The world economy: Geography, Business, Development

Əmək

Bir çox sənayelər üçün (hasilat fəaliyyəti ilə bağlı əsas iqtisadi sektor istisna olmaqla) əmək yerləşmə üçün ən vacib xüsusiyyətlərdən biridir, xüsusilə də regional, milli və qlobal miqyasda. Firmalar yerləşmə haqqında qərar qəbul edərkən, onlar tez-tez əmək resursları mövcudluğunun coğrafiyasını, məhsuldarlıq, bacarıqlar və təhlükəsizlik məsələlərini araşdırırlar. Firmaların əməyə olan güvən dərəcəsi hətta iqtisadiyyatın müxtəlif sektorları arasında və hətta müxtəlif firmalar arasında istehsal texnikalarını mənimsəməyə gətirib çıxardır. Əmək iqtisadi istehsalın bütün formaları üçün tələb olunur amma sənayenin müxtəlif sahələrinin qiymət strukturuna və əlavə olunmuş dəyərində əməyin uyğun töhfələri mövcuddur. Məsələn, əmək xərclərinin önəmi avtomobil sənayesində çox böyükdür amma əksinə olaraq neft sənayesində əməyin töhfəsi çox azdır. Neft sektoru kimi böyük kapital tutumlu sənaye sahələrində əməyin dəyəri ümumi dəyərin bir hissəsi kimi kiçik ola bilər. Belə ki, bu səhvdir amma ümumidir, ehtimal edək ki, bütün sənaye sahələri az dəyərli əmək axtarışındadırlar. Zamanla, bir çox sənaye sahələri sürətlər böyüyərək kapital-tutumlu olur hansı ki onlar xüsusən də böyük miqdarda istehsala cəlb olunan investisiyalar zamanı əməklə kapitalı əvəz edir. Kənd təsərrüfatında traktorlardan istifadə, istehsalda maşın və robotlardan və ya xidmət sektorundə və ofisdı kompyuterlərdən istifadə buna misaldır. Kapitalizmin məhsuldarlıq artımı tarixən kapital intensivləşdirilməsi nəticəsində meydana gəlmişdi. Verilmiş istənilən bir bölgədə əmək təchizatı da onun dəyərinə təsir göstərir. Yüksək doğum dərəcələri olan ölkələrdə təchizat nisbətən yüksək olur, və əmək xərcləri buna görə də aşağı olur. iqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş ölkələrdə, gecikmiş demoqrafik keçid, doğum dərəcəsi aşağı və əmək nisbətən bahalı olur. Bu tendensiyalar firmaları kapital tutumlu olmağa yönəldir: əmək ucuz olduğu zaman əmək ucuz olduqda onda mexanikləşdirmək üçün az stimul var. Sənayelər arasında onların hansı işçilər üstünlük vermələrindədə böyük dəyişikliklər var, çünki bəzi firmalar cins və yaş baxımından xüsusi işçilərə ehtiyac duyur, regionun demoqrafik strukturu da işçiləri müəyyənləşdirir. Hazırqida sənayesində, misal üçün az maaşla çalışan gənclərə üstünlük verilir və bu demoqrafik seqmentin təchizatı bəzi regionalarda başqa yerlərə nisbətən limitlidir. Son olaraq, əmək bütün məkana yayıldıqdan sonra, miqrasiya həmçinin əməyin yerli təchizatçılarını formalaşdırdı. Regionlarda əmək asan formada cəlbedici ola bilər, əmək haqqıları da kiçik ola bilər. O zamanki, təchizat limitlidir, immiqrasiya məhdudoyyətləri və əmək haqqı dərəcələri yuxarı doğru irəliləyəcək. Misal üçün, ABŞ konqresi tərəfindən qısa müddətli immiqrasiya haqqında

məhdudiyyətlər WWI 1920-ci illərdə əmək haqqıların qalxmasına töhfə verdi. Yerli səviyyədə, əgər işçilər yaşamaq üçün uyğun yer tapa bilməyəndə evlərin qiymətləri əməyin təchizatına təzyiq göstərirdi. Nəzəriyyədə, əməyin nisbətən mobilliyinə görə əməyin tələb və təklifi üçün regional müxtəlifliklər zamanla tarazlıq vəziyyətinə doğru dəyişsin. Misal olaraq 19-cu əsrdəki Böyül Britaniyadan ABŞ-a doğru kənd yerlərindən şəhərə istiqamətlənən, 21-ci əsrdə olan 3-cü dünya sakinlərinin Avropanın ən varlı ölkələrinə olan miqrasiyalarını göstərə bilərik: Karib və Cənubi Asiyadan Böyük Britaniyaya, Şimali Afrikadan Fransaya, və Türkiyədən Almaniyaya olan miqrasiya (3-cü fəsil). Əməyin uyğun olaraq fəaliyyətsizlik dərəcəsi olub xüsusəndə qısa müddətdə. İnsanlar adətən istəksiz olaraq öz doğma yerlərini tərk edirlər, hətta başqa ərazilərdə iş imlanlar bol olsa elə. Onlar ya qısamüddətli olataq işsizliyi qəbul edib az gəlirlə yaşamalıdırlar yada haradasa qazanmalıdırlar. Sosial siyasət, işsizlərə ödəniş kimi işçilərin kompensasiyası kimi məsələlət bu əsrdə inkişaf etdirilməkdədir.

Bu ortaq mif deyil amma ümumən doğru deyil ki firmalar hər zaman mümkün ola biləcək ucuz işçi qüvvəsi axtarır. Qiymət bəlli faktorlardan biridir. Məhsuldarlıqla bərabər vacibdir. Bu vurğulanan dəyərdir ki əmək həmçinin vacibdir çünki əmək faktoru siyasətlə birgə əmək amil siyasət ilə birgədir (Şəkil 1) Sendikalaşma dərəcələri ABŞ üzərində müxtəlifcür əmək dəyəri fərqlər əlavə, Amerika Birləşmiş Ştatları (Şəkil 2) üzərində geniş dəyişir (Şəkil 2) və əməyin dəyərinin üzərinə differensialları əlavə edir. Cənub region Şimala nisbətən daha az sendikalaşıb. Belə ki, əmək dəyəri ilə yanaşı, firmalar iş şəraiti, sağlamlıq və təhlükəsizlik standartları, pensiya və sağlamlıq, məzuniyyət və bayram, işçi təlim, dotasiya mənzil və həmkarlar ittifaqlarının rolu, bütün forma yerli əmək haqqı dərəcələri hesab etməlidir və məhsuldarlıq səviyyəsini artırmalıdır.