgartirilishi mumkin. KDE paneliga sichqoncha o'ng tugmasi bosilganda quyidagi darcha chiqadi.
Screen qismidagi kompyuter ekranida joriy parametrlar ko'rsatib turiladi. Har qanday parametrlaming o'zgarishi ekrandagi panelda


ham o'z aksini topadi. Rasmdagi panel — ostki qismdan tanlangan hoi. Uni o'zgartirish uchun sichqoncha tugmasini turli o'rinlarda bosib ko'rish mumkin. Length (uzunlik) tugmasini ko'chirish orqali panel uzunligi o'rnatiladi. Joriy o'matilgani Custom (belgilangan) bo'lib, u 54 pikselga teng. O'lcham uzunlik
*****likka qo'llaniladi. O'zingiz belgilashingiz uchun ko'chir- gichdan foydalanishingiz yoki mavjud variantlardan birini
^{tanlashingiz mumkin. Masalan,} 30-rasm. Properties elementini
Small yoki Tiny saqlab chiqib ketish uchun OK tugmasi bosiladi.
GNOME ish stolida sichqoncha o'ng tugmasini panelga bosish orqali Properties elementi tanlanadi. Bunda 30-rasmdagi darcha chiqadi. Orientation tugmasi quyidagi holatlardan birini tanlash imkoniyatini beradi: Top (yuqorida), Bottom (pastda), Left (chap), Right (o'ng).
Panel o'lchamini kiritish yoki tanlash mumkin. Barcha o'zgartirishlar kiritilgandan keyin Close tugmasi orqali chiqib ketiladi.
Bir necha ish stolini moslash. LINUX OS bir necha ish stollari bilan ishlash imkoniyatini beradi va ulaming har biri o'zining alohida parametrlariga ega bo'lishi mumkin. Masalan, biri iqtisod masalalarini ishlashga moslangan bo'lsa, ikkinchisi san’atga doir ish stoli bo'lishi mumkin.
Bir qancha ish stollari virtual ish stollari deb ham ataladi. Virtual ish stoliga atalgan panel quyidagi rasmda ko'rsatilgan.
4 ta kvadratdan tashkil topgan obyekt ayni vaqtda mavjud ish stolini ko'rsatadi. Birinchi kvadratning oq rangda ekanligi uning aktivligini ko'rsatadi. Ikkinchi va to'rtinchi ish stollarida bitta darchaning borligi bu ish stollarida bittadan dastur aktivligini bildiradi. Vazifalar


_{#^p«t onAJJWorksр*с«} panelidagi 2 dasturlar aktiv ekanligini bildiradi. Boshqa ish stoliga o'tish uchun unga mos kvadratni
_{•*toWorkspace2 •} tanlash kerak. Vazifalar panelidagi dasturni bos- ganimizda, bu dastur qaysi virtual ish stolida
^ ' Move to Workspatt 1
' >' 1 *%£* v =,'%V ^{bo‘lishidan qat’i nazar, ish stoli bilan ishga}
Move to Workspac t _tushiriladi.
^32-rasm. Dasturlar bir ish stolidan boshqasiga osonlik bilan olib o'tilishi mumkin. Buning uchun darcha
yuqori qismidagi strelkaga sichqonchani bosish kerak. Unda quyidagi menyu chiqadi.
Kerakli punkt orqali belgilangan ish stoliga yoki hamma ish stollariga o‘tkazish mumkin.
Panelda 4 ta virtual ish stoli ko‘rsatilgani bilan uni bir nechtagacha ochish mumkin. Buning uchun ish stoliga sichqoncha o‘ng tugmasi


Settings • КОЕ Control Modul** _{l- jo i*}
You can conflgwr* how талу virtual d*fckiops rti*r* art.

