TiBBİ BİLİKLƏRİN Əsaslari

Ədəbiyyat: 

1.T.Ə.Feyzullayev”Tibbi biliklərin əsasları”Bakı 2001 

2.S.C.Əliyev”Tibbi biliklərin əsasları”Bakı-2004 

KitabYurdu.az 

1

---

3.Н.А.Спирин «Анатомия человека» Москва-2007 

 

 

 

            Mövzu:  İnsan orqanizminin inkişafı haqqında. 

 

                                          PLAN 

1.Embrional inkişaf. 

2.Postembrional inkişaf. 

3.Böyüməyə və inkişafa xarici mühitin təsiri 

İnsanin  fərdi    inkişafı    ontogenez    adlanır.Bu    insanda  yumurta  hüceyrəsinin 

mayalandığı    andan    başlayaraq    orqanizm    ölənədək  davam  edir.  Ontogenezi  iki 

dövrə bölmək olar:bətndaxili dövr,və bətnxarici dövr-postembrional inkişaf. 

 

                               

 

 

Orqanizm  nəsillərinin  əmələ  gəlməsində  iştirak  edən  hüceyrələrdir.Bunlar  kişi 

cinsiyyət hüceyrəsi spermatozoid və qadın cinsiyyət hüceyrəsi yumurta hüceyrədən 

ibarətdir. Kişi və qadın cinsiyyət hüceyrələri mənsub olduğu orqanizmin bütün irsi 

əlamətlərini  özündə  gəzdirən  hüceyrələrdir.Cisiyyət  hüceyrələri  meyoz  yolla 

çoxalır.Mayalanmış yumurtaya ziqota deyilir. 

Hamiləlik dövrü 280 gün və ya 10 qəməri ay olur.Hamiləlik dövrü əsasən ilk günləri 

qadın  çox  diqqətli,məsuliyyətli  olmalıdır,həyat  rejiminə,gigyenasına,qidalanmasına 

çox  ciddi  fikir  verməlidir.Bu  dövrdə  qadın  spirtli  ickilərdən,siqaretdən,narkotok 

maddələrdənqəti  müxtəlif  kimyəvi  preparatlardan,dərmanlardan  və  kosmetik 

maddələrədənistifadə etməməlidir. 

Rüşeymin inkişaf etdiyi 8 həftə ərzində əsas orqanlar əmələ gəlir.  

 Şəkil 

 

İnsan doğulduqdan sonrakı  dövrdə, yəni postnatal inkişaf mərhələlərində  onun   -

orqan və toxumaları böyüyür,mürəkkəbləşir vəbədən forması inkişaf edir. 

 İnsanın yaş dövrlərinə uyğun dəyişikliklər  müəyyən qanunauyğunluqlara əsaslanır. 

Fizioloqlar  insanın  postnatal  ontogenezinin  aşağidaki  yaş  dövrlərinə  bölünməsini 

KitabYurdu.az 

2

---

təklif  etmişlər:  yenidoğulma  3-4həftə,  südəmər  4həftə-1  yaş,  məktəbəqədərdən 

qabaq  -1-3yaş,  məktəbəqədər  -3-6  yaş,  məktəbyaşı-7böyük  məktəbyaşı-12-18, 

gənclik-18-20, yetkin -21-55 yaş,ahıldövr-56-74 yaş,qocalıq 75-90 yaş,uzunömürlük 

90yaşdan  sonrakı  dövr.Hər  bir  yaş  mərhələsində  insanların  üç  istiqamətdə  inkişafı 

nəzərdə tutulur.Anatomik-fizioloji,psixoloji,  xarici mühitlə sıx bağlıdır. Böyük rus 

fizioloqu İ.H.Seçenov göstərdi ki,orqanizm xarici mühit olmadan yaşaya bilməz. 

Digər canlılardan fərqli olaraq ali varlıq  olan insan 2 proqramın  –bioloji və sosial 

proqramların nəzarəti altında böyüyüb inkişaf edir. 

Başqa  canlılardan  fərqli  olaraq  ,insan  orqanizmi  mürrəkəb  quruluşa  malikdir.Onu 

təşkil edən orqan və toxumalar bu və ya digər funksiyaları icra edir.İnsan orqanizmi

aşağıdakı sistem və aparatlardan ibarətdir:İstinad-hərəkət aparat, qan sistemi, ürək-

damar  sistemi,  tənəffüs  sistemi,  həzm  sistemi,  sidik-cinsiyyət  sistemi,daxili 

sekresiya  vəziləri,duyğu  orqanı  sistemi,  sinir  sistemi.Hüceyrə  haqqında  elm  

sitologiya  adlanır.  Hüceyrələr  müxtəlif    formaya,  ölçüdə  və  funisiyaya  malik 

olmalarına  baxmayaraq  onların  ümumi  quruluş  planı  prinsip  etibarilə  eynidir.Yəni 

bir hüceyrə bir-biri ilə sıx əlaqədar olan 2 əsas hissədən-nüvədən və sitoplazmadan 

təşkil  olunmuşdur.Toxumalar  orqanın  quruluş  əsasıdır-histologiya.Morfoloji, 

fizioloji  xüsusiyyətinə  görə  toxumalar  aşağıdakı  qruplara  bölünür:  1)  epitel;  2) 

birləşdirici; 3) əzələ; 4) sinir.Canlı orqanizmin başlıca funksiyası maddələr və enerji 

mübadiləsidir  ki,  tənəffüs,  qidalanma,  böyümə,çoxalma,hərəkət  və  s.  kimi  bütün 

qalan funksiyalar da bununla bağlıdır.Funksiyaların  normal yerinə yetirilməsi üçün 

orqanizmin  daxili  mühitinin  nisbi  sabitliyi  vacibdir  ki,buna  da  hepostaz  deyilir. 

Orqanizmdə  funksiyaları  tənzim  etməklə  homeostazik  saxlanılmasını,  onun 

göstəriciləri  olan  bioloji  sabitlərin  məsələn  ürək  1  dəq  70-75  dəfə  vurur,  arterial 

təzyiq civə sütununun 120/80mm –nə bərabərdir.