Tili, adabiyoti va folklori instituti, alisher navoiy nomidagi davlat adabiyot muzeyi, urganch davlat universiteti

Anahtar sözler 
İslam, Yesevi, tarikat, şeyh, mürit, Hasanoğlu, Hacı Bektaş Veli, menkıbe 
Summary
The integration of Turkish culture with Islam started in the 10th century 
and has continued until today. The most important role in the spread of Islam, 
especially among the nomadic Turkish tribes, was undertaken by the sûfî sheikhs 
and their disciples who were called dervishes. Turks likened these dervishes to 
clergymen, artists who tells epics by playing kopuz and respected figures whom 
the state has assigned important social duties who are known by names such as 

---

170 
kam, oyoon, baksı and poet. For this reason, it was easier for dervishes to adopt 
and spread Islam to Turkish tribes. 
The fact that the sheikhs and followers of the cult, starting with Ahmet 
Yesevi, turned their backs on the world and all its blessings, and approaching the 
poor, lonely and in need of all kinds of help in the society with an understanding 
aiming only at gaining God's approval, enabled them to be respected and loved in 
the society. Ahmet Yesevi's being busy with dhikr and worship from the age of 63 
in a deep underground cell until his death, Baba Tahir Uryan's, Izzeddin 
Hasanoğlu's sheikh Ahmet Zakir adopted a philosophic life by turning caves and 
primitive shelters into madrasahs and educating his followers there has caused 
them to be cherished and counted with an undeniable love for them. 
The tradition and path of the sect, which started with Ahmet Yesevi, has been 
continued until today by Hakim Ata, Necmeddin Kübra, Razeddin Ali Lâlâ, 
Hasanoğlu's sheikh Ahmet Zakir, Şeyh Ebül Vefa Bağdadi, Hacı Bektaş Veli and 
many more sûfî sheiks. However, it should not be forgotten that there were great 
differences between the sect sheikhs and followers of those times and the sect 
sheikhs and followers living in later ages and today. 
Keywords: İslam, Yesevi, sect, sheikh, disciple, Hasanoglu, Hacı Bektaş Veli 
 
Türklerin İslam dini ile tanışması hem Türk hem İslam hem de dünya 
tarihi yönünden önemli bir olaydır. Bozkır kültürünü yaratarak İslami döneme 
kadar yaşatan Türk toplulukları aynı kültür kalıbı çevresinde toplanıp İslam’ı kabul 
etmekle birlikte diğer taraftan da yerleşik hayat tarzını benimsemiştir. Yerleşik 
hayata geçince bunun gereği olarak çağın bilgi kaynaklarına daha kolay ulaşma 
imkânı bularak kendi kültürünün gelişimini sağlamıştır.
Karşılaşılan tarihî gerçek şudur: Eski Fars ruhu X. yüzyıldan başlayarak 
Farsça ve Fars edebiyatı içinde İslami karakterde gelişmiş, Araplardan aruz veznini 
alarak kendi anlayışlarına uygun rubai gibi türler geliştirmiş, Firdevsi vasıtasıyla 
destan dönemini edebiyata getirmiştir (Köprülü 2018: 69). 
Türkler özellikle Selçuklu döneminde İslam dininin birçok ögesini 
doğrudan Araplardan değil Farslar vasıtasıyla almış, Fars kültürü İslam kanalıyla 
Türk kültürüne özellikle edebiyatla nüfuz ederek 
Kutadgu Bilik
, 
Atabetü’l Hakayık
örneğinde olduğu gibi kendi egemenliğini kurmuştur. 
İrfani şeceresi Hz. Ali’ye kadar varan Ahmet Yesevi Türk dünyasında ilk 
tarikatı kuran sûfî şeyh olup Yesi’ye döndüğü zaman tasavvufi fikirler göçebe Türk 
boyları arasında yayıldığından o da düşüncelerini yayacağı uygun bir zemin 
bulmuştur (Köprülü 2018: 67).
Menkıbevi bir yaşama malik olan Yesevî’nin ilk şeyhi Hz. Muhammed’in 
sahabesi Arslan Baba’dır (Bozkurt 2016: 20-23; Vatanseven 2019: 63). Yesevî 
Arslan Baba’dan sonra Yusuf Hemedani’ye bağlanmıştır (Câmî 2020:575).
Menkıbeye göre Hz. Muhammed gittiği bir savaşta ashabı aç kalınca 
Peygamber’den dua etmesini istemiş, o da dua edince Cebrail cennetten bir tabak 
hurma getirmiş, ashab hurmayı aldığında biri yere düşünce Cebrail alıp “