Tili, adabiyoti va folklori instituti, alisher navoiy nomidagi davlat adabiyot muzeyi, urganch davlat universiteti
Yüklə 7,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
So‘z ilohiy fayz xazinasidir, qancha ishlatilmasin, hech bir zamon va hech
bir vaqt tugamas. Zero u podshohlarning xazinasi kabi emasdirki, bir marta olmoq bilan ozaysa[1,90]. “Haqiqat shuki, har turli nuqsonlardan pok (munazzah) bo‘lmish Ollohga hamd bo‘lsinki,- deya hamdni davom ettiradi Fuzuliy, - uning uchun yozilajak qasidaning shohbaytiga qofiya bo‘ladigan shunday bir sultonning madhiga loyiq moʻjizaviy barmog‘ining harakat qalami osmon sahifasidagi oyni ikkiga bo‘lib, moʻjizalar zanjiri nazm matlasining ikki misrasini keltiradi. She’r: 197 U shunday bir shohdirki, quyosh eshigida yuzini yerlarga surmish, oy esa uning go‘zal yuzi ishqi aks etadigan maqomda zavq bilan o‘zining ko‘ksini yoradi[1,90]. Fuzuliy debochadagi Ollohga hamdu sanoni mana shunday yakunlaydi. Bu hamdning boshqa har qanday shoirning, hatto, Navoiyning debochalaridagidan ham farq qiladigan o‘ziga xos ko‘rinishidir. Uning Navoiy hamdi uslubidan asosiy farqi shundaki, Navoiyda olimona mutafakkirlik uslubi ustuvor bo‘lsa, Fuzuliy hamdi uslubida shoirlik ustuvor. Shundan so‘ng Fuzuliy Payg‘ambar madhiga o‘tadi. Shoir nazdida, “Ollohga hamdu sano manzumasining davomi sifatida shunday bir podshoh uchun aytiladigan salovot va salomlar munosibdirki, u podshohning rasul (payg‘ambar)ligiga tasdiq imonning aslidandir. Va xuddi she’rning ikkinchi misrasini birinchi misrasisiz tasavvur qilib bo‘lmagani (tugallovchi misra sifatida o‘zaro bog‘liq bo‘lgani) kabi, Rasululloh (s.a.v.) tavhidni tasdiqlovchi bo‘lib kelgandir. She’r: Oxirigacha mavjudsan, tavhid (birlik) yolg‘iz sening boshingga (gardaningga) tushmishdir, chunki imon fazilatining barqaror bo‘lishi payg‘ambarligingning tasdiqlanishi bilan bog‘liqdir” [1,91] . Ollohning hamdi va Payg‘ambarning na’tidan keyin Fuzuliy bevosita o‘z hasbi holi tasviriga o‘tadi. O‘zining o‘sib-ulg‘ayishi, ilmu hunar o‘rganishi, she’riyatning sehrli dunyosiga kirib kelishi sabablarini bayon etadi. “Ishlari nihoyasiga yetmay qolgan faqirul haqir banda, - deya xokisorlik bilan davom etadi u, - o‘z hasbi holini bayon etmakni istab arz etadiki, u bolalik paytlaridan dunyoda bo‘layotgan hodisalarga ibrat ko‘zi bilan qaragan. Unda hunar o‘rganishga ishtiyoq uyg‘onib, ko‘p hunarlarni o‘ziga asir etgan. Ilmu hunarga ishqu ishtiyoq asosida goh-gohida uning yaratilishida, ya’ni fitratida yashirin bo‘lgan dilni o‘rtovchi ehtiros va shiddatli orzu uning iste’dodi ro‘parasida she’r sevgisi, ya’ni nazmga bo‘lgan muhabbat eshiklarini ochgan. Ammo ilmu urfon qozonmoq orzusida g‘ayrat va himmat ko‘rsatish – ulug‘ bir dovonni bosib o‘tish bilan barobar edi.” [1,91] . “Bu go‘zal ish, ya’ni she’r yozish garchi jozib (o‘ziga tortuvchi) bo‘lsa ham, - deya davom etadi shoir, - ammo yuksak ilmlar qo‘lda osonlikcha bajarilsa, uning haqiqiy ish – amalligi yo‘qoladi. So‘zdan uzoq bo‘lish muddati oxiriga yetganida, bir kuni she’r ruhan shoir bir nasihati kabi, yolg‘izlik saroyimdagi odam (ya’ni shoirning ichki “men”i) huzurimga keldi va dedi. She’r: O‘zingning vujuding bilan maqtanma, zero yuksaklik xususidagi talab seni pastlatar, kamolot darajasini istash yo‘lida g‘ayratingni o‘ksuk tutma, bo‘lmasa aldanib qolasan. Bilgilki, she’r ayta olmoq (shoirlik) – avvalo, boshdan-oyoq bir ilmdirki, u kamolot bosqichlaridagi bir bo‘limdir. Buni inkor etganlar uning (she’rning) zavqiga |