Tili, adabiyoti va folklori instituti, alisher navoiy nomidagi davlat adabiyot muzeyi, urganch davlat universiteti

АННОТАЦИЯ 
Ключевые слова:
эпос, Эшреф Бей, Азербайджан, Гянджа 
В нашей статье мы поговорим об одном Азербайджанском эпосе. Эта 
эпос-история под названием «Эшреф-бей и Зухре-хан» привлекает внимание 
своими историческими, религиозными, мифологическими, литературными, 
социальными и культурными качествами. В этом популярном рассказе, 
содержащем много важных сведений об упомянутом периоде, в основном 
упоминаются средневековые азербайджанские города и регионы. Все города, 
которые мы встречаем в названиях произведений, находятся на 
Историческом Шелковом Пути. На протяжении всего повествования эпоса 
шелк, ткань, пряности, музыкальные инструменты, золото, серебро и т. д. 
упоминаются драгоценные товары и подчеркивается движение торговых 
караванов между такими городами, как Гянджа, Гандагар и Шираз, что 
является еще одним доказательством того, что Шелковый путь имел большой 
торговый оборот. и культурное значение до конца 17 века. В этом эпосе, где 
также много важных сведений об упомянутом периоде, упоминаются 
названия средневековых городов и районов Азербайджана. 
 
 
ÖZBƏK-AZƏRBAYCAN ATALAR SÖZLƏRİNDƏ
ÜMUMİ CƏHƏTLƏR 
 
Xanım MİRZƏYEVA
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru 
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası 
Folklor İnstitutu 
(Azərbaycan) 
Keçmişdən bəri yer üzündə yaşamış insanların həyat təcrübələri, düşüncə və 
davranış tərzi, dünyabaxışı, həyata və insanlara münasibəti hər bir xalqın 
təfəkkürü, adət və ənənələri, milli dəyərləri ilə bağlı olub, tarixi inkişafın 
yaddaşında müəyyən şəkillərdə formalaşmış ifadə və deyimlərdə daşlaşaraq
günümüzədək gəlib çatmışdır. Bütün dünya xalqlarının folklorunda olduğu kimi, 
türk xalqlarının şifahi ədəbiyyatında da qeyd edilən həyat təcrübələrindən 
qaynaqlanan çeşidli nümunələr vardır. Bunlardan biri və ən geniş yayılmışı atalar 
sözləridir. Başqa sözlə desək, atalar sözləri xalqın tarixən sınaqlardan çıxardığı 
həyat təcrübələri və müşahidələrinin bədii ifadəsi kimi diqqəti cəlb edir. “Atalar 
sözləri və məsəllərə müxtəlif xalqlarda “ibrətamiz söz”, “qanadlı söz”, “qızıl söz”, 

---

38 
“dilin gülzarı”, “ipə-sapa düzülməmiş incilər”, “hakim fikirlər”, “xalq məktəbi”, 
“ruhun təbibi”, “təcrübənin barı” kimi adlar verilmişdir” [3, 475]. Türklərin qədim 
abidələri olan daş kitabələrdə, “Kitabi-Dədə Qorqud” eposunda, “Oğuznamələr”də 
xalqımızın nadir söz inciləri qorunub saxlanılmış, günümüzədək gəlib çatmışdır. 
Atalar sözü
 