Appcarjnce

p r o b e r of d t fk to p s :


_fithavfor - Oesktop fcfanws .•
Deskfoc l: [oaskop i ^{Jj OeUrop 9: JT}
D esktop Z: R n a n c e 0 « k ^{] Desktop 10 £}
Oetfiop 2: |Desktop 3 П Oesktop 11 Г
0#fktop4: [oesktop 4 __JOeskrop 12: [£_
Paths
_■ Oesktop S: (Desktop s Oesktop 13: [ J
Oesktop 6; |pgj>k^y 6 ^{^ 2 Desktop 14; j~
Bac}_m^kground OesktopT. 7 *: Desktop IS:
Desktopа: Г~: Desktop 1C: Г"
Scmn Savtr


^{* fiefuitt-.} _{'' ' '} ^{<Ў QK} № . a n * ;. ^U
_ , ••••:• ' • * ^ ' < -A.- •: - - ■


Xs« Bliigs ' KDE Control Modj


33-rasm. Ish stoloni moslash darchasi 138


bosilib, Configure Desctop bo'lim i topiladi. Rasmda ko'rsatilganidek, chap qismidan M ultiple Windows punkti tanlanadi.
Rasmda 5 ta virtual ish stoli bo'lib, ulardan birinchisi aktivdir. Unda bitta aktiv dastur bor.
Number of Desktops maydonida ish stollari sonini
berish mumkin. Qulaylik uchun 34-rasm. LINUX dan chiqish
ularga nom ham bersa bo'ladi.
Sichqoncha ish stoli ustiga olib borilganda uning nomi ko'rsatiladi. LINUXdan chiqish. Kompyuteming LINUX OS dan chiqmasdan turib o'chirilishi muammoni yuzaga keltirishi mumkin. Chunki o'sha vaqtda kompyuter foydalanuvchiga ko'rinmaydigan, ammo tizim ishlashini ta’minlab turgan dasturlarni ishlatayotgan bo'lishi mumkin. LINUXdan chiqish uchun Log out (chiqish) yoki Login as different user (sistemaga boshqa foydalanuvchi sifatida kirish) bo'lib, bunda kompyuter o'z ishini tugatmasdan joriy foydalanuvchi ishini
tugatib, boshqa foydalanuvchi bo'lib kirish imkonini beradi.
Ikkinchi bo'lim kompyutemi qayta yuklash imkoniyatini beradi. Bunda kompyuter avtomatik ravishda o'chib yonadi. SUSEda bu Restart Computer deb nomlanadi.
Uchinchi bo'lim Shut down (o'chirish) yoki Turn of Computer bo'lib, bunda kompyuterdagi barcha dasturlar, LINUXning o'zi ham o'chiriladi.
Agar sizdan keyin boshqa kishi kompyuterga o'tirishi mumkin bo'lsa, kompyutemi o'chirmay turib blokirovka qilish mumkin. Boshqa foydalanuvchi kirmoqchi bo'lganda, undan maxfiy so'zni kiritish talab etiladi. Buning uchun bosh menyudan Lock Screen (ekranni blokirovka qilish) bo'limi tanlanishi kerak.


Topshiriq va nazorat savollari


1. Operatsion sistema nima?
2. OS kompyuter tizimi bilan foydalanuvchi va dasturlar orasidagi resurs ta’minoti sifatida.


3. Operatsion sistemalarning tasnifini sanab o'ting. Operatsion siste- maning asosiy konsepsiyasi nimalarda o'z aksini topadi?
4. Foydalanish va xavfsizlik tizimlari deganda nimani tushunasiz?
5. Operatsion sistemaning imkoniyatlari qanday?
6. LINUX-operatsion sistemaci, uning imkoniyatlari, qo‘llanish doirasi, xususiyatlari va afzalliklari haqida so‘zlab bering.
7. LINUX-operatsion sistemacining boshqa OS lardan farqli jihatlari nimada?
8. LINUX ning dasturiy ta’minoti haqida nimalarni bilasiz?
9. LINUX uchun tijorat dastur ta ’minoti nima?