TəZYİQİN ÖLÇÜLMƏSİ

4. Porşenli təzyiq ölçmə vasitələri
Porşenli təzyiq ölçmə vasitələri mayeli təzyiq ölçmə vasitələrindən daha gec meydana çıxmışdır. İlk dəfə olaraq 1833-cü ildə Parrot və Lenz tərəfindən havanın sıxılma qabiliyyəti və qazların digər xassələri öyrənilərkən təzyiqin ölçülməsi üçün porşenli manometrdən istifadə edilmişdir. Porşen manometriyasının sonrakı inkişafı əsasən ölçmələrin dəqiqliyini və yuxarı hədlərini artırmaq istiqamətində irəliləmiş və bir neçə il sonra porşenli manometrlər atmosfer təzyiqinə yaxın təzyiqlərin dəqiq ölçülməsi üçün mayeli manometrləri sıxışdırmağa başlamışdır.

Hal-hazırda ölkəmizdə və xaricdə porşenli manometrlər 1 kPa-dan on minlərlə MPa-a qədər geniş diapazonda manometrik alətlərin yoxlanılması və sınaqdan keçirilməsində aparıcı rol oynayır. Əsasən porşen-silindr cütünün həndəsi ölçüləri ilə müəyyən edilən effektiv sahənin yüksək sabitliyinə, həmçinin hesablama üsulları ilə xarici təsirləri nəzərə almaq qabiliyyətinə görə porşenli manometrlər ideal təzyiq-güc çeviriciləridir. Porşenli təzyiqölçənlərin ən əhəmiyyətli üstünlüyü ondan ibarətdir ki, burada təzyiq porşenin sahəsinə bölünən qüvvəyə bərabərdir. Bu üsul, eləcə də təzyiqin maye sütunu ilə tarazlaşdırılmasının əsasıdır, yəni təzyiqin ölçülməsi son nəticədə kütlənin, uzunluğun və vaxtın ölçülməsinə qədər enir (Şəkil 6).

Şəkil 6. Porşenli təzyiq ölçmə vasitəsi

Yuxarıda göstərilənlər bizə aşağıdakı tərifi formalaşdırmağa imkan verir.

Porşenli təzyiq ölçmə vasitəsi – porşenə təsir edən ölçülmüş təzyiqin qüvvəyə çevrildiyi və onu tarazlaşdırmaq üçün lazım olan qüvvənin dəyəri ilə müəyyən edilən təzyiq ölçmə vasitəsidir.

Porşenli təzyiq ölçmə vasitələrinin istismarı zamanı ilkin şərtlərdən biri ölçmə zamanı ölçülmüş təzyiqin sabitliyini qorumaqdır. Porşenli manometrlərdə bu, ölçülmüş təzyiqi maye sütununun hidrostatik təzyiqi ilə balanslaşdırmaqla əldə edilir.

Porşenli təzyiqölçənlərin ölçmə sistemləri müxtəlif meyarlara görə təsnif edilə bilər:

• 
  porşen cütlərinin forması və dizaynı;
  
• 
  porşenin öz çəkisinin balansı və onun balanslaşdırılması üsulları;
  
• 
  ölçülmüş mühitin növləri;
  
• 
  təyin edilmiş ölçmələrin tarazlaşdırılması üsulları;
  
• 
  ölçülmüş təzyiqin növü və s.
  

Yüksək təzyiqi ölçərkən təzyiqölçənlərin maksimum konstruktiv sadəliyinə və onların istehsal qabiliyyətini təmin edən bir pilləli porşen cütlərinə daha çox üstünlük verilir. Bu zaman izafi təzyiqi ölçərkən, bir qayda olaraq, ölçülmüş təzyiqi tarazlaşdırmaq üçün istifadə olunan çəkilərin kütləsi birbaşa porşenin yuxarı ucuna tətbiq olunur.

Porşenli təzyiqölçənlərinin oxunuşları ölçmələrin aparıldığı şəraitdən asılıdır. Buna görə də, porşenli təzyiqölçənlər digər təzyiqölçən növləri ilə müqayisədə daha sabit olmasına baxmayaraq, təsirini ehtiva edən ölçmə şəraitinin təsirini nəzərə alaraq yüksək dəqiqliklə ölçərkən onların oxunuşlarına ətraf mühitin temperaturu, ölçülən təzyiqin təsiri altında porşen və silindrin deformasiyası və s. kimi müvafiq düzəlişlər edilməlidir. Porşen təzyiqölçənlərinin inkişaf perspektivləri elm və texnikanın ümumi inkişafı ilə sıx bağlıdır. Burada, ilk növbədə, onların hazırlanmasının dəqiqliyini, möhkəmlik xüsusiyyətlərini və aşınma müqavimətini artıran porşen cütləri üçün yeni materialların yaradılmasında əldə edilən nailiyyətləri, həmçinin mikroelektronikanın inkişafında əldə edilən nailiyyətləri qeyd etmək lazımdır.

Porşen cütlərinin istehsalının keyfiyyətinin yüksəldilməsi porşen manometriyasının inkişafında ən mühüm vəzifələrdən biridir. Volfram karbidinə əsaslanan sərt ərintilərin porşen cütləri üçün material kimi istifadəsi, möhkəmlik xüsusiyyətləri (sərtlik, elastiklik modulu) tez-tez istifadə olunan poladlardan əhəmiyyətli dərəcədə yüksəkdir və xətti genişlənmənin temperatur əmsalı daha aşağıdır.