dədə-babalarımızın yaratdığı və əsrlərdən bəri özünə həyat 
devizi etdiyi hikmətli və ibrətamiz sözlərdir.
Mövzu müxtəlifliyi ilə yanaşı, bitmiş 
fikir, ümumiləşdirmə və nəticə atalar sözlərinə xas olan cəhətlər kimi özünü 
göstərir. Atalar sözləri xalqın həyatda sınaqdan çıxardığı müdrik və nəsihətamiz
fikirlərin məcmusu kimi də diqqəti cəlb edir. Əxlaqi-tərbiyəvi əhəmiyyət daşıyan 
atalar sözlərinin əsas xüsusiyyəti həcmcə kiçikliyi, mənaca hikmətli və nəsihətamiz 
olmasıdır. Bitkin fikir ifadə edən atalar sözləri həm həqiqi, həm də məcazi mənada 
işlənir. 
Atalar sözləri xalq düşüncəsinin ifadəsi olub, olduqca müxtəlif mövzuları 
özündə ehtiva edir. Türk xalqlarının şifahi xalq ədəbiyyatına nəzər saldıqda onlar 
arasında bir çox uyğunluqlar, ortaq cəhətlər özünü göstərir. Bu baxımdan 
yanaşdıqda özbək və Azərbaycan xalqlarına məxsus folklor nümunələrində də belə 
müqayisə və paralellər aparmaq mümkündür. Əlbəttə, türk xalqlarının folklorunda 
özünü göstərən ortaq xüsusiyyətlər həddindən artıq çoxdur və bu deyilənləri ayrı-
ayrı janrlar üzərində izləsək, çox irihəcmli monoqrafiyalar yazmaq olar. Bu 
məqalədə, konkret olaraq, özbək-Azərbaycan atalar sözləri arasında ümumi 
cəhətlər tədqiqat mövzusu kimi götürülmüşdür. 
Özbək-Azərbaycan atalar sözləri mövzu əhatəsinə görə çox genişdir. Əgər 
Azərbaycanda atalar sözlərinə aid kitabların tərtibində əlifba sırası əsas 
götürülürsə, özbək atalar sözlərinə aid kitablarda mövzu baxımından sistemli 
tərtibat əsas götürülür. Əlbəttə, atalar sözlərinin mövzular üzrə tərtibatı uğurlu bir 
yanaşma kimi dəyərləndirilə bilər. Məsələn: “Vətən və vətənpərvərlik”, 
“Comərdlik və xudbinlik”, “Halalıq və tekinexo''rlik (müftəxorluq)”, “Yaxşılıq və 
yamanlıq”, “Yaxşı so'z və yaman so'z” və s.
Özbək və Azərbaycan atalar sözlərinin müqayisəsində bir sıra cəhətlər özünü 
göstərir. Belə ki, birinci tip atalar sözlərində tam qarşılıqlar müşahidə olunur. 
Onlarda ancaq dil ünsürlərinin cüzi fərqi müşahidə edilir. İkinci tip atalar 
sözlərində isə qismən qarşılıqlar özünü göstərir. Bunlarda eyni anlamlar bir çox 
hallarda fərqli sözlərlə ifadə olunur. Üçüncü tip atalar sözlərində isə qarşılıqlar 
müşahidə edilmir.
Öncə birinci tip atalar sözləri üzərində müqayisə və paralellər aparaq. Onu 
da deyək ki, belə nümunələr yetərincədir. Məsələn: “Vatanga kelgan – imonga 
kelar” [4, 5] – “Vətənə gəldim – imana gəldim” [1, 231]; “Axtargan topar” [4, 12] 
– “Axtaran tapar” [1, 28]; “Baliq boshidan sasir” [4, 23] – “Balıq başından iylənər” 
[2, 104]; “It hurar, karvon o'tar” [4, 32] – “İt hürər, karvan keçər” [1, 140]; “Aql 

---

39 
bozorda sotilmas” [4, 61] – “Ağıl bazarda satılmaz” [2, 24]; “Aql aqldan quvvat 
olar” [4, 61] – “Ağıl ağıldan üstündür” [2, 24]; “Ahmoq ahmoqni topar” [4, 62] – 
“Axmaq axmağı tapar” [2, 85].
Yaxud xalq arasında çox işlək olan aşağıdakı nümunə xüsusilə diqqəti cəlb 
edir. Özbək atalar sözü: “El kuchi – sel kuchi” [4, 10]. Eyni ifadənin tam qarşılığı 
olan Azərbaycan atalar sözü isə belədir: “El gücü – sel gücü” [1, 99]. Göründüyü 
kimi, hər iki örnək tam adekvat kimi həm özbək, həm də Azərbaycan dilində 
işləkdir. Dil, üslub baxımından da eyni olan hər iki nümunədə həm ritm, ahəng və 
qafiyə, həm də ellipsis (şəkilçi düşümü) paralel olaraq işlənmişdir.
“Atalar sözəri və məsəllərin istifadə etdiyi mənbələrdən biri də folklorun 
epik və lirik janrlarıdır... “Yaxşılıq elə, at dəryaya, balıq bilməsə də, Xaliq bilər” 
kimi atalar sözünün də nağıllardan qaynaqlandığını ehtimal etmək olar” [3, 479]. 
Bu baxımdan yanaşdıqda